Rury i Czuby Rury Lublin Historia dzielnic W 700. rocznicę lokacji miasta „Lublin. 700-lecie. Spis treści Historia dzielnic” – redakcja serii: Środowisko przyrodnicze (J. Rodzoś, P. Mroczek) Dominik Szulc, Hubert Mącik Archeologia o dziejach Rur (R. Niedźwiadek) „Rury i Czuby” – redaktorzy Rury w XVI-XVIII wieku (J. Chachaj, K. Jakimowicz) zeszytu: Dominik Szulc, Jacek Szpital Św. Ducha w Lublinie (D. Prucnal) Chachaj, Hubert Mącik Rury w XX wieku (E. Rzeczkowska) Redakcja techniczna: Dominik Szulc Wydano w ramach serii wydaw- niczej Lubelskiego Towarzystwa Wstęp Genealogicznego „Historia Micra- Historia Magna” – redakcja: Oddajemy w Państwa ręce efekt pracy zespołu interdyscyplinar- Mariusz Ausz, Dominik Szulc nego, skupiającego historyków, archeologów, geografów i historyków sztuki. W każdym zeszycie planowanej przez nas serii znajdziecie Pań- stwo teksty poświęcone ważniejszym okresom w dziejach danej dziel- nicy czy osiedla obecnego Lublina. W ramkach umieszczonych na marginesie tekstu podajemy wy- jaśnienia nie tylko terminów specjalistycznych, które dla większości mieszkańców Lublina mogą nie być zrozumiałe, ale także krótkie in- formacje o niektórych historycznych wsiach. Wszystkie ona oznaczono w tekście głównym grubszą czcionką (np. dziesięcina, Mętów). Konsekwentnie stosujemy tu jednak jasne kryteria doboru wyja- śnianych terminów i nazw. Nie podajemy bowiem informacji o wszyst- kich wymienionych w tekście głównym miejscowościach. Przede wszystkim pomijamy historyczne wsie, które dały początek obecnym dzielnicom i osiedlom Lublina (np. Wrotków), gdyż te wyczerpująco zostaną opisane w innych zeszytach serii. Następnie pomijamy wsie lub miasta leżące w większej odległości od Lublina, choćby leżały w ziemi lubelskiej. Tym samym skupiamy się na wsiach odległych obec- Na okładce: Zespół pawilonów nie o kilka-kilkanaście kilometrów od Lublina, zaś podając ważniejsze handlowo-usługowych na Osiedlu informacje o nich ograniczamy się tylko do daty pierwszej wzmianki, Słowackiego, l. 70 XX w., ewentualnej daty lokacji (gdy jest różna od daty pierwszej wzmianki), fot. W. Michocki oraz informacji świadczących o związkach danej osady z miastem Lu- blinem, wsiami otaczającymi go, które dały początek obecnym osie- ISBN 978-83-936086-4-5 dlom i dzielnicom miasta, a także z lubelskimi urzędnikami ziemskimi Druk: Ad Astra 69 s.c., Lublin (np. podkomorzym, starostą). 2 Lublin Historia dzielnic Środowisko przyrodnicze Jolanta Rodzoś, Przemysław Mroczek (Wydział Nauk o Ziemi Dzielnica Czuby z Rurami to centralna część współczesnego Lub- i Gospodarki Przestrzennej UMCS) lina, położona po lewej stronie doliny Bystrzycy. Jej granice po części nawiązują do granic przyrodniczych. Najwyraźniejsza jest granica wschodnia opierająca się o koryto rzeki Bystrzycy, zaś południowa i północna częściowo pokrywają się z przebiegiem dużych suchych do- lin. Granica zachodnia jest sztucznie wytyczona wzdłuż Al. Kraśnickiej, stanowiącej główną arterię komunikacyjną tej części miasta. Obszar dzielnicy w całości znajduje się w obrębie południowo- wschodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, którego cechy nadają dzielnicy specyficzny charakter. Płaskowyż ten jest mezoregionem fizycznogeograficznym Wyżyny Lubelskiej rozciągającym się od do- liny Wisły (rejon Kazimierz Dln. – Puławy) aż po dolinę Bystrzycy w Lublinie. Najbardziej charakterystyczną jego cechą jest występowanie zwartej pokrywy lessowej, pokrywającej starsze podłoże skalne. Bez- pośrednio pod lessami znajdują się cienkie pokrywy osadów polodow- cowych (gliny, żwiry i piaski) oraz stropowe partie węglanowych skał okresu górnej kredy (najmłodsza część ery mezozoicznej), wykształ- Mezoregiony fizycznogeograficzne conych głównie jako margle i opoki. Na omawianym obszarze grubość – jednostki przestrzeni o podobnych cechach środowiska przyrodniczego, osadów lessowych dochodzi do kilkunastu metrów, co bezpośrednio a zwłaszcza budowy geologicznej przekłada się na większe wartości wysokości bezwzględnych tego ob- i rzeźby terenu. Są jednostkami niż- szaru w stosunku do innych części miasta. W sąsiedztwie kościoła szego rzędu w stosunku do makrore- oo. Kapucynów przy Al. Kraśnickiej, zwanego kościołem na Poczekajce gionów. Lublin położony jest w grani- teren wznosi się na około 231 m n.p.m. Z kolei najniższe wysokości cach jednego makroregionu – Wyżyny notowane są w dnie doliny Bystrzycy i wynoszą od około 175 m n.p.m. Lubelskiej i czterech mezoregionów: (most ul. Krochmalnej) do około 170 m n.p.m. (nowy most ul. Mu- Płaskowyżu Nałęczowskiego, Równi- zyczna - ul. Stadionowa). Na terenie Czubów bardzo dobrze widocz- ny Bełżyckiej, Płaskowyżu Świdnic- na jest krawędź wysoczyzny lessowej, która jest jednocześnie granicą kiego i Wyniosłości Giełczewskiej. Płaskowyżu Nałęczowskiego. Pomimo gęstej zabudowy jest ona nadal Era mezozoiczna – era geologiczna, czytelna jako prawie pionowa skarpa lub stromy stok o wysokości do która nastąpiła po erze paleozoicz- 10 metrów, częściowo wzmocniony żelbetonowymi konstrukcjami (np. nej. Rozpoczęła się około 250 mln rejon ul. Jana Pawła II - Nadbystrzycka). lat temu, a zakończyła się 65 mln lat Less jest skałą osadową barwy jasno żółtej, zbudowaną w głównej temu wymieraniem wielkich gadów, mierze z drobinek pyłu kwarcowego, pochodzącego z rozdrobnienia m.in. dinozaurów. Wyróżniamy w niej innych skał i przetransportowanego przez wiatr. Jego geneza związa- trzy okresy: trias, jurę i kredę. na jest z ostatnim zlodowaceniem. Jest to jednocześnie skała miękka R u r y i C z u b y 3 o małej spoistości, w związku z czym cechuje ją duża waż gęstość dolin jest stosunkowo duża, wyznaczone podatność na erozję wodną. Efektem tego jest wy- przez nie osiedla są niewielkie powierzchniowo, co stępowanie w obrębie pokryw lessowych gęstej sieci korzystnie wpływa na ich spójność wewnętrzną, za- suchych dolin, rozcinających powierzchnię topogra- równo w sensie architektonicznym, jak i społecznym. ficzną. Dzielnica Rury wraz z Czubami stanowi do- Ukształtowanie powierzchni stanowi również osnowę skonały przykład tego zjawiska. Występują tu długie, kompozycji przestrzennej. Plan poszczególnych osie- wyraźne doliny o przeważającym kierunku NW-SE dli ma charakter nieregularny, w dużej mierze uzależ- zaczynające się w strefie wysoko położonych płaskich niony od kształtu wierzchowiny zawartej pomiędzy wierzchowin i kończące się w obrębie doliny Bystrzy- rozcięciami dolinnymi, a zewnętrzną linią zabudowy cy. Wraz z uchodzącymi do nich prostopadle dolina- osiedlowej nawiązuje do przebiegu tych rozcięć. Bu- mi bocznymi, tworzą rozbudowane systemy dolinne. dynki najwyższe lokalizowane są w centralnej części Wysokości względne w ich obrębie dochodzą do kil- wierzchowiny, górne partie stoków zajmuje zabudowa kunastu metrów, co w przeszłości stanowiło poważną średnia, niższe zaś wykorzystane zostały pod domy przeszkodę dla budowy dróg na tym obszarze. Popro- dwu-, trzykondygnacyjne. Typowa jest zabudowa ta- wadzenie linii komunikacyjnych wymagało budowy rasowa równoległa do stoku. W przypadku budynków wiaduktów, tak jak np. przy ul. Filaretów. usytuowanych prostopadle do linii stoku, występuje Suche doliny odegrały dużą rolę w organizacji ich podział na segmenty o zróżnicowanej wysokości. w obrębie całej dzielnicy. Przede wszystkim, jako Dzięki silnemu urzeźbieniu osiedla mieszkanio- tereny nieprzydatne do zabudowy pozostały one te- we Czubów i Rur mają swoją tożsamość fizjonomicz- renami otwartymi. Część z nich zagospodarowano ną, swoje genius loci. Przez mieszkańców uznawane rekreacyjnie, czego najlepszym przykładem jest loka- są one za najbardziej atrakcyjne fragmenty miasta. lizacja jedynego w mieście stoku narciarskiego wraz Cieszą się również uznaniem wśród profesjonalistów z wyciągiem na Globusie. Niektóre doliny porasta pół- w zakresie urbanistyki, w tym także środowiska mię- dzika roślinność, w obrębie innych założono ogródki dzynarodowego. Stanowią dobry przykład twórczego działkowe. Niezależnie od formy użytkowania pozo- wykorzystania rzeźby terenu jako podstawy indywi- stały one wolne od zabudowy mieszkaniowej i składa- dualizacji krajobrazu miejskiego. ją się na powierzchnie czynne biologicznie, korzyst- W przeszłości krajobraz „lessowy” Rur i Czubów nie wpływające na mikroklimat miasta. Jednocześnie musiał być jeszcze bardziej wyrazisty i mógł przypo- są to enklawy wolnej przestrzeni, rozbijające ciężką minać widoki typowe dla okolic Kazimierza Dolnego. zabudowę miasta i wprowadzające do niej element Potwierdza to już sama nazwa dzielnicy Czuby odda- lekkości. Ze względu na znaczącą długość, zapewnia- jąca wybitnie zróżnicowany charakter ukształtowania ją też człowiekowi dalekie perspektywy widzenia, co terenu z czasów rolniczego użytkowania żyznych pól w środowisku miejskim nie zdarza się często. Jest to na południowych obrzeżach Lublina. Wówczas w kra- ważna cecha podnosząca wartości krajobrazowe mia- jobrazie występowały powszechnie strome, ostre for- sta i ich pozytywną ocenę. my rzeźby z ostańcami lessowymi i V-kształtnymi wą- Na obszarze Czubów i Rur sieć suchych dolin wa- wozami włącznie. Ponadto, warto wspomnieć, że less runkuje także wewnętrzny podział na osiedla. Ponie- jest on doskonałym materiałem do produkcji cegieł. 4 Lublin Historia dzielnic Współcześnie nie ma czynnych cegielni, ale w nieda- wschód od wyraźnej krawędzi Płaskowyżu Nałęczow- lekiej przeszłości na terenie dzielnicy funkcjonowało skiego. Jest to rejon nisko położonych Rur Jezuickich kilka dużych zakładów produkcyjnych tego typu. Do- (wysokość około 170 m n.p.m.), na który składają wodem na to są zachowane wyrobiska