Marta Majorek NARCHIZM 2.0 Ideologia i praktyka w dobie nowych mediów Marta Majorek NARCHIZM 2.0 Ideologia i praktyka w dobie nowych mediów Kraków 2017 Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego: Klemens Budzowski, Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski Recenzje: dr hab. Alicja Jaskiernia, prof. UW prof. dr hab. Stanisław Michalczyk Projekt okładki: Piotr Czerski, Oleg Aleksejczuk Redakcja: Izabela Kraśnicka-Wilk Indeks i rewizja tekstu: Daria Podgórska Publikacja sfi nansowana z dotacji projakościowej MNiSW dla Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ISBN 978-83-65208-65-1 (książka w oprawie miękkiej) ISBN 978-83-65208-83-5 (książka w oprawie twardej) Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Kraków 2017 Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich Na zlecenie: Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego www.ka.edu.pl Wydawca: Ofi cyna Wydawnicza AFM, Kraków 2017 Sprzedaż: [email protected] Layout stron tytułowych i skład: Oleg Aleksejczuk Druk i oprawa: MKpromo Spis treści Wstęp............................... ......................................................................................................7 1. Anarchizm wczoraj i dziś. Próba rekonstrukcji założeń anarchistycznej tradycji ............................................................................................15 1.1. Anarchizm i jego tradycyjne formy .............................................................15 1.2. Anarchizm fi lozofi czny. Zasadnicze elementy debaty akademickiej........................................................................................22 1.3. Anarchistyczne zasady naczelne ..................................................................30 2. Ideologiczny i praktyczny wymiar anarchizmu w dobie postmodernizmu i procesów globalizacyjnych ..................................................63 2.1. Postmodernizm, poststrukturalizm, postanarchizm ..............................63 2.1.1. Postmodernizm ....................................................................................63 2.1.2. Postanarchizm .......................................................................................72 2.2. Globalizacja, glokalizacja i nowy anarchizm w działaniu .....................87 3. Anarchizm usieciowiony ......................................................................................107 3.1. Koncepcja sieci społecznych jako współczesna anarchistyczna praktyka ..........................................................................................................107 3.2. Sieciowa logika a anarchistyczne zasady naczelne ................................133 3.2.1. Horyzontalna struktura i negacja hierarchii ..............................133 3.2.2. Autonomia i federalizm ...................................................................135 3.2.3. Samoorganizacja ...............................................................................137 3.2.4. Akcja bezpośrednia ..........................................................................140 3.3. Sieciowy anarchizm jako wizja rządów ...................................................141 4. Anarchizm w erze nowych mediów ...................................................................153 4.1. Ekspansja nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych i mediamorfoza społeczeństw u progu XXI stulecia ...........................153 4.2. Nowe media jako narzędzia społecznej mobilizacji ............................163 6 Spis treści 4.3. Cyberanarchizm. Internet jako przestrzeń medialna grup radykalnych .........................................................................................174 4.3.1. Przegląd i analiza anarchistycznych zasobów sieciowych na przestrzeni minionego 25-lecia ...............................................175 4.3.2. Wolne media w działaniu. Projekt Indymedia – stan obecny i perspektywy ..........................................................196 4.3.3. Anarchizm technologicznie uspołeczniony ..............................224 4.4. Kryptoanarchia jako realny scenariusz czy nieziszczalna wizja przyszłości? ........................................................................................251 Zakończenie ................................................................................................................. .269 Bibliografi a ............... ......................................................................................................273 Indeks nazwisk ............... ...............................................................................................299 Wstęp W odróżnieniu od wszystkich głównych ideologii, anarchizm nigdy nie od- znaczał się trwałą egzystencją na gruncie politycznym, nie funkcjonował bo- wiem w ramach systemów partyjnych i tym samym nie miał bezpośrednie- go wpływu na sprawowanie władzy państwowej. To, co szczególnie cechuje anarchizm, to swego rodzaju „pokoleniowe” tendencje do wzrostu i rozkwitu, dające się uchwycić na przestrzeni danych, historycznych etapów. Niewątpli- wie, jak wszystkie ujęcia uogólniające, także i to może okazać się nie całkiem precyzyjne i upraszczające, niemniej jednocześnie stanowić może dobry punkt wyjścia dla dalszych rozważań. Próbując uporządkować etapy rozwoju anarchizmu w sposób chrono- logiczny, za pierwszy z nich powszechnie uznaje się koniec XIX stulecia. W pierwszym rozdziale zanalizowana została myśl prominentnych postaci uznawanych za inicjatorów anarchistycznych założeń, do których zaliczyć wy- pada choćby Williama Godwina (uznawanego za inicjatora refl eksji określanej mianem fi lozofi cznego anarchizmu1). Tworzyli oni już na przełomie XVIII i XIX wieku, kreując podwaliny dla dalszego rozwoju idei. Pierwsze oznaki walki klas, które przetaczały się przez Europę w okresie Wiosny Ludów, wiesz- czyły narodziny nowej idei, za którą podążać miała praktyka, czego najbardziej znamienną egzemplifi kacją była frakcja Mikhaila Bakunina w łonie Pierwszej Międzynarodówki2. Znamienne wydarzenia z roku 1848, Komuna Paryska w 1871 roku, doprowadziły do stopniowego zwiększenia zainteresowania co- raz szerzej rozpowszechnianym anarchistycznym ideom. Zaznaczyć wypada, że w tej właśnie, cały czas jeszcze embrionalnej formie, anarchizm zdawał się kompilować tendencje antypaństwowe, antykapitalistyczne oraz ateistyczne, 1 Zob. K. C. Wenzer, Godwin’s Place in the Anarchist Tradition – a Bicentennial Tri- bute, „Journal of Social Anarchism” 2006, No. 20; zob. także W. Godwin, Th e anar- chist writings of William Godwin, pisma zebrane pod red. P. Marshalla, AK Press 1986. 2 Zob. M. Bakunin, Marxism, Freedom and the State, książka napisana w przybliżeniu między rokiem 1867 a 1872, „Th e Anarchist Library”, s. 18. 8 Wstęp zachowując jednocześnie zależność od dobrze wykształconych ludzi zamiesz- kujących większe ośrodki miejskie. W drugiej fazie ewolucji, począwszy od umownej cezury roku 1890 roku nawiązującej do rosyjskiej wojny domowej, mamy do czynienia z geografi cz- nym „przesunięciem” anarchizmu na wschód. Etap ten charakteryzował się prężnym rozwojem zainicjowanego przez myśl Kropotkina anarchokomu- nizmu, który wówczas stał się ujęciem teoretycznym dominującym pośród całokształtu myśli anarchistycznej. Trzeci etap, datowany na początek lat dwudziestych, a trwający aż do końca lat czterdziestych XX stulecia, odnaj- duje podatny grunt w coraz bardziej uprzemysłowionej Europie Środkowej i Zachodniej. Było to apogeum rozwoju myśli anarchosyndykalistycznej, któ- ra czerpała z bogatego doświadczenia rosyjskich myślicieli przebywających w tamtym czasie na emigracji i aktywnie współdziałających na rzecz budowa- nia spójnej anarchistycznej teorii. Począwszy od trzeciej fazy rozwoju, zdecy- dowanie bardziej wyraziście jawi się podział na gałąź anarchokomunistyczną z jednej strony, z drugiej zaś – anarchosyndykalistyczną, która znalazła podat- ny grunt zwłaszcza w społeczeństwach przemysłowych. Po II wojnie światowej znaczący regres w rozwoju anarchizmu, był spowo- dowany bezpośrednimi reperkusjami wojennej zawieruchy i koniecznością za- prowadzenia nowego porządku, co doprowadziło nieuchronnie do radykalnej zmiany relacji społecznych. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych myśl ta również nie była szczególnie rozwijana, gdyż obciążona była jarzmem swojej własnej przeszłości i nie potrafi ła uwolnić się od wizji społeczeństwa zdominowanego przez podziały klasowe. Bez wątpienia anarchistyczne ten- dencje dają się zidentyfi kować w łonach różnorodnych grup, począwszy od ruchu antywojennego, a na feminizmie i sytuacjonizmie skończywszy. W tych nurtach jednakże próżno poszukiwać trzonu anarchistycznych założeń, a je- dynie ich ledwo dostrzegalne widmo. Grupy, które wprost określały się tym mianem, w dużej mierze oscylowały wokół założeń dwóch pierwszych genera- cji, odtwarzając i przetwarzając ustanowione wówczas zręby teoretyczne. Po- stawa przez nich kultywowana daleka była od chęci angażowania się w nowe formy ekspresji politycznej, przeciwnie, prezentowali stanowisko zamknięte, wręcz izolacjonistyczne. Przekłada się to na fakt, że współcześnie mamy do czynienia z obecnością dwóch generacji funkcjonujących w swoistym dualizmie. Wciąż żywa pozo- staje generacja czwarta, której członkowie