P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BRZE ŚĆ KUJAWSKI (441) Warszawa 2007 Autorzy: Sławomir Dominiak*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Izabela Bojakowska*, Stanisław Wołkowicz*, Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – S. Dominiak ......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – S. Dominiak ............................................ 3 III. Budowa geologiczna – S. Dominiak ................................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin – S. Dominiak ............................................................................................. 9 1. Kopaliny w ęglanowe.............................................................................................. 11 2. Kopaliny ilaste........................................................................................................ 12 3. Kopaliny okruchowe .............................................................................................. 13 4. Kopaliny energetyczne........................................................................................... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – S. Dominiak .......................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – S. Dominiak ..................................... 14 VII. Warunki wodne – S. Dominiak ....................................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 20 2. Osady wodne – I. Bojakowska ............................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...................................................... 25 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – S. Dominiak ............................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – S. Dominiak ................................................................ 36 XII. Zabytki kultury – S. Dominiak ........................................................................................ 39 XIII. Podsumowanie – S. Dominiak ......................................................................................... 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Arkusz Brze ść Kujawski Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) zo- stał wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2007 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Brze ść Kujawski Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2002 roku, w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGE- OL SA w Warszawie (Bujakowska i in., 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania i aktualizacji MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska. Przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych, w tym pla- nowania przestrzennego, zwłaszcza w zakresie wykorzystania i ochrony zasobów złó Ŝ kopalin oraz środowiska przyrodniczego. Do opracowania mapy wykorzystano materiały zgromadzone w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz włocławskich dele- gaturach: Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Kujawsko-Po- morskiego Urz ędu Wojewódzkiego, Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków, Woje- wódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej. Wykorzystano równie Ŝ materiały uzyskane w Nadle śnictwie Włocławek oraz starostwach powiatowych i urz ędach gmin znajduj ących si ę na obszarze arkusza. W czerwcu 2007 r. dokonano wizji lokalnej złó Ŝ i punktów wyst ępowania kopalin. Da- ne dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Brze ść Kujawski rozci ąga si ę pomi ędzy współrz ędnymi geograficzny- mi: 18 °45’00” a 19 °00’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 52 °30’00” a 52 °40’00” szeroko ści geograficznej północnej. 3 Pod wzgl ędem geograficznym (Kondracki, 2001) obszar arkusza zaliczany jest do pro- wincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich. Jed- nostkami ni Ŝszego rz ędu s ą tutaj: makroregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej z mezore- gionem Kotliny Płockiej oraz makroregion Pojezierza Wielkopolskiego z mezoregionami: Równiny Inowrocławskiej i Pojezierza Kujawskiego (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Brze ść Kujawski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Prowincja Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego Podprowincja Pojezierzy Południowobałtyckich Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska, 315.36 – Kotlina Płocka Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Podprowincja Nizin Środkowopolskich Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska Najwi ększ ą (centraln ą i południow ą) cz ęść obszaru arkusza obejmuje Pojezierze Ku- jawskie. Stanowi ono przedłu Ŝenie Pojezierza Gnie źnie ńskiego w kierunku wschodnim. Jest 4 to kraina z przewag ą terenów rolniczych, o krajobrazie urozmaiconym rynnami jeziornymi oraz wzgórzami morenowymi. Lasy zajmuj ą niewielkie obszary. Północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza stanowi Równina Inowrocławska b ędąca re- gionem wybitnie rolniczym o bardzo małym udziale lasów i jezior. Rozci ągaj ąca si ę w cz ęści północno-wschodniej Kotlina Płocka obejmuje pradolin ę Wi- sły na odcinku mi ędzy G ąbinem a Włocławkiem. Składa si ę ona z szerokiego tarasu zalewo- wego oraz dobrze wykształconych (w lewobrze Ŝnej cz ęś ci doliny) tarasów nadzalewowych. Według podziału administracyjnego obszar arkusza poło Ŝony jest w województwie ku- jawsko-pomorskim. Przewa Ŝaj ąca cz ęść terenu znajduje si ę w granicach powiatu włocław- skiego (miasto i gmina Lubraniec i Brze ść Kujawski, gminy Włocławek, Boniewo i Choce ń), a jedynie fragmenty cz ęś ci zachodniej i północno-zachodniej zaliczane s ą do powiatu radzie- jowskiego (gmina Osi ęciny i Topólka) oraz aleksandrowskiego (gmina B ądkowo). Morfologia obszaru arkusza jest mało zró Ŝnicowana. Rz ędne terenu na wysoczy źnie Po- jezierza Wielkopolskiego wynosz ą najcz ęś ciej od 85 do 100 m n.p.m., natomiast przepływa- jące tutaj cieki wodne tworz ą doliny o gł ęboko ści si ęgaj ącej 20 m. Powierzchnia terenu obni- Ŝa si ę w kierunku północno-wschodnim, ku Pradolinie Toru ńsko-Eberswaldzkiej, w obr ębie której zaznacza si ę szereg poziomów tarasowych o rz ędnych 63–65 m n.p.m. Omawiany obszar znajduje si ę w strefie klimatu umiarkowanego o cechach oceanicz- nych. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi od 7 °C do 8 °C; najzimniejszym miesi ą- cem jest stycze ń ( średnio 4 °C), natomiast najcieplejszym – lipiec ( średnio 17 °C). Okres we- getacji trwa około 220 dni, a średnia roczna suma opadów waha si ę od 450 mm do 500 mm. Równinne ukształtowanie powierzchni terenu sprzyja swobodnym ruchom mas powietrza – w okresie wiosennym cz ęsto pojawiaj ą si ę silne wiatry. Wiod ącą gał ęzi ą gospodarki omawianego obszaru jest rolnictwo. Region charakteryzuje si ę długoletnimi tradycjami rolniczymi oraz wysok ą kultur ą roln ą. U Ŝytki rolne zajmuj ą du Ŝe obszary (około 85% powierzchni arkusza), z czego większo ść wykorzystywana jest jako grunty orne, ł ąki i pastwiska. Średnia wielko ść gospodarstw wynosi około 10 ha; do ść liczne są sady oraz plantacje warzyw i owoców. Obszar arkusza nale Ŝy do słabo zurbanizowanych, a znajduj ące si ę tutaj miejscowo ści to z reguły niedu Ŝe osiedla wiejskie. Wi ększe skupiska ludno ści stanowi