P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KISIELICE (209) Warszawa 2012 Autorzy: Sławomir Wilk*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Anna W ąsowicz** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *Pa ństwowy. Instytut. Geologiczny– Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN………… Copyright by PIG PIB and M Ś, Warszawa, 2012 Spis tre ści I. Wst ęp (Sławomir Wilk) .............................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir Wilk) .................................. 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir Wilk) ....................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Sławomir Wilk) .................................................................................. 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir Wilk) ................................................ 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Sławomir Wilk) ........................... 10 VII. Warunki wodne (Sławomir Wilk) ............................................................................. 11 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 11 2. Wody podziemne.................................................................................................. 12 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 14 1. Gleby (Paweł Kwecko)......................................................................................... 14 2. Osady (Izabela Bojakowska)................................................................................ 17 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ............................... 20 IX. Składowanie odpadów (Anna W ąsowicz, Jerzy Król).............................................. 23 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Sławomir Wilk) .................................................... 28 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir Wilk) ..................................................... 29 XII. Zabytki kultury (Sławomir Wilk) .............................................................................. 35 XIII. Podsumowanie (Sławomir Wilk, Anna W ąsowicz, Jerzy Król)................................ 37 XIV. Literatura .................................................................................................................. 39 I. Wst ęp Arkusz Kisielice Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG ŚP) został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (plan- sza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B) w latach 2011–2012. Przy jego opraco- wywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Kisielice Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 wykonanym w Przedsi ębiorstwie Projektowo-Usługowym GEOKOP Sp. z o.o. w Katowicach (Heliasz, 2006). Niniejsze opra- cowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski” (In- strukcja..., 2005) na podkładzie topograficznym w układzie „1942”. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch Plansz. Plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą 3 ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz mapy opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkow- skiego w Olsztynie, w starostwach powiatowych w Nowym Mie ście Lubawskim i Iławie, w nadle śnictwach w Olsztynie i Toruniu, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsz- tynie oraz w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w lipcu 2011 roku. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Kisielice wyznaczaj ą współrz ędne: 19°15’–19°30’ długo ści geograficz- nej wschodniej i 53°30’–53°40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem admini- stracyjnym omawiany obszar obejmuje fragmenty dwóch powiatów województwa warmi ń- sko-mazurskiego: iławskiego (gminy: Iława, Kisielice i Susz) i nowomiejskiego (gmina Bis- kupiec). Siedziby powiatów i gmin, za wyj ątkiem Kisielic i Biskupca, le Ŝą poza granicami arkusza. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2001) cały obszar arkusza Kisielice poło Ŝony jest w obr ębie podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (prowincja Ni Ŝ Środkowoeuropejski). Wi ększa jego cz ęść nale Ŝy do mezoregionu Pojezierze Iławskie (makroregion Pojezierze Iławskie), fragment południowo-wschodni stanowi mezoregion Po- jezierze Brodnickie (makroregion Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie). Poło Ŝenie arkusza na tle regionalizacji fizycznogeograficznej przedstawiono na fig.1. Morfologia Pojezierza Iławskiego ukształtowana została w wyniku zlodowacenia wisły, tworz ąc pojezierny krajobraz młodoglacjalny. Jest to teren równinno-pagórkowaty o deniwe- lacjach rz ędu kilku metrów. Najwy Ŝszy punkt (122,9 m n.p.m.) znajduje si ę w okolicach Go- rynia, a najni Ŝszy (85 m n.p.m.) w dolinie Osy, w pobli Ŝu Biskupca. Pojezierze Brodnickie jest sandrow ą równin ą poprzecinan ą dolinami z małymi jeziora- mi rynnowymi. W obr ębie arkusza obszar ten w znacz ącym stopniu jest poro śni ęty lasami. Charakterystycznym elementem krajobrazu s ą liczne rynny polodowcowe, tworz ące malownicze jeziora. Najwi ększymi z nich są Kara ś, Trupel i Dłu Ŝek. Jeziora zajmuj ą obszary o powierzchni od poni Ŝej 1,0 km 2 do ponad 4,0 km 2, gł ęboko ść 10 m przekroczona jest tylko w Jeziorze Dłu Ŝek. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Kisielice na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 2001). 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski, Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie, 315.12 – Pojezierze Brodnickie, 315.13 – Dolina Drw ęcy, 315.15 – Garb Lubawski Obszar omawianego arkusza poło Ŝony jest w strefie o wyra źnych wpływach klimatu kontynentalnego, który charakteryzuje si ę długim, gor ącym latem oraz mro źną zim ą. Średnie roczne opady zmieniaj ą si ę od 500 do 600 mm, a średnia roczna temperatura waha si ę w gra- nicach 5,3–8,1oC. Okres wegetacji wynosi około 200 dni (195–210) (Wiszniewski, 1973). Na omawianym obszarze mapy zlokalizowane s ą dwa miasta b ędące siedzibami gmin – Kisielice, licz ące około 2200 mieszka ńców i Biskupiec, licz ący około 1900 mieszka ńców. Oba te miasta usytuowane s ą na skraju arkusza mapy. Średnie zaludnienie tego regionu jest poni Ŝej średniej województwa warmi ńsko-mazurskiego i wynosi około 35 mieszka ńców na km 2. Miejscowo ści znajduj ące si ę na obszarze arkusza s ą w wi ększo ści zwodoci ągowane, natomiast w niedostatecznym stopniu skanalizowane. 5 Pod wzgl ędem gospodarczym jest to region rolniczy z niewielkim udziałem przemysłu, głównie budownictwa, handlu oraz przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego. W strukturze u Ŝytków dominuj ą grunty rolne oraz u Ŝytki zielone. Liczne gospodarstwa rolne indywidualne i spółki pracownicze powstałe na bazie