EDİTÖR MEHMET KARACA MUSTAFA KAÇAR, TUNCAY ZORLU, BURAK BARUTÇU, ATİLLA BİR, C. OZAN CEYHAN ve ARAS NEFTÇİ İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ VE MÜHENDİSLİK TARİHİMİZ EDİTÖR MEHMET KARACA HAZIRLAYANLAR MUSTAFA KAÇAR, TUNCAY ZORLU, BURAK BARUTÇU, ATİLLA BİR, C. OZAN CEYHAN ve ARAS NEFTÇİ 2012 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ VE MÜHENDİSLİK TARİHİMİZ 1. Basım: Mayıs 2012 ISBN: 978–605–125–537-8 Yayımcı : Mehmet Karaca İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü ve Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Maslak, 34469, İstanbul Editör : Mehmet Karaca Yazarlar/Metin : Mustafa Kaçar, Tuncay Zorlu, Burak Barutçu, Atilla Bir, C. Ozan Ceyhan ve Aras Neftçi Grafik/Tasarım : Yavuz Dürüst Baskı : Mavi Ofset Mavi Ofset Basım Yayın Sanayi Tic. Ltd. Şti. İkitelli Organize Sanayi Bölgesi, Eskoop Sanayi Sitesi C1 Blok Başakşehir, İstanbul Tel: 212 549 25 30 Kapak Resimleri: Zeminde: “Keşfiyat ve İnşaat Türk Anonim Şirketi Haritası, (Ortaköy paftası)”, ön kapakta: “Dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel İTÜ’yü açarken (1944)”, sırtta: “Mehmed Said Efendi’nin icat ettiği ve Müsellesiye adını verdiği aletin çizimi”, arka kapakta üstte: “Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn Şâkirdânının İmtihân-ı Umûmî Cedvelidir, 1302 / 1891-1892”, arka kapakta altta: “Mülkiye Mühendis Mektebi müntehî sınıfın Vardar Köprüsü inşaatını ziyareti, 1325 / 1909”. Her hakkı saklıdır. İçinde yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir. İÇİNDEKİLER Hendesehânede Eğitim Faaliyetleri ..............................................................................72 a) Fransa Kraliyet Mühendislerinden Joseph Gabriel Monnier’nin ÖNSÖZ............................................................................................................................... 11 İstanbul’a Gelişi ..............................................................................................72 GİRİŞ ................................................................................................................................. 15 b) Lafitte-Clavé ve Joseph Gabriel Monnier’nin Tersâne ............................... Alexander Compte de Bonneval (Boneval) Ahmed Paşa ............................................36 Hendesehânesi’nde (Mühendishâne) İstihkâm Dersleri Vermeleri ..........73 Humbaracı Ocağının Kuruluşu .......................................................................................39 Lafitte-Clavé’nin Fransa’ya Geri Dönmesi ....................................................................74 Humbaracı Ocağı’nda Eğitim ve Öğretim .................................................................... 40 Gemi İnşa Mühendisi Le Roy ve Ekibinin İstanbul’a Gelişi ve Tersane-i Amire’deki Çalışmaları .................................................................................................... 77 Humbaracı Ocağında Eğitim Faaliyetleri ..................................................................... 40 4- Fransız Uzmanların İmparatorluktan Ayrılmaları...........................................79 Bonneval Ahmed Paşa’nın Diğer Faaliyetleri .............................................................. 44 5- Tersane Mühendishânesi’de Kara Mühendislik Eğitimi ............................... 82 1770 Çeşme Savaşı ......................................................................................................... 46 a) Tersâne Mühendishânesi’ne Nizam Verilmesi ...................................... 85 Baron de Tott İstanbul’da .............................................................................................. 51 b) Tersane Mühendishânesi Eğitim Öğretim Kadrosu ..............................96 1- Baron de Tott’un Osmanlı Hizmetine Girişi .....................................................53 c) Mühendishâne-i (Bahrî-i) Hümâyûn Ders Programı ............................103 2- Hendesehâne’de Eğitim ....................................................................................56 3- Topçu Mektebi’nin Kurulması ...........................................................................57 MÜHENDİSHÂNE-İ HÜMÂYÛNLARIN ORTAYA ÇIKIŞI ............................................106 4- Sürat Topçuları Ocağı’nın Kurulması ...............................................................59 Sultan III. Selim’in Saltanatı ve Reform Hareketleri İçerisinde a- Sürat Topçuları Ocağı ile Topçu Ocağı’nın Birleştirilmesi ......................62 Mühendishâneler ..........................................................................................................106 b- Sürat Topçuları Ocağı’nın Topçu Ocağı’ndan Ayrılara Yeniden Mühendishâne’nin Hasköy’deki Humbaracı Ocağı Kışlasında Açılışı ...................... 107 Teşkilatlanması ..............................................................................................63 Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn ................................................................................110 5- Hendesehâne’nin (Hendese Odası) Kurulması ...............................................63 1- Mühendishâne’ye Talebe Alınması..................................................................114 2- Mühendishâne Nizamına Yeni İlaveler (1801) ................................................116 LAFITTE-CLAVÉ VE DİĞER FRANSIZ UZMAN VE SUBAYLARIN OSMANLI REFORM HAREKETİNDEKİ YERİ ................................................................67 a) Mimâr Ocağı’ndan Mühendishâne’ye Katılan Halifeler ........................118 1- Halil Hamid Paşa’nın Sadarete Gelişi ................................................................67 b) Humbaracı Ocağı’ndan Mühendishâne’ye Nakl Olunan Neferat .........119 2- Askerî Reform Konusunda Osmanlı-Fransız İşbirliği: Chabaud de la Tour, c) Lağımcı Ocağı’ndan Mühendishâne’ye Nakl Olunan Neferat .............120 Çavuş Aubert ve Ekibinin İstanbul’a Gelişi ...................................................................67 3- Mühendishâne Öğretim Kadrosunun Düzenlenmesi ..................................120 3- Lafitte-Clavé’nin İstanbul’a Gelişi ....................................................................70 4 5 4- Mühendishâne Başhocası İshak Efendi ........................................................ 129 İTÜ TARİHİNDEN BAZI UNUTULMAZ SİMALAR .....................................................200 5- Mekteb-i Harbiye .............................................................................................138 MİMAR AHMED KEMALEDDİN BEY (1870-1927): Birinci Ulusal Mimarlık Akımının Öncüsü...................................................................200 MEHMET REFİK FENMEN (1882-1951): SİVİL MÜHENDİSLİK .....................................................................................................140 Mühendis Mektebi’nin İkinci Kurucusu ..................................................................... 203 1- Turuk u Maabir (Yollar ve Geçitler) Mektebi’nin Kuruluşu .............................141 KARL von :TERZAGHİ (1883-1963): a) Turuk u Maabir Mektebi Ders programı ................................................143 Zemin Mekaniğinin Kurucusu .................................................................................... 205 b) Turuk u Maabir Mektebi Muallimleri ve İlk Talebeleri .........................144 PROF. OSMAN TEVFİK TAYLAN (1884-1976): 2- Devlet Eliyle Kurulan Mülkiye Mühendis Mektebi ........................................146 İTÜ’nün Kurucu Rektörü ..............................................................................................208 3- Darülfünün-ı Sultanî Turuk u Maabir Mektebi “Dersleri ve ORD. PROF. BURHANEDDİN SEZERAR (1886-1953): Muallimleri............................................................................................................. 147 İstanbul’u Aydınlatan Adam ....................................................................................... 209 4- Kondüktör Mektebi..........................................................................................154 ORD. PROF. EMİN HALİD ONAT(1908-1961): Anıtkabir’in Mimarı .......................................................................................................210 5- Mülkiye Mühendis Mektebi’nin (Sivil Mühendis Okulu) Kuruluşu .............. 156 ORD. PROF. DR. RATİP BERKER (1909-1997): 6- Yüksek Mühendis Mektebi’nin İstanbul Üniversitesi’ne Bağlanması Bir Matematik Dehası ................................................................................................... 212 Teşebbüsü .............................................................................................................158 PROF. FUAT KÜLÜNK (1911-1951): 7- Hendesehâne-i Mülkiye Nizamnâmesi ..........................................................183 Elektrik Fakültesi’nin İlk Dekanı .................................................................................. 213 PROF. DR. MUSTAFA İNAN (1911-1967): İTÜ’DE DERSLER VE HOCALAR ..................................................................................188 Bilimi Sanata Dönüştüren Mühendis .......................................................................... 213 Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn ..............................................................................188 PROF. DR. İHSAN KETİN (1914-1995): Türkiye’de Modern Jeolojinin Kurucusu ...................................................................... 216 1908 Senesinde Okutulan Dersler, Muallimleri ve Muavinleri ..................................188 PROF. DR. KAZIM ÇEÇEN (1919-1997): Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn Matbaası .............................................................194 Suların (Bey) Efendisi.....................................................................................................217