/ . z Bohdanem Korzeniewskim V rozmawia Ma²gorzata Szejnert \ & 4-. S±AWA I INFAMIA S±AWA I INFAMIA Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Ma²gorzata Szejnert Wydawnictwo Literackie Kalendarium — przygotowa² Emil Orzechowski © Copyright by Ma²gorzata Szejnert, 1988 Wydanie krajowe drugie poszerzone. Niniejsza ksi5żka wydana zosta²a po raz pierwszy nak²adem wydawnictwa Pokolenie, Warszawa 1988 (bez trzech ostatnich rozdzia²ów), po raz drugi nak²adem wydawnictwa Aneks, Londyn 1988 (w ca²oËci). Niniejszy egzemplarz może by7 sprzedawany wy²5cznie w Rzeczypospolitej Polskiej. Sprzedaż i wysy²ka pocztowa do innych krajów wzbroniona. This copy is to be sold only in Poland. Sale in other countries is prohibited. Biblioteka Narodowa Warszawa ISBN 83-08-02330-4 PamiIci Rodziców Reginy i Edmunda Szejner²ów DziIkujI serdecznie paniom Annie Korzeniewskiej- Kuligowskiej i Marcie Fik oraz panom Zbigniewowi Raszewskiemu, Jerzemu Timoszewiczowi i Andrzejowi Wysi´skiemu, którzy wspomagali' mnie sw5 wiedz5 i rad5. Autorka O BOHDANIE KORZENIEWSKIM Bohdan Korzeniewski urodzi! si5 12 kwietnia 1905 roku w Siedl¬ cach. Jego ojciec, Józef, pochodzi² z drobnej szlachty kresowej. By² urzIdnikiem s5dowym w Siedlcach, mia² sympatie socjalistyczne. Matka, Stanis²awa, z domu Borell, by²a wnuczk5 oficera napoleo´¬ skiego, który pozosta² w Polsce, i córk5 uczestniczki Powstania Styczniowego wywodz5cej siI z rodu s²ynnych osiemnastowiecz¬ nych aktorów Truskolaskich. Stanis²awa Korzeniewska-Borell by²a nauczycielk5 polskiego i należa²a do PPS. Kilka lat wczesnej m²odoËci Bohdan Korzeniewski spIdzi² u rodziny ojca w zaËcianku szlacheckim Leszewie, w okolicach Orszy na Bia²orusi. Pocz5tkow5 naukI pobiera² w domu. W 1918 roku przyjIto go do gimnazjum matematyczno-przyrodniczego w Siedlcach. W 1925 roku wst5pi² na wydzia² humanistyczny Uniwersytetu Warszawskiego i zapisa² siI do Akademickiego Zwi5zku M²odzieży Socjalistycznej. Duży wp²yw na jego zaintere¬ sowania wywar² historyk literatury, profesor Józef Ujejski, który wyjedna² mu stypendium z Funduszu Kultury Narodowej na pobyt we Francji. Korzeniewski spIdzi² tam lata 1933-1934, uzupe²niaj5c materia²y do swojej pracy o Wojciechu Bogus²awskim. Po powrocie zosta² recenzentem teatralnym nowo powsta²ego pisma „Pion” 7 redagowanego przez rektora Uniwersytetu Warszawskiego, W²o¬ dzimierza Antoniewicza; pisywali tam także o teatrze Karol Irzykowski i Tymon Terlecki. NastIpnie Korzeniewski zwi5za² siI z „WiadomoËciami Lite¬ rackimi" i „Skamandrem". Wspó²pracowa² także z pismami teatralnymi w kraju i za granic5. W 1934 roku opublikowa² wysoko ocenion5 przez specjalistów i krytykI ksi5żkI po tytu²em „Drama" w warszawskim Teatrze Narodowym podczas dyrekcji Ludwika Osi´skiego (1814-1831) i otrzyma² za ni5 NagrodI im. Kasy Mianowskiego. JednoczeËnie rozpocz5² na zaproszenie Aleksandra Zelwerowicza, a nastIpnie Leona Schillera wyk²ady z historii teatru na wydzia²ach aktorskim i reżyserskim Pa´stwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie. Prowadzi² je w czasie wojny w konspiracyjnym PIST. Dwukrotnie — jeszcze jako student w 1932 roku oraz po powrocie z Francji -— pracowa² w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Zorganizowa² w niej i prowadzi² dzia² teatraliów, dla którego pozyska² bogate archiwa dawnego zarz5du Teatrów Miejskich w Warszawie — komplety afiszów od XVIII wieku, rIkopisy, dokumenty. Zosta²y one przekazane Bibliotece jako wieczysty depozyt. Dzia² uzupe²niany by² ksi5żkami polskimi i obcymi, zw²aszcza francuskimi sprowadzanymi dziIki osobistym kontaktom Korzeniewskiego. Wszystko to przepad²o w 1944 roku, Ëwiadomie spalone przez Niemców. Wtedy także wraz z mieszka¬ niem i bibliotek5 prywatn5 Korzeniewskiego sp²onI²a jego praca o m²odym Bogus²awskim, przygotowywana do druku. Bohdan Korzeniewski nie bra² udzia²u w kampanii wrzeËnio¬ wej. Mia² opiniI lewicowca i wskutek tego przeniesiono go z ma¬ cierzystego 21 Pu²ku Piechoty w Warszawie do bialsko-podlaskiej jednostki piechoty. W zamIcie wrzeËniowej nie zdo²a² jej odnaleê7. Po powrocie do Warszawy pracowa² jako tokarz, a nastIpnie bibliotekarz w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. W 1940 roku wiIziono go w OËwiIcimiu. Po wyjËciu z obozu prowadzi² dzia²alnoË7 konspiracyjn5. By² cz²onkiem Biura Informacji i Pro¬ pagandy Armii Krajowej. W porozumieniu z Delegatur5 Rz5du 8 Polskiego organizowa² ruch oporu w Ërodowisku ludzi teatru, wspó²organizowa² Tajn5 RadI Teatraln5. Po wojnie wróci² do szkolnictwa teatralnego i zaj5² siI praktyk5 teatraln5 jako kierownik literacki teatrów i inscenizator. By² kierownikiem literackim Teatru Wojska Polskiego w ±odzi (1945-46) i wspó²organizatorem jego Sceny Poetyckiej, kie¬ rownikiem literackim Teatru Kameralnego w ±odzi (1946-49), reżyserem Teatru Polskiego w Warszawie (1949-52) i kierowni¬ kiem artystycznym Teatru Narodowego (1952—54). Wyk²ada² w Wyższej Szkole Aktorskiej w ±odzi i Pa´stwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. W 1956 roku zosta² profesorem zwy¬ czajnym. Przez osiemnaËcie lat by² dziekanem wydzia²u reży¬ serskiego PWST. Korzeniewski w latach 1955-1970 przewodniczy² Polskiemu OËrodkowi MiIdzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI), a w la¬ tach 1957-1969 by² cz²onkiem Komitetu Wykonawczego ITI w Pa¬ ryżu. Jest wspó²redaktorem naczelnym (wraz z prof. Zbigniewem Raszewskim) kwartalnika „PamiItnik Teatralny". Prze²oży² na polski liczne dramaty — z angielskiego, francuskiego i rosyjskiego. W1966 roku Pa´stwowy Instytut Wydawniczy opublikowa² tom jego recenzji teatralnych z lat 1935-1939 pod tytu²em Spory o teatr, a w 1973 roku tom esejów z różnych lat O wolnoË7 dla pioruna... w teatrze. W 1989 roku w Niezależnej Oficynie Wydawniczej (NOW-a) ukaza²y siI wspomnienia Korzeniewskiego Ksi5żki i lu¬ dzie (tu m in. Pagórek i Powrót o okresie oËwiIcimskim, druko¬ wane w paryskiej „Kulturze", stycze´—luty, maj 1985). Bohdan Korzeniewski opowiedzia² swój życiorys (do 1939 roku) Rafa²owi Zakrzewskiemu — By²o, minI²o, nie wróci, „Znak", nr 402-404, 410—411; a także Robertowi Jarockiemu — Widzie7 jasno bez zachwytu, Warszawa 1982, Czytelnik (rozdzia² Teatr podziemny o losach Bohdana Korzeniewskiego do roku 1945). Do najg²oËniejszych inscenizacji Korzeniewskiego należ5; Szko²a żon Moliera (1948), M5ż i żona Fredry (1949), Êmier7 Tarie²kina Suchowo-Kobylina (1949), Don Juan Moliera (1950 — 9 przedstawienie zakazane przez Biuro Polityczne KC PZPR — i 1962), Grzech ëeromskiego (1951), Nie-Boska komedia Krasi´skiego (1959), Troilus i Kresyda Szekspira (1960), Sprawa Suchowo- -Kobylina (1961), Dziady Mickiewicza (1961), Zmierzch Babla (1966). Bohdan Korzeniewski nie należa² po wojnie do żadnej partii politycznej. Nie wst5pi² także do „SolidarnoËci". Po reaktywowa¬ niu ZASP w 1981 roku należa² do jego Rady Artystycznej. Ust5pi² z niej po spotkaniu przedstawicieli Ërodowiska teatralnego z wi¬ cepremierem Mieczys²awem Rakowskim 18 X 1982 roku. Wróci² do niej dopiero w listopadzie 1989 roku. Bohdan Korzeniewski zosta² odznaczony Krzyżem AK, Krzy¬ żem Oficerskim OOP i Orderem Sztandaru Pracy II kl. WËród wyróżnie´, jakie otrzyma² za twórczoË7 artystyczn5, s5 dwie Nagrody Pa´stwowe (1951, 1954), francuski Order Sztuki i Li¬ teratury (L'0rdre des Arts et des Lettres, 1964), Nagroda Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1972). Pierwsza żona Korzeniewskiego, Ewa z domu Rostkowska, by²a polonistk5, wspó²organizatork5 Instytutu Bada´ Literackich w Warszawie, badaczk5 i interpretatork5 twórczoËci Marii D5b¬ rowskiej. Zmar²a w 1983 roku. Córka Bohdana i Ewy Korze¬ niewskich, Ma²gorzata, wysz²a za m5ż we Francji i tam pozosta²a. Po wydarzeniach 1968 roku w Ëlad za ni5 wyjecha² do Francji na sta²e jej brat, Tomasz. Ma²gorzata Korzeniewska zmar²a w 1974 roku. Druga żona Bohdana Korzeniewskiego, Anna z domu Kuli- gowska, dr hab. z zakresu historii teatru, zajmuje siI miIdzy innymi dziejami teatru w ±odzi. Od 1990 roku jest profesorem nadzw. w Instytucie Teorii Literatury, Teatru i Filmu Uniwersytetu ±ódzkiego i PWST w Warszawie. Anna i Bohdan Korzeniewscy mieszkaj5 w Warszawie w domu z ogrodem na górnym Mokotowie, przy ul. Mi5czy´skiej 11. S±AWA i INFAMIA MA±GORZA TA SZEJNERT: Póên5 jesieni5 1939 roku powró¬ ci/ Pan do Warszawy. Czy w Pana myËlach by/o wówczas miejsce na teatr? BOHDAN KORZENIEWSKI: Ta Warszawa by²a wstrz5saj5co smutna. Zniszczona nieporównanie mniej niż w 1945 roku, lecz bardziej smutna. Ludzie inni niż parI tygodni temu. Ubrani w stare okrycia, narciarskie buty. Inna ludnoË7. Kobiety w chustkach. JakieË worki, plecaki. Ja to samo pamiItam z zimy stanu wojennego. Inna ludnoË7. ZejËcie w szaroË7, brzydotI. Kolory ochronne. Rodzaj praktycznej ża²oby. Szed²em w starych butach podkutych hakami, taternickich, znalezionych na strychu. W zau²kach by²y jeszcze Ëwieże groby, krzyże. Na takim krzyżyku he²m albo tylko pokrwawiona czapka. Czasem chustka. Chustki na g²owach i na krzyżach. Rowy, dziury. I w tym wszystkim wspania²e ruiny. ëaden Kapitol, żadna ruina konserwowana nie osi5gnI²y takiego stopnia doskona²oËci tra¬ gicznej, jak żywa ruina Teatru Wielkiego. Wisz5ce mury, popier¬ sie ëó²kowskiego z ceg²5 na g²owie. Za jedn5 Ëcian5, rozwalon5, coË kolorowego. Podszed²em bliżej, zafascynowany. By²y to 11 dekoracje Daszewskiego do Wesela Fonsia. DlaczegoËmy nie grali Dziadów wtedy? To Wesele Fonsia zawsze. Ale w Teatrze Polskim dawano 1 wrzeËnia GenewI Shawa. WIgrzyn jako Butt/er ucharakteryzowany byi na Hitlera. To Wesele Fonsia, które zwiastuje nieszczIËcie... Tak, Polski lepiej siI znalaz² niż Narodowy. WIgrzyn ucharakteryzowany na Hitlera. Samborski-Bombardone na Mussoliniego. DamiIcki- -Flanco — na genera²a Franco. WIgrzyn potem bardzo siI