UITGA YB VAN DE WILLEM MENGELBERG VERENIGING I JAARGANG: 2002 ~: SEPTEMBER NO: 62 Dit blad is een uitgave van de WILLEM MENGELBERG VERENIGING Opgericht 13 februari 1987 SECRETARIAAT Mozartkade 14 1077 DJ AMSTERDAM telefoon: 020-6262550, e-mail: [email protected]. giro: 155802 REDACTIE mr. A.A. Meurer Ab. van Kapel Johan Krediet Mozartkade 14 Hotbrouckerlaan 66 Kruidenommegang 57 1077 DJ AMSTERDAM 2343 HZ OEGSTGEEST 1115 ER DUIVENDRECHT BESTUUR Prof. Dr. W.A.M. van der Kwast Voorzitter A. van Kapel Vice voorzitter Mr. A.A. Meurer Secr./penningm. J. Krediet en R. Krüsemann Leden INHOUD VAN DEZE AFLEVERING 01 = VAN DE REDACTIE 02 = VAN HET BESTUUR ALBERT MEURER 04 = DIRIGENTEN OM MENGELBERG JOHAN KREDIET 06 = HERMANN ABENDROTH JOHAN KREDIET 08 = EEN DIRIGENTENKWAAL JOHAN KREDIET 09 = EIGENSCHAPPEN VAN EEN DIRIGENT OTTO HAMBURG 10= DE P ARTITUURKIST VAN MENGELBERG THIEMO DE WIND 11 = MENGELBERGSREISNAARNEW-YORK N.N.+J.K. 20 = GRASDUINEN IN EEN GOUDMIJN G. DE LOOZE 22 = MUZIEKBffiLIOTHEEK VAN HET KCO MARLIES VAN DEN HOEK 24 = VERSTOND C.G. DE NIEUWE TIJD NIET? JOHAN GISKES 26 = HET CO. EN DIEPENBROCKS ZWANENZANG JOHAN GISKES 28 = MENGELBERG ALS PIANIST HENK VAN OVEREEM 01 VAN DE REDACTIE Allereerst twee rectificaties: . In het vorige nummer, nr.61, stond bij het stuk: van Johan Giskes over het oordeel van Bruno Walter over het Concertgebouworkest in 1925 geen bronvennelding en een onjuiste bij Van de redactie: het is overgenomen uit het Jaarboek Amstelodamum 85 (1993), pp.167-184. Voorts was boven een stuk: van Johan Giskes en op twee andere plaatsen te lezen: Beethoven: mytische proportiseh. Dit moet uiteraard zijn: mythische proporties. Aangezien de komende jaarvergadering bij het Nederlands Muziekinstituut in Den Haag zal worden gehouden, acht de redactie een stuk: over het NMI zeer op zijn plaats. Laat u zich vooral niet van lezen weerhouden door de eerste twee woorden. Aan de hand van Marlies van den Hoek, muziekarchivaris van het Koninklijk Concertgebouworkest, il n'-y-a qu'un pas van het NMI naar de muziekbibliotheek van het Orkest. En waar vervoerde Mengelberg al die partituren in? Onze voonnalige voorzitter Otto Hamburg begon in 1993 een reeks over dirigenten rond Mengelberg. Johan Krediet pakte de draad weer op en begon maar opnieuw: Hennann Abendroth is de eerste in alfabetische volgorde. In de Pianowereld van augustus/september 2002 stond een aardig artikel van Henk van Overèem -al langer dan tien jaar lid van onze vereniging- "Mengelberg als Pianist", dat wij u niet willen onthouden. Johan Giskes laat zijn licht schijnen over het laatste werk van Dièpenbrock en geeft ons tevens inzicht in de gevolgen van de Duitse bezetting zelfs voor de programmatoelichtingen. Johan Krediet knoopt bij de actualiteit van de schouderkwaal van Riccardo Chailly aan. Terzijde: we hopen dat niemand die van plan was naar de uitvoering op 23 augustus van de Derde van Mahler met Eliahu Inbal als vervanger van Chailly te gaan, zich heeft:.laten weerhouden door de bepaald onaardige recensie van Kasper Jansen in NRClHandelsblad over de uitvoering op 21 augustus. Volgens een lid van het orkest "gingen een paar dingen toen e inderdaad mis -als gevolg van te weinig repetitietijd- en was het minder dan de 23 , maar zo slechts was het echt niet". Welnu, de 23e was het prachtig! En Kasper Jansen schijnt gewoon niet van Imbal te houden. Maar we blijven ons natuurlijk wel verheugen op de reeks uitvoeringen onder Chailly in mei 2003. Tenslotte nemen we u mee op reis met Willem Mengelberg naar de Verenigde Staten in 1922. Een soort vervolgverhaal in de vonn van krantenartikelen, waarvan in dit nummer het eerste deel verschijnt. Wij hopen dat u aan dit nummer veel plezier zult beleven. 02 VAN HET BESTUUR Algemene ledenvergadering op 2 november 2002 in Den Haag In dit nummer treft u een uitnodiging voor de eerstvolgende algemene ledenvergadering aan. Deze zal op 2 november a.s. in Den Haag worden gehouden. Dr.Frits Zwart zal die dag onze gastheer zijn bij het Nederlands Muziek Instituut, dat vlak bij het Centraal Station is gelegen. Na het huishoudelijk gedeelte 's ochtends, altijd interessant voor degenen die zich bij het wel en wee van de vereniging voelen betrokken, leidt Frits Zwart ons door het Nederlands Muziek Instituut, waarover u trouwens in dit nummer een apart artikel aantreft. Na een, zoals de ervaring leert, goed verzorgde lunch kunnen wij 's middags via Frits Zwart met oog en oor kennis nemen van de partituren van Mengelberg. Deze zijn in de muziekwereld in Nederland en daarbuiten nog steeds een begrip. Het wordt naar onze verwachting dan ook een middag om bij te watertanden, niet alleen voor iedere Mengelbergbewonderaar maar voor elke muziekliefhebber. In verband daarmee is 's middags elke belangstellende welkom. Het bestuur zal deze middag een bredere bekendheid geven, maar tegen U zouden wij ook willen zeggen: hoort zegt het voort! Rectificatie In het vorige nummer memoreerden wij het overlijden van Michael Thomas, de welbekende Londense Mengelbergbewonderaar. Hij is echter niet op 19 maart 2001, maar op 19 maart 2002 overleden. Conrad Hansen Op 22 juni 2002 overleed op 95-jarige leeftijd de Duitse pianist Conrad Hansen, bij ons vooral bekend van de Teldec-opname van het Ie pianoconcert van Tsjaikovski met Mengelberg en de Berliner Philharmoniker uit 1940. Hansen was vanaf 1920 een leerling van Edwin Fischer, die hem als één van zijn beste leerlingen beschouwde. Vanaf 1927 trad hij regelmatig op met Furtwängler. Er bestaat een door velen bewonderde opname van het 4e pianoconcert van Beethoven van Hansen met Furtwängler en de Berliner Philharmoniker uit 1943, op Music & Arts maar volgens kenners is die op het Italiaanse merk Ariston (AReL 13028) beter. Na de oorlog wijdde Hansen zich vooral aan lesgeven. Guila Bustabo In Birmingham, Alabama, overleed op 2 mei de violiste Guila Bustabo. Deze geboortige Amerikaanse verbleef lange tijd in Europa, met name in Parijs. Wij kennen haar van de Teldec-opname van de vioolconcerten van Beethoven en Bruch met Mengelberg uit resp. 1943 en 1940. Na de oorlog werd zij vanwege vermeende nazi-sympathieën in Frankrijk gearresteerd, het werd haar vooral kwalijk genomen dat zij met Mengelberg had gemusiceerd, maar al spoedig bleek deze aanklacht volstrekt ongefundeerd. Chasa Enkele (bestuurs)leden hebben weer het voorrecht gehad om deze zomer op de Chasa te ver­ blijven. 03 Wat is het toch een verrukkelijk oord! Prachtig gelegen op 1700 m hoogte, in de nabije omgeving van enige drieduizenders, met gasten die ook belangstelling voor muziek hebben zonder daar de hele dag over te praten. Daarbij word je nog uitstekend verzorgd door Adriaan van Woudenberg, zijn dochter Joke en enige andere dames die ons telkens heerlijke maaltijden voorschotelden. Maar het belangrijkste is dat je daar vertoeft met het tastbare verleden om je heen, Onkel Hausfrau is overal! En dit alles voor nog geen € 70,-- per dag. Adriaan van Woudenberg (020-6446792) zal belangstellenden gaarne te woord staan. En de naamsbekendheid kan ook nog wat beter, zo vroeg iemand die hoorde dat we naar de Chasa Mengelberg gingen: "0, wat leuk, waar worden die gehouden?" Nee, dan Hubert Barwahser en zijn vrouw. Die waren in de zomer van 1951 te gast en schreven in het gastenboek: "Viele Jahr' hat er hier oben "In der Alpen-Blumenduft "Neuen Mut und Kraft gesogen "Aus der reinen Höhenluft. "In der kleinen Hauskapelle "betete er immer wieder "Dort, an dieser heil' gen Stelle "Knieten wir in Demut nieder "Heimgegangen ist er nun "Heim ins Reich der Ewigkeit "Doch in der Erinnerung "Lebt er mit uns, Allerzeit!" Mengelberg En Zijn Tijd De redactie heeft het voornemen ons blad vanaf het eerstvolgende nummer in een nieuw jasje te steken en het een wat eigentijdser aanzien te geven. Het bestuur kan zich in deze plannen vinden. Op de ledenvergadering in november kan een en ander worden getoond. Tevens denkt het bestuur aan een naamsverandering. Mengelberg En Zijn Tijd is een mondvol en de afkorting is om voor de hand liggende redenen minder geschikt. Ook voor de lay-out zou een kortere naam de voorkeur verdienen, bij voorbeeld Rondom Mengelberg . Voor andere suggesties staat het bestuur uiteraard open. Albert Meurer. 04 DIRIGENTEN OM MENGELBERG In de jaren 1994-1995 schreef-onze toenmalige voorzitter Otto Hamburg een aantal artikelen voor ons blad die hij noemde: "Dirigenten om Mengelberg". Om u een duidelijk beeld te geven welke dirigenten hij daarmee bedoelde, volgt hieronder een weergave van ZIJn inleidende artikel dat u in aflevering 25 op bladzijde 23 kunt vinden. DIRIGENTEN OM MENGELBERG Onder dit opschrift zullen in de komende nummers win ons Mededelingenblad enkele artikelen verschijnen met betrekking tot dirigenten. die tijdens het leven van Willem Mengelberg een vooraanstaande rol hebben gespeeld in het internationale muziekleven in het algemeen en in hun verhouding tot het Concertgebouworkest in het bijzonder. In dit verband kunnen we vijfcategorieën onderscheiden: a. dirigenten, die naar Amsterdam kwamen om Mengelberg tijdens diens afWezigheid voor langere tijd te vervangen, zgn. 'Vaste dirigenten naast de eerste dirigent' (Gustav Kogel, Karl Muck, Pierre Monteux, Bruno Walter); b. dirigenten, die 'gewone' gastdirecties verzorgden (o.a. Arthur Nikisch, Hermann Abendroth, Eugen Jochum, Carl Schuricht, Otto Klemperer, Paul Paray, Wilhelm Furtwängler, Sir Adrian Boult); c. dirigenten, die nooit voor het Concertgebouworkest hebben gestaan (o.a. Arturo Toscanini, Serge Koussevitsky); d dirigenten. die weliswaar ten tijde van Mengelbergs directoraat reeds grote faam bezaten, maar pas na de Tweede Wereldoorlog met het Concertgebouworkest musiceerden (Victor de Sabata. Leopold Stokowski, Sir Thomas Beecham, Eugene Ormandy) e. componisten. die naar Amsterdam kwamen om daar hun werken te dirigeren (o.a Gustav Mahler, Richard Strauss, Alfredo CaselIa, Ottorino Respighi, Claude Debussy, Maurice Ravel, Arnold Schönberg, Igor Strawinsky, Alphons Diepenbrock, Johan Wagenaar) . Ook zijn er dirigenten, die alleen een enkele keer aan de van Baerlestraat voor het orkest hebben gestaan, echter het Concertgebouworkest in meerdere opera-uitvoeringen -dus in de orkestbak- hebben geleid zoals bijvoorbeeld Hans Knappertsbusch en Fritz Busch.