Internationale Spectator Jaargang 65 - nr 4 - april 2011 BRICS: nieuwe reuzen Libië, Veiligheidsraad en Strafhof Arabische lente = failliet Al Qaeda Gazprom, Kremlin en Europese energie Instituut Clingendael Uitgave van Koninklijke Van Gorcum BV (Assen) namens het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen ‘Clingendael’ (Postbus 93080, 2509 AB Den Haag), dat samenwerkt met het Koninklijk Instituut voor Inhoud aprilnummer 2011 Internationale Betrekkingen, EGMONT, te Brussel. Verschijnt maandelijks en wordt uitgegeven op de grondslag van een redactiestatuut. Redactiebureau Instituut ‘Clingendael’ Redactie Internationale Spectator Postbus 93080, 2509 AB Den Haag COLUMN Stéphanie Kneppers tel. 070-3245384; fax. 070-3746669 E-mail: [email protected] of Arend Jan Boekestijn Gazprom, het Kremlin en de [email protected] Over oude en nieuwe schoenen 165 Europese energieveiligheid 208 www. internationalespectator.nl Kernredactie ARTIKELEN László Marácz Jan Q.Th. Rood (hoofdredacteur) Peter A. Schregardus (eindredacteur) EU-voorzitter Hongarije agendeert Gerard J. Telkamp (eindredacteur) Anno Bunnik & Peter B.M. Knoope lidmaatschap van Kroatië 213 Algemene redactie Geweldloze opstand in de Arabische E. Bakker, S. Biscop, D. Criekemans, E. Drieskens, L. van den Herik, P. Hoebink, S. de Hoop, wereld bevestigt bankroet van Edith Drieskens, Louise van Schaik W. Hout, M. van Keulen, J.C. Mulder, Al Qaeda 167 & Jonna Gjaltema C.W.A.M. van Paridon, R. A. Wessel, J.W. de Zwaan. Nationale diplomatie na Lissabon 217 Abonnementenadministratie Freya Baetens Koninklijke Van Gorcum BV Administratie Internationale Spectator Het conflict in Libië, de RESPONS Postbus 43, 9400 AA Assen Veiligheidsraad en het Strafhof: Lodewijk van Gorkom tel. 0592-379555; fax. 0592-379552 enkeltje Den Haag? 170 Het Aziatische wonder 220 E.mail:[email protected] www.vangorcum.nl Jan Buruma Abonnementsprijzen OPINIE Vertrouw Oekraïense president Nederland en België: Sietse Bosgra Janoekovitsj niet te snel 221 Particulier 63,00 € Hoe verder met Afghanistan? 173 Instelling € 74,50 Student € 48,50 (max. 5 jaar) FILMRECENSIE Studenten-startersabonnement € 26,50 (1 jaar) BRICS: DE nieuwE REUzEN Sarah wolff over Buitenland: Toevluchtsoorden 223 Particulier € 90,25 Instelling € 103,00 A. van Staden Student € 71,00 Betaling via Belgisch gironummer is mogelijk. De verzamelnaam BRICs: meer dan BOEKBESPREKINGEN Abonnementen worden automatisch verlengd, modieuze etikettering? 177 Stefan R. Landsberger over tenzij voor 1 december schriftelijke opzegging China, Europa en internationale heeft plaatsgehad. Kees Koonings veiligheid 225 Losse nummers 7,95 excl. portokosten € Brazilië: van ziekenhuispatiënt tot Advertenties Olympisch atleet 182 Steven Schouten over Acquire Media, Zwolle Sandor Quatfass, tel 038-4606384 / Chinese opmars en westers fax 038-4606318 André Gerrits onvermogen 226 [email protected] Rusland en BRIC: van modieus idee Foto omslag tot geopolitieke werkelijkheid? 188 Vidya Marapin over Rutger van Hamersvelt Ideëel patroon of politiek realisme: Richtlijnen voor auteurs zijn verkrijgbaar op het redactie-adres. Kristoffel Lieten India’s buitenlandbeleid 227 India: een keizer zonder kleren 193 ISSN 0020-9317 willem Aldershoff over Alle in dit maandblad uitgesproken meningen en inzichten blijven geheel voor verantwoor- Frans Paul van der Putten De Europese Unie en Israël: delijkheid van de schrijvers. Het gedrag van China als grote een onheilig verbond 229 Niets uit deze uitgave mag worden verveel- mogendheid 196 voudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, Bram Boxhoorn over fotocopie, microfilm, of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke Ineke van Kessel Berlusconi: held of boef 231 toestemming van de uitgever. Zuid-Afrika: reus in Afrika, ©2011, Koninklijke van Gorcum, Assen dwerg in BRICs 201 SIGNALEMENTEN 233 Alle auteursrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Marcel de Haas SUMMARIES 235 De veiligheidsoptiek van ASEAN 204 II Internationale Spectator Jaargang 65 nr. 4 | April 2011 Column Arend Jan Boekestijn Over oude en nieuwe schoenen In onze consensusdemocratie zijn advisering en uitvoe- lands beleid virtuoos konden optreden. Er is dan ook ring meestal keurig gescheiden. Een Staatssecretaris veel voor te zeggen om onze minister-president, die in die zichzelf adviseert is dan ook een ongebruikelijke ons staatsbestel functioneert als primus inter pares, op figuur. Bij het WRR-rapport met de plechtstatige titel het gebied van het buitenlands beleid meer bevoegd- Aan het buitenland gehecht leek dit adagium toch even te heid te geven. worden geschonden. Dr. Ben Knapen, een van de au- Hetzelfde geldt voor de aanbeveling dat ons land teurs van dit rapport en tegenwoordig Staatssecretaris, in zijn buitenlandse politiek prioriteiten gaat stellen. gaat echter vrijuit. Hoe kon hij weten, toen hij bij de Thans doet het ministerie van Buitenlandse Zaken ei- Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid genlijk van alles. Het gevolg is dat ons beleid hopeloos deze opdracht aanvaardde, dat hij in het nieuwe kabi- versnipperd is. Een land dat echter alles wil doen, doet net Staatssecretaris van Ontwikkelingssamenwerking eigenlijk niets. Dit geld a fortiori voor een klein land en Europese Zaken zou worden? dat binnen een grotere EU toch al de grootst moge- Toch is het pikant dat de man die zich de afgelopen lijke moeite heeft het oor te vinden van de grote lid- jaren in evenwichtige essays verzette tegen populisti- staten. sche Euro-scepsis, nu deel uitmaakt van een kabinet Prioritering is dus een vereiste, maar dat doet on- dat een kritisch Europabeleid tot een van de hoofd- middellijk de vraag rijzen wat nu eigenlijk de vitale pijlers van het beleid heeft gemaakt. Integratie zon- belangen van ons land zijn. De WRR stelt terecht dat der flauwekul en met beperking van immigratie vereist het hier natuurlijk de veiligheid van ons land betreft. immers een actief Europabeleid, gericht op wijziging De aanbeveling echter dat Europa de dominante arena van richtlijnen en verdragen. Ben Knapen gaat dus als is waar wij ook onze veiligheid zullen moeten waar- Staatssecretaris van Europese zaken kabinetsbeleid borgen, vloeit daar niet logisch uit voort. Natuurlijk uitvoeren dat niet naadloos aansluit bij de ideeën die heeft Knapen c.s. gelijk dat de NAVO aan gezag heeft hij als publicist heeft uitgedragen. ingeboet sinds de val van de Muur en sinds de gele- Is daarmee de positie van Knapen ongeloofwaardig genheidscoalities na 11 september. De vraag is ech- geworden? Die stelling gaat veel te ver. Knapen is een ter of de Europese Unie op het gebied van buiten- origineel denker, die relevante praktijkervaring heeft lands beleid en veiligheid überhaupt een slagvaardige opgedaan als buitenland-correspondent en hoofdre- rol kan spelen. Ervaringen op dit punt zijn verre van dacteur van NRC Handelsblad. Bovendien is hij een bemoedigend. Zodra de EU geconfronteerd wordt interessant strategisch denker. Ook Euro-sceptici die met grote crises, bijvoorbeeld op de Balkan, in Irak of een aantal van zijn veronderstellingen niet delen, kun- Afghanistan, leidt dit keer op keer tot grote verdeeld- nen op strategisch gebied iets van hem leren. heid. En wat dacht de lezer van de Europese kakofonie Zo snijdt zijn aanbeveling dat de Minister- ten aanzien van de Arabische lente? President de coördinatie van het buitenlands beleid Dat laatste onderwerp is interessant, omdat het zou moeten overnemen van Buitenlandse Zaken hout. grote gevolgen gaat hebben, althans zou moeten heb- Ons land schiet zichzelf immers in de voet als bij ons ben, voor ons buitenlands beleid. In de eerste plaats is het buitenlands beleid geen Chefsache is, terwijl dat bij het van belang om zeer bescheiden te zijn over de slag- de belangrijkste Europese lidstaten wel het geval is. In vaardigheid van de Europese Unie. Was het nu werke- het verleden is het vaak genoeg voorgekomen dat onze lijk zo lastig om in de EU tot een gemeenschappelijk belangen niet goed verdedigd konden worden omdat standpunt te komen? Toegegeven, de oliebelangen di- onze vakministeries tot in Brussel elkaar het licht in vergeren, maar door het geaarzel van Obama was er de ogen niet gunden, terwijl bijvoorbeeld de Franse toch bepaald ruimte voor een eigen Europees gezicht? president en de Duitse bondskanselier vanwege hun Wel biedt de Arabische lente de EU een grote krachtiger bevoegdheden ten aanzien van het buiten- kans. Daar waar de burgers zelf de ketenen van de Jaargang 65 nr. 4 | April 2011 Internationale Spectator 165 dictatuur hebben afgelegd en naar vrijheid snakken, gebeurde de vorige keer immers ook) en de spannin- hebben democratiseringsprogramma’s zin. Top-down gen binnen het eurogebied tot ongekende hoogte zal werkt dat soort projecten nauwelijks, maar bottom- opvoeren. up staan de sterren veel gunstiger. Het zou bovendien Wanneer we alles overzien, zou het mij verbazen een kans bieden het ontwikkelingsbeleid van de EU, als we het droog kunnen houden. Drie vuistregels lij- dat van de inconsistenties aan elkaar hangt en te veel ken verstandig. In de eerste plaats zouden Nederland leunt op begrotingssteun, te hervormen. Egyptenaren en de andere EU-lidstaten niet moeten bezuinigen op – in tegenstelling tot Rwandezen, die president hun krijgsmachten. We zullen ze nog hard nodig heb- Kagame, mede door onze steun, vrezen – hebben ben. In de tweede plaats moeten we eens hard gaan echt een kans te breken met het corrupte verleden. nadenken hoe wij in