DWHIANS I1OL~I[CI<E THORBECKE THORBECKE DOOR D. HANS ,,In iedere periode der wereldgeschiedenis is de Groote Man de redder van zijn tijd geweest, de bliksemstraal, zonder welken de brandstof nooit zou zijn ontbrand . De wereldgeschiedenis is de levensbeschrijving van Groote Manners ." (Carlyle.) MCMXXXII 'S-GRAVENHAGE N.V. H. P. LEOPOLD'S UI'TGEVERS-MI J . INHOUD Blz. INLEIDEND WOORD I. JEUGD (1798-1822) 1 Wandeling buiten Zwolle, i . Geboorte, 2. Toestand der Repu- bliek, 2, - Het geslacht Thorbecke, 4 . - Omstandigheden in het ouderlijk huffs, 5. - Latijnsche school en oratie over Christiaan Gott- lieb Heine, 6. - Studie in Amsterdam ; D. J, van Lennep, 6. - Studie in Leiden, 7. - Drie bekroonde geschriften, 7. - Groen van Prinsterer, 7. Promotie in de letteren, 7. - Reisbeurs voor Duitschland, 8. Kemper en Falck, 8. - Bedankbrief van Thorbecke, g . - Twee jaar in Duitschland, g. - von Platen, von Schelling en Tieck, ii . Eerste verliefdheid, 12 . - Terug naar Holland, 13. II. POSITIE IN DUITSCHLAND (1822 1824) 14 Mislukt professoraat in Leiden, 14 . - Verkoeling tusschen Thorbecke en Kemper, z6, - Brief van Thorbecke over zijn terugkeer naar Duitschland, i6 . - Afgewezen professoraat in Giessen, i8. - Privaat- docent in Giessen en Gottingen, i8 . - Invloed van von Savigny en Eichhorn,19. - De historische school, 19, 20, 21, 23. - Eerste geschrift van Thorbecke, 20 . - Thorbecke en Krause, 21. - Godsdienstzin, 21 . Stemmen over het eerste geschrift, 21 . - Duitsche geleerden over Thorbecke, 23. - Terugkeer naar Nederland, 24. - Nieuw geschrift, 25. Benoeming tot buitengewoon hoogleeraar to Gent, 26. III. PROFESSOR IN GENT (1825-1830) 27 Professor Thorbecke, 27. - Brief aan zijn ouders, 27 . Eerste oratie, , 28. - Werkzaamheid to Gent, 29. - Zijn uiterlijk, 29. Goede jaren, 30. - Geen gewoon hoogleeraar, 30. - Twee nieuwe geschriften : over hooger en lager onderwijs, 31. - Voor vrijheid van onderwijs, 32. - Tegen de Regeering, 32. - Fredericq daarover, 32. Prijsvraag voor een Geschiedenis van Nederland, 33 . - Weer twee geschriften : over de scheiding, 33 . - Tegen de scheiding, 34. De onlusten, 35, - Brieven naar Zwolle over zijn lotgevallen, 35• Vertrek naar Noord-Nederland, 36. - Was Thorbecke in dezen tijd liberaal?, 37. - Groen van Prinsterer, 37, 42. - De brieven aan Groen, 38, - Instemming en verschil, 39. - Volkssouvereiniteit, 40. Groen er over, 40. - Staat en godsdienst, 40. - Thorbecke als zoon, 43, - Gevoelsmensch, 43. - Aankomst in Leiden, 44. IV. PROFESSOR IN LEIDEN (1831-1849) 45 Luister voor Leiden, 45. - Buitengewoon hoogleeraar, 45. Eere- promotie in de rechten, 45. - Gewoon hoogleeraar, 45. - Dood van vader en moeder, 45, - Huwelijk met Adelheid Solger, 46. - Oordeel over haar, 47. - Gelukkige tijd, 47. - Zijn colleges, 48. - College over de Grondwet, 48. - Zijn figuur, 49. - Thorbecke als docent, 49. Oordeelvellingen, 49. - Publicaties over Jan de Witt e.a., 5o. Journal de la Haye, 5o . - Polemiek met Groen over kerkelijk staats- V Blz. regt (brochures), 52. De maatregelen tegen de afgescheidenen, 53 . Geschrift over Europa, 54. - Verhouding tot zijn leerlingen, 55 . -- Thorbecke thuis, 56 . - Middelpunt van strijd, 57. Pro- en anti- Thorbecke, 57 . V. DE AANTEEKENING (1839 en 1841) 59 Toestand des lands, 59. - Thorbecke daarover, 6o. Oordeel over Napoleon, 6o. - Oordeel over Willem I, 6i . - Geen volksvertegen- woordiging, 61 . - Wensch naar Grondwetsherziening, 62 . - Com- missie, 62 . - Het schot : Thorbecke's Boek, 63. - Inhoud der Aan- teekening, 64. - De komende staatsman, 65 . - De Proeve, 65. - Nieuw plan tot staatsinrichting, 65 . - Allerlei noodige hervormin- gen, 66. - Ministerieele verantwoordelijkheid, 66 . - Geen rechtstreek- sche verkiezing, 66 . - Geen ontbindbaarheid, 67 . - Liberaal of conser- vatief?, 67. - Indruk door het Boek, 68 . - Thorbecke middelpunt des yolks, 68. - Den Haag geschrokken, 69. VI. JAREN VAN STRIJD (1840-1847) 70 1840, 70. - In de Dubbele Kamer, 70. - Ontwerpen tot herziening, 70 . Niet ver genoeg, 70. - Parlementaire situatie, 71 . - Liberalen en conservatieven, 71. - Groen als eenzaam antirevolutionnair ; Da Costa, 72 . - Katholieke beweging, 73. - Katholieke liberalen, 73. - Strijd in de Dubbele Kamer, 74 . - Thorbecke tegen de herziening, 74. „Nationals teleurstelling", 74.- Zwenking van Thorbecke?, 75 . Ontwikkeling van zijn denkbeelden, 75. - De nieuwe Staat, 76 . Inhoud der revisie van 1840, 78. - Niet herkozen, 79. - van der Duyn van Maasdam, 79 . - Thorbecke als rector, 79. - Meer en meer middelpunt en leider, 8o. - Stemmen om revisie, 8o . - Weer in de Kamer, 81 . - De negenmannen en hun voorstel, 81 . - Voor recht- streeksche verkiezing en ontbinding, 82. - Verdediging van Thorbecke, 83. - Ver~rping, 84. - De evolutie van Thorbecke, 84. - Regeering tegen voor antlers, 85. - Weer niet herkozen, 86 . - Rapport van van der Heim tegen Thorbecke, 86 . - Nieuwe colleges, 87. - Raadslid in Leiden, 8g . - Het Huiszittenhuis, 8g. - Stemmen tegen begrootin- gen, 8g. - Aankondiging der herziening, go . van Hall neemt ontslag, go. - Beperkte strekking, go. VII. HET REVOLUTIEJAAR (1848) 92 Revolutie in Frankrijk, g2. - Persoonlijke stag van den Koning, g2 . - Uitgebreide herziening, 92 . - Is de Koning liberaal geworden?, 93 . Uitlatingen van den Koning, 93 . - Herinneringen van Bored, 94. - Boodschap aan de Kamer, 97 . - Ontslag der Regeering, g8. - Luzac geroepen, g8. - Thorbecke aanvoerder, gg. - Volksdemonstraties, gg. Luzac bedankt, 100 . - Donkey Curtius aangewezen, 100. - Staats- commissie, 101 . - Thorbecke president, 102 . - Dagverhaal, 101 . Thorbecke Minister?, 102. - Kabinet der Staatscommissie, 102. - Schimmelpenninck, 102. - Tegen Thorbecke, 103 . - Onderhandelin- gen,103 . - Thorbecke en Storm gepasseerd, 104 . - Kabinet-Schimmel- penninck, 104. - Waarom tegen Thorbecke?, 105. - Rapport, 108. - Rechtstreeksche verkiezing, log. - Ontbindbaarheid, log. - Da Costa, 109. - Oppositie, ook van Groen, 110. - Het kabinet verdeeld, no. De B ij d r a g e van Thorbecke, 111 . - Aanneming door de Kamers, 112 . - Thorbecke overwinnaar, 113 . - Inhoud Grondwet, 113. - De koloniale politick, 114 . - van Hogendorp, 115 . - Engelsch of Duitsch stelsel?, 115. - Duitsche vorm, 117 . - Parlementaire regeering, 116. - Koninklijke ministeries, 116 . - Minister-president, 117. - Positie der Kroon, 118. Oordeel van Struycken, de Beaufort, Schaepman, 118, 119. - Algemeen kiesrecht, 121 . - Scheiding van Kerk en Staat ; Vrijheid voor de Kerk, 121 . Commentaren op de Grondwet, 122 . VI Blz. VIII. INTERMEZZO (1849) . 123 Kamerlid, 123 . - Gepasseerd voor minister, 123 . Kabinet-Donkey Curtius, 124. - Thorbecke-loosheid, 124 . - Zwakte van het kabinet, 124. - Rengers en Groen daarover, 124 . - Bijna Kamervoorzitter, I24. Tegen het kabinet, 125. - Adres van Antwoord, 125. - Voorstel- Thorbecke aangenomen, 126 . - Willem II sterft, 126. - Nederlagen van ministers, 126. - De laatste maanden van het kabinet, 127 . De genadeslag van Thorbecke, 126 . - Opnieuw gepasseerd, 128 . Licht en Donkey, 128 . - Verhouding Willem III en Thorbecke, 128 . Vijand der Kroon?, 128. - Kabinetsopdracht aan Thorbecke en Rosenthal, 129. - Intriges tegen Thorbecke, 130 . - van Hall, Boredl en Lightevelt, 131 . - De Koning vraagt een programme, 131, 132 . Nederleggen van de opdracht, 131 . - Mislukken van de intrige, 132 . Nieuwe opdracht, 132. - Potgieter over Thorbecke, 133. - Ontslag als Kamerlid, 133. - Ontslag als hoogleeraar, 133 . Zijn familie, 134. In het Torentje, 135 . IX. HET GROOTE MINISTERIE 136 Parlementaire loopbaan, 136. - Zijn kabinetten en mandaten, 136. Groen over Thorbecke, 136 . - Samenstelling, 137. - Thorbecke over de task van zijn kabinet, 137 . - „Wacht op onze daden", 138. Ziekte, 138 . - Organieke wetten, 138. - Andere wetten, 139. - Ver- kiezingen, 139. - Voor of tegen Thorbecke, 139. - Aanspraken der katholieken, 139 . - Het buitenland over Thorbecke, 140 . - Ontslag van gouverneurs, 140 . - Strijd met Groen over het kiesrecht, 141 . Geen Onderwijswet, 141 . - De onderwijsstrijd, 141 . - Onderwijs- vrijheid, 143. - School en godsdienst, 144. - Sneuvelende ministers, 145. - Reis door Gelderland, Brabant, Zeeland, 145 . - Aprilbeweging, 146. - Voorbereiding, 146. - Herstel der hierarchic, 146 . - van Sonsbeeck, 147. - Het land tegen Thorbecke, 147. - „Vert~ der", 147 . Pamfletten tegen hem, 147. - Groen oordeelt rechtvaardig, 148. De Synode ook, 149. - Adres aan den Koning, 149. - Advies van Thorbecke, 149. - De Koning passeert het, 149. - Ontslagaanvrage van het kabinet, 150. - Houding van Willem III, 151. - van Hall formateur, 151 . - Was Thorbecke gewaarschuwd door het Vaticaan?, 152. - Houding van van Sonsbeeck,153. - Fouten, 153. „Geestelijke onbaatzuchtigheid", 154. Thorbecke's figuur, 154. De staatsman thuis, 155 . X. KAMERLID ; TOCH PREMIER (1853 1862) 156 Zijn positie na de Aprilbeweging, 156 . - Katholieke dankbaarheid, 156. - Schaepmans oordeel, 156 . - De verkiezingen, 157 . - Liberale nederlagen, 157 . - Thorbecke voor Maastricht in de Kamer, 157. De beweging zakt in elkaar, 157 . - Thorbecke's oordeel over de Aprilbeweging, 157. - Regeerkracht geweken, 158 . - Thorbecke de aangewezene, 158. - Blok daarover, 159. - Groen en het minister- schap, 159 . - Thorbecke hoofd der oppositie, 160. - Accijnsvoorstel- len van Thorbecke, 160. „Gewrocht der duisternis",16o. - Onderwijs- wet en Dagbladzegel, 160 . - Interpellatie-spoorwegpolitiek ; Motie- Thorbecke, 161 . - Amendement-Thorbecke, 160, 16I . - Ontslag van kabinetten, 161 . - Thorbecke's rede tegen van Hall, I6I,