Space19+ Taikonauten TNO RF technology Van de hoofdredacteur: Voor u ligt alweer het laatste nummer van 2019. Traditiege- trouw hebben we weer een voorbeschouwing van de driejaar- lijkse ESA Ministersconferentie, met dit keer extra aandacht voor de processen die in Nederland plaatsvinden in de voorbereiding. Verder besteden we aandacht aan nationale ruimtevaartontwikkelingen in artikels over de Space Campus Noordwijk en RF technologie van TNO, raketmotoren uit de Oekraïne, de viering van 50 jaar Apollo 11 in Nederland, de utopische Space Shuttle beloften van 1979, en Piet Smolders persoonlijke herinneringen aan de legendarische vluchtleider Bij de voorplaat Gene Kranz. Op het moment van schrijven vindt het 70ste International Lancering van een Lange Mars 2F raket met de bemande Shenzhou Astronautical Congress (IAC) plaats in Washington DC, dat 10 capsule vanuit het Jiuquan Satellite Launch Center, op 11 juni 2013. in teken staat van de eerste maanlanding die dit jaar 50 jaar [CCTV] geleden plaatsvond. De vaderlandse ruimtevaartindustrie is op het IAC ruim vertegenwoordigd en zal aldaar de ter gelegenheid van het International Space University Space Studies Program 2018 uitgegeven Ruimtevaart Special, met daarin een goed overzicht van de Nederlandse ruimtevaart- gemeenschap, verspreiden. Eerder werd deze Special ook al verspreid tijdens de handelsreis naar Bremen (zie het vorige nummer). We zijn verheugd te melden dat Bert Vis bereid gevonden is om, naast Michel van Pelt, de rol van eindredacteur over te nemen van Frank Wokke. Bert is al bekend bij de lezers door zijn regelmatig in ons blad verschijnende artikels over Chinese en Russische ruimtevaart; ook in dit nummer vindt u weer een mooi artikel van zijn hand. We hopen dat deze uitgave u weer weet te inspireren en danken alle auteurs ook deze keer weer voor hun bijdragen. Peter Buist Foto van het kwartaal Eind september presenteerde SpaceX zijn Starship Mk1. Dit prototype voor een bemand interplanetair ruimteschip zal de komende maanden gebruikt worden voor suborbitale vlucht- en landingstests. [SpaceX] Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart (NVR) Bestuur Websitecommissie Kascommissie Copyright © 2019 NVR Het bestuur van de NVR wordt Drs. B. ten Berge (voorzitter) C. Martinus Alle rechten voorbehouden. Gehele of gekozen door de leden en bestaat uit: Dr. R.P.N. Bronckers Ir. J.A. Meijer gedeeltelijke overname van artikelen, Dr. Ir. G.J. Blaauw (voorzitter) D. Jeyakodi LLM Drs. T. Wierenga foto’s en illustraties uit Ruimtevaart Dr. Ir. P.J. Buist (vice-voorzitter) S. Praal, MA is alleen toegestaan na overleg met Drs. B. ten Berge (secretaris) Ereleden en akkoord van de redactie, en met Ir. M. de Brouwer (penningmeester) Sociale media-commissie Ir. D. de Hoop bronvermelding. De NVR noch de Ir. P.A.W. Batenburg Mr. S.V. Pieterse (voorzitter) Prof. Dr. C. de Jager drukker kan aansprakelijk gesteld worden D. Jeyakodi LLM Drs. B. ten Berge Drs. A. Kuipers voor de juistheid van de informatie in dit Mr. F.N.E. van ’t Klooster M. Marcik Ir. J.H. de Koomen blad of voor eventuele zet- of drukfouten. Ir. A.G.M. Marée F. Overtoom Drs. T. Masson-Zwaan Dr. Ir. C. Verhoeven F. Roelfsema Ir. H.J.D. Reijnen Kopij D. Stefoudi P. Smolders Indien u een bijdrage aan het blad Redactie ‘Ruimtevaart� Drs. Ing. R. Timmermans Prof. Ir. K.F. Wakker wilt leveren of suggesties wilt geven, Dr. Ir. P.J. Buist (hoofdredacteur) neem dan contact op met de redactie Ir. M.O. van Pelt (eindredacteur) Evenementencommissie Contact via [email protected]. De B. Vis (eindredacteur) Ir. P.A.W. Batenburg (voorzitter) Richelle Scheffers redactie behoudt zich het recht voor om Drs. P.G. van Diepen Ir. S. de Jong Kapteynstraat 1 ingezonden stukken in te korten of niet te Ir. E.A. Kuijpers Ing. R.H. Linde 2201 BB Noordwijk plaatsen. Ing. M.C.A.M. van der List Ir. S. Petrovic [email protected] Ir. H.M. Sanders MBA Ir. N. Silvestri www.ruimtevaart-nvr.nl Vormgeving en opmaak Ir. L. van der Wal ISSN 1382-2446 Esger Brunner/NNV Drukker Ten Brink, Meppel Space19+ A Round Trip per Week Voorbereidingen voor 3-jaarlijkse 4 Optimistic expectations from 1979 for 12 conferentie. the Space Shuttle. Space Campus Noordwijk Opvolgers van Wan Hu wordt hét centrale 17 De Chinese astronautenselectie. 20 ontmoetingspunt voor ruimtevaart in Nederland Projectleider Gaele Winters ontvouwt de plannen voor een hightech ruimte- vaartcampus met internationale allure. Chinese astronauten TNO RF Technology Overzicht van alle geselecteerde for Space taikonauten. 24 26 An overview of RF equipment developed for space applications by the Netherlands Organisation for Applied Scientific Research. Celebrating the Ukrainian Rocket Engines Apollo 11 anniversary Ukrainian space industry plans to enter 30 the world market with new rocket 35 Where and how the Netherlands celebrated. engines. Failure is not an option Ruimtevaartkroniek De vaste column van Piet Smolders. Alle lanceringen en belangrijke 40 ruimtevaartgebeurtenissen tussen 42 12 april 2019 en 13 augustus 2019. Space19+ Op weg naar de ESA Ministersconferentie in Sevilla op 27 en 28 november 2019 Nico van Putten, Radboud Koop en Jeroen Glazener (Netherlands Space Office) De voorbereiding op de 3-jaarlijkse ESA Ministersconferentie begon deze keer fors eerder dan gebruikelijk. De hele discussie rond de Regiomiddelen mondde op 6 september 2018 in de Space Expo uit in een feestelijke ondertekening door de Rijksoverheid, de Provincie Zuid-Holland en de gemeente Noordwijk van de “Regio Deal ESTEC en Space Campus Noordwijk”. Hier is relevant dat daarmee 25 M€ be- schikbaar kwam voor de optionele programma’s van ESA. Daarnaast werd hiermee begonnen met de oprichting van de Space Campus Noordwijk, waar net buiten de hekken van ESTEC en het Galileo Re- ference Centre in de naaste toekomst een campus zal ontstaan geba- seerd op de sterktes van onze ruimtevaartsector. Daarmee was het startschot gegeven voor een intensieve discussie over welke financiële middelen er nu beschikbaar zijn voor de periode 2020 - 2022 (en daarna) en waaraan die middelen dan beschikbaar gesteld zouden moeten worden. Het proces tal vertegenwoordigers voor afvaardigt. bereidingsperiode mondde dat uit in een Hoe verloopt een dergelijk proces eigen- Formele voorstellen worden bekrachtigd pre-Advies en een definitief Advies. Deze lijk ook weer? Van achter naar voren rede- in de ESA Council op ambtelijk niveau. zijn openbaar gemaakt als bijlages bij de nerend is dat als volgt. Eens in de drie jaar Voor Nederland namen het Ministerie van twee brieven die naar de Tweede Kamer wordt door ESA een Ministersconferentie Economische Zaken en Klimaat (EZK) en zijn gegaan [1]. bijeengeroepen waar op politiek niveau het Netherlands Space Office (NSO) hier Er is gekozen voor een voorlopig Pre- de (22) lidstaten gevraagd worden om de honneurs waar. Tot zover het Europese Advies om met name de discussie met de hun visie en financiële inzet te presente- proces. Tweede Kamer nog tijdig te kunnen aan- ren en vast te leggen. Dit jaar is dat, met Nationaal gaat daar, deels, aan vooraf een gaan. Dat bracht met zich mee dat, om- Spanje als uitgaande voorzitter, op 27 en eigen afstemming die uitmondt in één (of dat de ESA-programma’s niet al volledig 28 november 2019 in Sevilla. Alvorens dat meerdere) brieven van het penvoerend bekend waren, er in eerste instantie een kan plaatsvinden komt ESA met voorstel- ministerie over Ruimtevaartbeleid (EZK) slag om de arm gehouden moest worden. len die in afstemming met alle lidstaten aan de Tweede Kamer. Daar weer aan Bij het uitbrengen van het definitieve tot stand moeten komen. Die afstem- voorafgaand wordt het NSO gevraagd advies was er nog steeds een bepaalde ming vindt plaats in informele Council een advies uit te brengen over richting mate van onzekerheid, maar was het Working Groups waar elk land een twee- en inhoud. Door de relatief lange voor- wel duidelijk waar Nederland bij ESA zijn 4 Ruimtevaart 2019 | 4 NSO Pre-advies voor het ruimtevaartbeleid vanaf 2020 Voorpagina advies NSO. Athena mirror module. [ESA/cosine Research] voorkeuren zou neerleggen. 2019. De versterking van de maatschap- Adviescommissie Satellietdatagebruik, In september 2018 heeft NSO een in- pelijke, wetenschappelijke en economi- het Ruimtevaartnetwerk, universiteiten terne werkgroep opgezet waarbij in de sche relevantie van ruimtevaart in ons en kennisinstellingen op het gebied van volle breedte de onderwerpen van de land is daarbij het leidende beginsel, zoals de aardobservatie, planeetonderzoek en ruimtevaart vertegenwoordigd zijn. Deze vastgelegd in beleid.” de astronomie, SpaceNED, NEVASCO, werkgroep is ook eindredacteur van het Daarnaast wordt het NSO verzocht nog Instrumentencluster, en (upstream-) Pre-Advies en het uiteindelijke Advies. De eens goed op papier te zetten hoe geko- partijen uit de ruimtevaartsector via de werkgroep blijft in stand totdat de ESA men wordt tot keuzes: “In lijn hiermee technologie-roadmaps. Ministerial achter de rug is. wil ik u verzoeken het advies te baseren op een prioriteitenkader voor het Ne- Het NSO advies voor het Waar heeft het NSO nu precies derlandse ruimtevaartbeleid.” Dit prio- ruimtevaartbeleid vanaf 2020 over geadviseerd; de aanvraag riteitskader is een integraal onderdeel In mei 2019 is door het NSO eerst een van de Stuurgroep NSO geworden van het advies dat door het Pre-Advies aangeleverd, aangezien de In het convenant waarmee het NSO is op- NSO is uitgebracht. plannen van ESA op dat moment nog gericht staat dat het NSO gevraagd, maar In de adviesaanvraag wordt verder ver- volop in ontwikkeling waren en een ook ongevraagd advies kan geven aan de zocht relevante partijen uit de gouden gedetailleerde financiële toedeling nog Stuurgroep NSO (bestaande uit het co- driehoek van universiteiten/kennisinstel- niet gemaakt kon worden. Op basis van ordinerend ministerie voor Ruimtevaart- lingen, overheidsorganisaties en bedrij- het Pre-Advies is op 19 juni 2019 de Nota beleid EZK, de ministeries van OCW en ven te consulteren. Het NSO heeft bij de Ruimtevaartbeleid 2019 aan de Tweede IenW en de Nederlandse Organisatie voor totstandkoming van dit advies dan ook Kamer aangeboden.