PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY WITOLD RABEK, MICHA£ NARWOJSZ G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu wschodniego Pomorza, Warmii i Mazur — W. MORAWSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Dobrzyki (172) (2 tab. i 4 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2008 Autorzy: Witold RABEK, Micha³ NARWOJSZ Przedsiêbiorstwo Hydrogeologiczne Sp. z o.o., ul. Chodowieckiego 7, 80–208 Gdañsk Redakcja merytoryczna: Kamila JANUS Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-405-5 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2008 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu..........................................7 III. Budowa geologiczna .................................................11 A. Stratygrafia.....................................................11 1. Kreda ......................................................11 2. Paleogen ....................................................12 a. Paleocen ...................................................12 b. Eocen ....................................................12 c. Oligocen...................................................12 3. Czwartorzêd ..................................................13 a. Plejstocen ..................................................13 Zlodowacenia najstarsze ..........................................14 Zlodowacenie Narwi ..........................................14 Stadia³ dolny ............................................14 Stadia³ górny ............................................14 Interglacja³ augustowski ..........................................15 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................15 Zlodowacenie Nidy ..........................................15 Stadia³ dolny ............................................15 Stadia³ górny ............................................16 Interglacja³ wielki .............................................16 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................17 Zlodowacenie Odry ..........................................17 Zlodowacenie Warty ..........................................17 3 Interglacja³ eemski .............................................18 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................18 Zlodowacenie Wis³y ..........................................19 Stadia³ dolny ............................................19 Stadia³ œrodkowy ..........................................20 Interstadia³ .............................................22 Stadia³ górny ............................................22 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................25 c. Holocen ...................................................25 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................26 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................27 IV. Podsumowanie ....................................................31 Literatura.......................................................32 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 Tablica III — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) Tablica IV — Przekrój geologiczny C–D 4 I. WSTÊP Obszar arkusza Dobrzyki (172) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 jest po³o¿ony w pó³nocnej Polsce, w zachodniej czêœci województwa warmiñsko-mazurskiego — w obrê- bie gmin: Orneta (powiat lidzbarski), Godkowo (powiat elbl¹ski) i Mi³akowo (powiat ostródzki). Jego granice wyznaczaj¹ wspó³rzêdne: 19°30’–19°45’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 53°40’–53°50’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Arkusz Dobrzyki obejmuje teren o powierzchni oko³o 306 km2, lecz po odjêciu powierzchni jezior zdjêcie geologiczne wykonano na obszarze oko³o 271 km2. Arkusz Dobrzyki zosta³ wykonany w Przedsiêbiorstwie Hydrogeologicznym Sp. z o.o. w Gda- ñsku, na podstawie „Projektu badañ geologicznych” zatwierdzonego decyzj¹ Ministra Œrodowiska (DG/kok/AO/489-NY-32/2002) z dnia 30.12.2002 r. Zdjêcie geologiczne obszaru arkusza zosta³o wykonane w latach 2003–2005. W pracach karto- graficznych udzia³ brali W. Rabek i M. Narwojsz. Opisano 787 sond rêcznych o g³êbokoœci do 3,0 m (³¹czny metra¿ 2362,0 m), 88 sond mechanicznych WH (tab. 1) o g³êbokoœci do 28,0 m (³¹czny metra¿ 1200,0 m) oraz szeœæ ods³oniêæ naturalnych. W ramach realizacji arkusza Dobrzyki zosta³y wykonane (Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycz- nych „Segi” Sp. z o.o.) badania geoelektryczne — ci¹g 111 sondowañ elektrooporowych (SGE) o ³¹cznej d³ugoœci 27,0 km, którego przebieg jest zgodny z lini¹ przekroju geologicznego A–B. W obrêbie obszaru badanego arkusza odwiercono („Geofizyka” Toruñ Sp. z o.o.) trzy otwory badawcze (kartograficzne): Zatyki (Wyrêbiska — otw. 16), Wyspa Bukowiec (Siemiany — otw. 50) oraz Piotrkowo (otw. 67). W trakcie prac wykorzystano tak¿e profile 72 otworów hydrogeologicznych oraz dwóch otworów badawczych (otw. 33 i 59), w tym jednego wykonanego na potrzeby arkusza I³awa Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000. Archiwalne otwory badawcze by³y do tej pory je- dynymi wierceniami zlokalizowanymi w granicach badanego terenu, które przebi³y kompleks osadów czwartorzêdowych, dlatego istotne znaczenie dla niniejszego opracowania maj¹ trzy otwory wiertni- cze wykonane na jego potrzeby. Pozosta³e wiercenia archiwalne maj¹ znacznie mniejsze znaczenie, z regu³y posiadaj¹ niezbyt dok³adny opis litologiczny. 5 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych) Numer punktu Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi na mapie (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie dokumentacyjnej geologicznej i w notatniku terenowym 1 N-31 Miêdzychód 103,0 16,0 piaskownia 2 N-1 Zatyki 115,0 18,0 przekrój geologiczny A–B 3 N-30 Janiki Ma³e 135,2 28,0 przekrój geologiczny A–B 4 N-3 Boreczno 109,0 14,0 przekrój geologiczny A–B 5 N-2 Janiki Ma³e 117,5 16,0 przekrój geologiczny A–B 6 N-23 na wschód od Jeziora Jaœkowskiego 117,0 14,0 na po³udnie od Leœniczówki 7 N-28 126,0 20,0 Bukownica 8 N-12 Huta Wielka 118,0 18,0 przekrój geologiczny A–B przekrój geologiczny A–B, 9 N-4 Boreczno 106,5 22,0 przekrój geologiczny C–D 10 N-5 Duba 126,0 18,0 przekrój geologiczny C–D 11 N-11 Wielowieœ 112,5 16,0 12 N-35 Mozgowo 115,0 14,0 13 N-27 Mozgowo 112,5 8,0 14 N-10 Wielowieœ 103,0 14,0 na po³udnie od Jeziora 15 N-18 115,5 20,0 Januszewskiego na po³udniowy wschód od jeziora 16 N-17 117,5 20,0 Czerwica 17 N-16 na pó³noc od jeziora Du¿y Plajtek 118,5 20,0 18 N-19 na wschód od jeziora Du¿y Plajtek 112,5 20,0 przekrój geologiczny A–B 19 N-29 Siemiany 108,0 20,0 20 N-15 Wieprz 105,0 20,0 przekrój geologiczny A–B 21 N-14 Gub³awki 112,5 18,0 przekrój geologiczny A–B 22 N-13 Gub³awki 122,5 16,0 przekrój geologiczny A–B 23 N-6 Urowo 111,0 14,0 przekrój geologiczny C–D 24 N-21 na wschód od Jeziora Piotrkowskiego 115,0 20,0 przekrój geologiczny A–B 25 N-20 na po³udnie od jeziora Du¿y Plajtek 110,0 20,0 przekrój geologiczny A–B 26 N-7 na po³udnie od Urowa 110,5 20,0 przekrój geologiczny C–D 27 N-32 Gil Wielki 101,3 20,0 28 N-24 Ostrów Wielki 105,0 30,0 29 N-22 Starzykowo 105,0 20,0 przekrój geologiczny A–B 30 N-34 Starzykowo 105,5 20,0 31 N-26 Jezierzyce 114,0 18,0 32 N-8 Makowo 108,0 16,0 przekrój geologiczny C–D 33 N-9 ferma drobiu na po³udnie od Praszek 115,0 18,0 przekrój geologiczny C–D 34 N-33 Praszki 101,0 16,0 35 N-25 Wiewiórka 110,0 18,0 6 Czêœci¹ sk³adow¹ niniejszeego arkusza jest opracowanie specjalne — „Badania petrograficz- no-litologiczne utworów czwartorzêdowych”, zawieraj¹ce wyniki analiz: uziarnienia, sk³adu petro- graficznego ¿wirów, sk³adu mineralnego frakcji ciê¿kiej, obtoczenia ziarn kwarcu i zawartoœci wêglanu wapnia (Fert, Makarewicz, 2004). Dodatkowo wykonano tak¿e ekspertyzy mikropaleontolo- giczne na 13 próbkach pobranych z otworów kartograficznych: 16, 50 i 67 (Giel, 2005) oraz analizy py³kowe na 15 próbkach pochodz¹cych z otworów 50 i 67 (Winter, 2005). Niniejsze opracowanie jest kompleksowym i szczegó³owym ujêciem budowy geologicznej pó³nocno-wschodniej czêœci Pojezierza I³awskiego. W s¹siedztwie badanego terenu wykonano trzy arkusze Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000: Susz na zachód (Kabulski, 1999), Zalewo na pó³noc (Sza³amacha, Sza³amacha, 2003) i I³awa na po³udnie (Ga³¹zka, 2003) od jego gra- nic. Wczeœniej wykonany zosta³ arkusz I³awa Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Makow- ska, 1978, 1979b, 1980). Przed jego wydaniem syntezê kartograficzn¹ tego obszaru stanowi³y mapy geologiczne w skali 1:100 000 zestawione na potrzeby arkusza Toruñ Przegl¹dowej mapy geologicz- nej Polski w skali 1:300 000 (Galon, 1947; Galon, Pacowska, 1953). Syntetyczne opracowania pod³o¿a czwartorzêdu, obejmuj¹ce stratygrafiê i rozprzestrzenienie osadów paleogenu i neogenu, przedstawili w swych pracach: Areñ (1964), Ciuk (1970, 1972, 1974), £yczewska (1958), Marks (1980), Marzec (1973), Mojski (1979), Nowicki (1965), Rühle (1968) i Uber- na (1974). Stratygrafia i paleografia utworów czwartorzêdu by³a przedmiotem syntetycznych opraco- wañ: Galona (1968a, b), Lisickiego (1997), Makowskiej (1979a, b, 1984, 1986, 1992), Makowskiej i innych (2001), Marksa (1980, 1984), Mojskiego (1968), Morawskiego (2005), Pachuckiego (1961), Roszków-