Postać w kulturze wizualnej Tom 5: Postacie, światy, fikcje Redakcja Anna Krawczyk-Łaskarzewska Alina Naruszewicz-Duchlińska Olsztyn 2019 Recenzje: Arkadiusz Dudziak Elżbieta Rokosz-Piejko Projekt okładki: Piotr Przytuła Korekta: Anna Krawczyk-Łaskarzewska Skład: Bożena Chmielewska Treść publikacji z wyłączeniem materiałów wizualnych, które zostały wykorzystane przez autorów jako przykłady i wizualizacje w celach badawczo-naukowych) udostępniana jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów. Zezwala się na wykorzystanie publikacji zgodnie z licencją – pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej oraz wskazania autorów jako właścicieli praw do tekstów. Tekst licencji jest dostępny na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-cnd/3.0/pl/legalcode ISBN: 978-83-955418-1-0 Wydawca: Katedra Filologii Angielskiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie ul. K. Obitza 1 10–725 Olsztyn e-mail: [email protected] Spis treści Wstęp: Postacie w świecie/kulturze wizualnej ...................................................... 5 Eliza Matusiak: Słuchacz czy bohater? O specyfice słuchowisk interaktywnych na przykładzie Mr. Robot, Daily Five/Nine oraz Westworld: The Maze ........................................................................................ 9 Angelo Sollano: Zasoby językowe określające osobowość postaci fikcyjnej a ich przeniesienie do innych kontekstów kulturowych .....................23 Anna Drogosz: Światotwórcza moc personifikacji na przykładzie serialu animowanego My Little Pony: Przyjaźń to magia ...............................................35 Anna Adamus-Matuszyńska, Piotr Dzik: „Biały” kraj dla „białych” ludzi. Polska w filmach promocyjnych egionówr ................................................53 Agnieszka Kurzyńska: Gdzie czai się zło, czyli słów kilka o świecie zbrodni w polskich serialach kryminalnych ........................................................73 Artur Majer: LGBT+ w polskich komediach romantycznych XXI wieku .................................................................................................................89 Leszek Będkowski: Postaci duchowieństwa w teledysku do piosenki Pismo i filmie Kler: retoryczność (perswazyjność) utworów Wojciecha Smarzowskiego w kontekście dyskursu potoczności ........................................109 Kamil Wszołek: Postać dziennikarza w twórczości Andrzeja Wajdy ............131 Zbigniew Mazur: Postać historyczna w brytyjskim i amerykańskim filmie biograficznym XXI wieku: bohater filmowy, narracje historyczne, tożsamości narodowe ............................................................................................143 3 Tomasz Jacheć: (Neo)Klasyczne piękno Michaela Jordana na tle brzydoty Chicago ...................................................................................................................165 Anna Krawczyk-Łaskarzewska: „Co kryje się pod twoim welonem?” Supergwiazdy i retroawatary w kinie bollywoodzkim: pamięć, aura, moc reprodukcji ....................................................................................................179 Anna Krawczyk-Łaskarzewska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wstęp Postacie w świecie/kulturze wizualnej Piąty i ostatni tom cyklu Postać w kulturze wizualnej zawiera jedenaście tekstów o dużej rozpiętości tematycznej i metodologicznej, reprezentujących tak różne dziedziny życia i twórczości, jak film, telewizja, media, marketing, polityka, sport, muzyka czy taniec. Łączy je jednak motyw postaci – fikcyjnej, realnej, niekiedy odrealnionej lub całkowicie zmitologizowanej – i jej nieuchronnych, nieustających, ale historycznie zmiennych interakcji ze światem rzeczywistym i zaludniającymi go jednostkami i społeczeństwami. Tom otwiera artykuł Elizy Matusiak, zatytułowany „Słuchacz czy bohater? O specyfice słuchowisk interaktywnych na przykładzie Mr. Robot, Daily Five/ Nine oraz Westworld: The Maze”, i pokazujący ewolucję audialnego teatru w kontekście technologicznych możliwości nowych mediów. Szczególnie istot- ny wydaje się jego immersyjny potencjał. Paradoksalnie, dzięki powiązaniom z serialowymi pierwowzorami, współczesne słuchowiska są w stanie wytwarzać doznania wizualne w wyobraźni słuchaczy, ci zaś wpływają na bieg zdarzeń, stając się w pewnej mierze protagonistami audio-fabuł i zacierając granice między fikcją i rzeczywistością. Wątki związane z medium serialu telewizyjnego, jego tłumaczeniem i ada- ptowaniem porusza Angelo Sollano w tekście „Zasoby językowe określające osobowość postaci fikcyjnej a ich przeniesienie do innych kontekstów kulturo- wych”. Zestawienie proponowanych przez badaczy list i definicji najważniejszych funkcji dialogu telewizyjnego, zwłaszcza tych, które służą do charakteryzowania i wzbogacania postaci fikcyjnych, pozwala mu wyciągnąć wniosek, że w przeci- wieństwie do tradycyjnego przekładu tylko międzynarodowa adaptacja forma- tów daje możliwość odtworzenia wartości społecznych i obyczajowych danego dzieła na użytek odbiorców z innych krajów, a także wyzyskania w pełni jego walorów ideologicznych i dramaturgicznych. 5 Anna Krawczyk-Łaskarzewska Na powszechność i korzyści płynące ze stosowania personifikacji w tekstach kultury skierowanych do dzieci zwraca uwagę Anna Drogosz w artykule „Świa- totwórcza moc personifikacji na przykładzie serialu animowanego My Little Pony: Przyjaźń to magia”. Posiłkując się metodologią teorii amalgamatów kon- ceptualnych oraz ustaleniami z dziedziny archeologii kognitywnej i psychologii, autorka omawia personifikację w kategoriach integracji pojęciowej, wyjaśniając jej rolę w kształtowaniu zdolności poznawczych dzieci oraz ich rozwoju spo- łecznym i psychicznym. Z kolei w artykule „»Biały« kraj dla »białych« ludzi. Polska w filmach pro- mocyjnych regionów”, Anna Adamus-Matuszyńska i Piotr Dzik już na wstępie przypominają, że Polskę, kraj homogeniczny narodowościowo, odwiedzają turyści z całego świata, a mimo to władze centralne nigdy nie angażowały się w jej aktywną kampanię na międzynarodowych rynkach. Autorzy zbadali więc filmy promocyjne kręcone na zlecenie urzędów marszałkowskich poszcze- gólnych regionów Polski w latach 2007–2016, wskazując na ich stereotypowy i bezrefleksyjny charakter oraz dominujący w nich wątek „białego” kraju, który oczekuje wyłącznie „białych” gości. „Gdzie czai się zło, czyli słów kilka o świecie zbrodni w polskich serialach kryminalnych” Agnieszki Kurzyńskiej to tekst poświęcony rozmaitym sposobom funkcjonowania motywu zła we współczesnej kulturze wizualnej i popularnej. Autorka analizuje wybrane polskie seriale kryminalne, które cieszyły się po- pularnością w latach 2018–2019, podkreślając, że ich twórcy bardzo często pokazują niejednoznaczność zła, a kreowani przez nich bohaterowie miewają jasne i ciemne strony: często angażują się w układy o charakterze przestępczym, a nawet wkraczają w świat zbrodni, i dopiero sytuacje ekstremalne zmuszają ich do zweryfikowania niemoralnych i nienormalnych zachowań. W artykule „LGBT+ w polskich komediach romantycznych XXI wieku” Artur Majer opisuje natomiast skonwencjonalizowane reprezentacje lesbijek, gejów i osób biseksualnych w polskich komediach romantycznych XXI wieku. Zwraca uwagę na ich drugoplanowość i stereotypowe ujęcia. Problem ten dotyczy zwłaszcza homoseksualnych mężczyzn, którym najczęściej przypada w udziale rola figury komicznej, wiernego przyjaciela lub przeszkodyna drodze do szczęśliwego heteroseksualnego związku głównych bohaterów, aczkolwiek autor odnotowuje również, że niezadowalające traktowanie postaci LGBT+ wynika po części z konserwatyzmu i sztampowości gatunku, jakim jest komedia romantyczna. 6 Wstęp Tekst Leszka Będkowskiego, pt. „Postaci duchowieństwa w teledysku do piosenki Pismo i filmie Kler Wojciecha Smarzowskiego: retoryczność (per- swazyjność) i interakcje”, skupia uwagę na perswazyjnym użyciu języka filmo- wego w wymienionych wyżej produkcjach oraz ich wpływie na formowanie się dyskursu tekstów codziennych na temat Kościoła katolickiego w Polsce. Autor rozpatruje estetyczne aspekty wybranych utworów Smarzowskiego w kontekście etycznego i nieetycznego użycia retoryki, a jednocześnie wskazuje, że Kler może być interpretowany z diametralnie odmiennych perspektyw: jako film osłabiają- cy religijność albo wzywający instytucje kościelne do samooczyszczenia. Inną grupą zawodowo-społeczną wywierającą przemożny wpływ na społe- czeństwo zajmuje się Kamil Wszołek w tekście „Postać dziennikarza w twórczości Andrzeja Wajdy”. Historie ludzi mediów przedstawione w filmach fabularnych tego reżysera stanowią pretekst do zadawania pytań o istotę dziennikarstwa i etycznego wymiaru jego powiązań ze światem rzeczywistym. Autor podkreśla zróżnicowanie wizerunków dziennikarzy w filmach Wajdy: są wśród nich lu- dzie uczciwi i niezłomni, ale także sprzedajni, zakłamani, służący opresyjnemu systemowi politycznemu. O tym, że polem konfliktów ideologicznych jest również kino, przekonuje Zbigniew Mazur w artykule zatytułowanym „Postać historyczna w brytyjskim i amerykańskim filmie biograficznym XXI wieku: bohater filmowy, narracje historyczne, tożsamości narodowe”. Autor opisuje w nim główne nurty w an- gloamerykańskim filmie biograficznym drugiej dekady XXI wieku, akcentując jego bogactwo formalne i tematyczne, wpływ na kształtowanie się dyskursów politycznych i kulturowych oraz wkład do publicznej debaty na temat takich nieustannie ewoluujących pojęć, jak znaczenie jednostek w historii, przywódz- two, narodowa tożsamość,