Aleksandra Nowak WPŁYW PODZIAŁÓW SOCJOPOLITYCZNYCH NA PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ SYSTEMU PARTYJNEGO W GUJANIE Celem niniejszego artykułu jest zapoznanie surowców naturalnych, dużą rolę turystyki, system polskiego czytelnika z tą byłą kolonią brytyjską, z generalnie dwupartyjny, silne podziały etniczne, jej historią, podziałami socjopolitycznymi (clea- religijne i kulturowe, nadmierny rozrost admini- vages), konfliktami ideologicznymi oraz etnicz- stracji publicznej, a także bezrobocie, ubóstwo nymi, które miały zasadniczy wpływ na kształto- oraz ograniczony wzrost gospodarczy2. Współcze- wanie się tego niewielkiego państwa, jego polityki sna Gujana do dziś boryka się z nimi wszystkimi. i społeczeństwa. Zrozumienie specyfiki Gujany nie Dzisiejsza Gujana to niewielkie państwo gra- byłoby jednak możliwe bez prześledzenia historii niczące z Surinamem, Brazylią oraz Wenezuelą, o kolonizacji oraz roli, jaką odegrały Stany Zjedno- powierzchni ok. 215 000 km² (z czego ok. 83% czone i Wielka Brytania w procesie uzyskiwania stanowią lasy i dżungla) i niespełna milionową przez nią niepodległości. W pierwszej części pracy populacją, z której 90% żyje u wybrzeży Oceanu przedstawiony zostanie rys historyczny. W dalszej Atlantyckiego3. 36% społeczeństwa to obywatele części prześledzę rolę podziałów socjopolitycz- pochodzenia afrykańskiego, 50% pochodzenia nych, ich specyfikę oraz decydujący, moim zda- hinduskiego, 7% to tzw. Amerindians, czyli niem, wpływ na system partyjny. Postaram się tak- rdzenni mieszkańcy Gujany, zaś na pozostałe 7% że wykazać, że obecny system partyjny Gujany składają się mieszkańcy o europejskich, chińskich można zaliczyć do tzw. systemu nierównowagi G. oraz hinduskich korzeniach. Ok. 50% społeczeń- Smitha. stwa wyznaje chrześcijaństwo, jednak spora grupa Karaiby nie są jednostką wyodrębnioną geo- obywateli wyznaje hinduizm (35%) oraz islam graficznie. Jest to twór bardziej historyczny, bo- (10%)4.Językiem urzędowym jest angielski. Walu- wiem zwykło się je utożsamiać z byłymi koloniami ta to dolar gujański, a głównymi sektorami gospo- angielskimi, holenderskimi i francuskimi. Jak darki wydobycie złóż boksytu oraz rolnictwo- na- wskazuje A. Serbin w artykule "The Carribbean, stawione głównie na cukier, ryż, kawę oraz tytoń. myths and realities for the 1990s" na określenie Jest jednym z najbiedniejszych państw regionu z mniej więcej tego samego obszaru używane są PKB per capita w 2000 r. wynoszącym zaledwie różne pojęcia, m.in. Antyle, Zachodnie Indie, pań- 760 USD, z 600 mln USD długu zagranicznego i z stwa Zatoki Karaibskiej, czy nawet "Plantation emigracją przekraczającą przyrost naturalny. Jest America". Każde z tych pojęć cechuje pewna ko- podzielona na 10 regionów administracyjnych: notacja polityczna czy ideologiczna1, lecz bez Barima-Waini, Pomerron-Supenaam, Essequibo względu na to Gujana, jako była kolonia brytyjska, Islands-West Demerara, Demerara-Mahaica, Ma- zaliczana jest do Karaibów. haica-Berbice, East Berbice-Corentyne, Mazuruni- Całe Karaiby brytyjskie, jako byłe posiadło- Cuyuni, Potaro-Siparuni, Upper-EssequiboUpper ści zamorskie tego mocarstwa, odziedziczyły pew- Takatu, Uppper Demerara-Berbice. Jest członkiem ne cechy charakterystyczne, a także problemy. A. AKP, CARICOM, OPA, należy do G-77, MFW, Serbin w pracy "Socialismo y nacionalismo en la ONZ, UNESCO, IBRD, IADB, WHO, Ruchu ideología de la izquierda del Caribe de habla in- Państw Niezaangażowanych i innych organizacji. glesa" wskazuje m.in. na ograniczone terytorium, Podpisała także Konwencję wiedeńską mającą na złożony skład etniczny, gospodarkę opartą na mo- celu zwalczanie przemytu narkotyków. nokulturze (głównie cukru, kawy), eksploatację 109 AMERYKA ŁACIŃSKA 3-4 (61-62) 2008 Jednak, aby zrozumieć jej dzisiejszy kształt i zani do pracy na rzecz swoich właścicieli. Nie charakter, warto się trochę cofnąć w czasie. zmienia to faktu, że byli niewolnicy, między 1830 a 1840 r., przeszli szybki proces emancypacji. Rys historyczny Odmawiali pracy na plantacjach, a nawet zorgani- Sama nazwa "Gujana" oznacza "krainę wód" zowali w 1850 r. pierwszą manifestację w celu (land of waters)5. Jak się przypuszcza, pierwszymi wymuszenia reform konstytucyjnych. Efektem mieszkańcami obecnej Gujany były ludy przybyłe tych procesów było pojawienie się Portu- z terenów Peru oraz z innych części Karaibów. galczyków, Hindusów, Chińczyków, obywateli Wśród nich można wyróżnić m.in. Arawaków, Ka- Bangladeszu oraz Pakistanu, a nawet grupy z raibów, Akawajów oraz plemiona Warrau, Shi- Niemiec i USA. Szacuje się, że między 1838 a riana, Waica i Guaharibo6. Pierwszymi kolonizato- 1917 r. na tereny dzisiejszej Gujany przybyło 239 rami byli Holendrzy, którzy pod koniec XVI w. 000 robotników z Indii, 14 000 z Chin i 32 000 organizowali wyprawy w rejony dzisiejszej Guja- Portugalczyków9. A. Serbin wskazuje na występu- ny. W 1621 r. założyli kolonię Essequibo, zaś jące wówczas dwa zjawiska: proces migracji ze pierwszym fortem był Fort Kykoveral. Rolniczy wsi/plantacji do miast i powolne włączanie ludno- charakter kolonii, m.in. uprawy trzciny cukrowej, ści pochodzenia afrykańskiego do klasy średniej tytoniu, kawy czy bawełny, spowodował koniecz- oraz podział społeczeństwa, jeśli chodzi o rodzaj ność sprowadzenia afrykańskich niewolników do wykonywanej pracy - Chińczycy zajęli się drob- pracy na plantacjach. Ok. 1740 r. holenderski gu- nym handlem, a Portugalczycy zasilili szeregi sek- bernator sprowadził z Barbadosu tamtejszych tora finansowego i przemysłowego10. Inna była na- mieszkańców, by ci zajęli dziewicze jeszcze rejony tomiast sytuacja Hindusów. Zamknięci na planta- interioru Gujany. W ten oto sposób umożliwił, czy cjach cukrowych, dość długo byli odizolowani od może dał pretekst Koronie brytyjskiej do tego, aby społeczeństwa i przez spory okres zachowali swoją ta zainteresowała się kontynentalną częścią Ame- kulturę, zwyczaje, język oraz religię (tzw. encap- ryki Południowej. Wojny holendersko-angielskie sulamiento cultural). Nie byli poddawani "przy- trwały praktycznie nieprzerwanie do początków musowej dekulturacji i akulturacji" i dopiero w la- XIX wieku. W 1781 r. kolonie założone przez Ho- tach 30. XX wieku zaczęli się stopniowo integro- lendrów – Demerara, Essequibo i Berbice przeszły wać. W przeciwieństwie do ludności pochodzenia w ręce Anglików. W następnym roku do sporu afrykańskiego, w przeważającej części migrującej przyłączyli się Francuzi. Nieporozumienia i kon- do miast, Hindusi bardzo często, po zakończonych flikty terytorialne trwały aż do pokoju w Amiens z kontraktach, decydowali się na pozostanie na tere- 1802 r. W jego wyniku Holendrzy ponownie nach wiejskich. To z kolei spowodowało wzajem- otrzymali tereny dzisiejszej Gujany, a Anglicy ną niechęć, głównie pomiędzy byłymi niewolni- mieli 3 lata na jej definitywne opuszczenie. Rok kami z Afryki i kontraktowymi pracownikami z później wybuchł ostatni już konflikt angielsko- Azji. Taki stan rzeczy skutecznie wykorzystywała, holenderski. Jego konsekwencją stało się ostatecz- będąca u władzy, europejska elita. Celowo utrzy- ne przyłączenie Gujany do korony brytyjskiej7. mywała ten rodzaj wrogości pomiędzy różnymi Warto w tym miejscu wspomnieć o powsta- nacjami, by w ten sposób zapewnić sobie dalszą niach murzyńskich niewolników między 1763 i dominację nad pozostałymi grupami społeczny- 1823 rokiem8, a także o zniesieniu niewolnictwa. mi11. Konsekwencją takiej polityki były kolejne W 1830 r. w kolonii znajdowało się około 100 000 konflikty między Afrykańczykiem a Euro- murzyńskich niewolników, a to z kolei znacznie pejczykiem, Czarnym a Białym, właścicielem a ro- zachwiało równowagę między ludnością pocho- botnikiem, między ideą niepodległości a zależno- dzenia europejskiego a Murzynami. W 1833 r. ścią12. przyjęto ustawę abolicyjną. Nie nadawała ona jed- Jak wskazuje F. Jacome, proces metysażu w nak pełnej wolności, bowiem wprowadzała prze- angielskich koloniach na Karaibach nie był tak in- pis, że przez kolejne 7 lat Murzyni byli zobowią- tensywny jak w koloniach hiszpańskich czy portu- 110 Aleksandra Nowak– Wpływ podziałów socjopolitycznych... galskiej Brazylii. W przeciwieństwie do po- Pierwszy etap to lata między 1946 a 1957. zostałych kolonii nie wykształciła się pośrednia Wówczas na arenie politycznej pojawiły się liczne warstwa społeczna Mulatów czy Metysów, która związki zawodowe oraz ważna dla Gujany Lu- zdominowałaby scenę polityczną (tak jak to miało dowa Partia Postępu (People`s Progressive Party, miejsce na przykład w Meksyku czy Wenezueli). PPP). Wówczas także miał miejsce rozłam w tej Przez długi czas społeczeństwo dzieliło się na partii, do którego przyczyniły się w dużej mierze mniejszościową, ale dominującą grupę angielskich Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania. Drugi kolonizatorów i ich potomków oraz Indian, nie- etap (1957-1964), jest kluczowy dla zrozumienia wolników murzyńskich i przybyszy z Azji13. istoty problemów etnicznych i politycznych Gu- W przededniu II wojny światowej oraz zaraz jany. Na pierwszy plan wysunęły się wówczas po niej, według spisu powszechnego z 1946 r. kwestie etniczne oraz problem przejęcia władzy. skład etniczny oraz stratyfikacja społeczna przed- Wykrystalizowały się tak silne podziały etniczne, stawiały się następująco: że do dziś determinują scenę polityczną Gujany i - grupa Anglosasów, powiązana z plantacjami, są główną przyczyną jej politycznej niestabilności. wysokimi funkcjami w administracji kolonialnej Kolejny okres to lata 1964-1992 – niedemokra- skupiona była głównie w miastach; tycznej dominacji mniejszościowej grupy Afrogu- - grupa "mieszańców",