EDİTÖR: Hüseyin Şentürk 4"* Salı 25 Temmuz 2000 Faks: (0212) 505 68 02 [email protected] ''¿Milliyi:! nnem, Sultan Vahdettin’in Çünkü • Müşarünaleyh (Gazi) hazretleri bu­ Harbiye Nazırı, Müşir Sunuş Şakir Paşa, direniş gün hakiykatlerini yaşadığımız o zamanki fi­ (Mareşal) Şakir Paşa’nın kirlerini lütfen bana tamamen anlatmış ve kızı Münire Hanım... Ba­ Bu yazı dizisini hazırlamam örgütlemek üzere haizi selahiyet herhangi bir şekil altında Ana­ bam ise Bahriye Nazırı ve için büyük zahmetlere dolu ’ya bir memuriyetle gönderilmelerine her­ daha sonra padişahın saray nazın,katlanan, başyave­ günlerce benimle Anadolu'ya gidecek hangi bir çare bulmaklığımı emir buyurmuş­ A konulmak lutfıında bulunan lardı. Hatta bir gün: ri Hüseyin Avni Paşa... O da bir süre Harbî­ ye Nazırlığı yapmış ama politika ile hiç ilgi­ Müşir Şakir Paşa ’nın torunu, olan Mustafa -Galiba sen bu işi beceremiyeceksin... yol­ si yok, hep asker kalmış... Ahmet Avni Paşa ’nın km lu güler yüzlü bir tehtielerine de uğramıştım. Müşir Şakir Paşa, Mustafa Kemal Pa- Sayın Fitnat Türkmenelli’ye, Memleketin her gün bir manzara arz eden şa’yı Anadolu’ya ordu müfettişi olarak gö­ kızlan Fezal Has ile Meral Kemal'den, barış hadise safhaları içinde Karadeniz sahili ile bu revlendiren.. ve Mustafa’ Kemal Paşa’nm Türkmenelli’ye pek çok sahilin yakın hinterlandında Rumlar aleyhine arzusu üzerine en güçlü yetkilerle donatan teşekkür ederim... Bir süre sağlanıncaya olmak üzere asayişsizlik de başgöstermişti. belgeyi mühürleyen bir Osmanlı Mareşali... önce bir rahatsızlık Müttefiklerin daha ağır teklif ve taleplerini Yine, Mustafa Kemal Paşa ve 48 kişilik geçirdiğini öğrendiğim Fitnat kadar, aksine emir iycap ettiren ve bu hal o zamanın esasen kor­ kurmay heyetinin süratle Samsun’a gidebil­ Hanımefendi’ye acil şifalar kak ve tâbi hükümetini büyük telaşlara ve meleri için güçlükle Bandırma Vapuru’nu dilerim... verilse bile medarlar (dayanak) aramaya sevketmişti. arayıp bulan Bahriye Nazırı Hüseyin Avni Aynca yakın tarihimizin ufak Böyle bir sırada ben Harbiye Nazın’na (Müşir Paşa... Sarışın, mavi gözlü, iri vücutlu, iyi si­ fakat önemli bir kesitini Şakir Paşa) Şark mıntıkası için bir müfettişlik lah kullanan yakışıklı bir asker... aydınlatırken Müşir Şakir uymamasını istedi ihdası teklifinde bulundum. Şakir Paşa teklifi Büyükpederim ile babamın, ikisinin de Paşa ile Ahmet Avni kabul edince Gazi hazretlerine de arzı malu­ Mustafa Kemal Paşa’ya büyük güvenleri Paşaların biyografik mat ettim. vardı.. Vardı ki, Mustafa Kemal Paşa ve ma­ bilgilerini özel arşivinden İmza etmezse mühürletirsin iyetini işgal kuvvetlerini atlatıp tehlikeyi gö­ çıkartıp bu yazı dizisine ze alarak Anadolu’ya gönderdiler... büyük katkılarda bulunan, Bu arada şunu söylemeliyim ki, riyaseti eski cumhurbaşkanlığı saniyeliğinde bulunduğum Erkanı Harbiye Harbiye Nazırı nın mühürü başdanışmanı emekli Amiral Umumiye Riyasetinde bu arada bir değişiklik Bunları gayet tatlı, gayet net bir biçimde Sayın Fahri Çoker’e olduğundan bu vazifeyi fiilen ben iyfa ediyor­ hatırlayan Fitnat Hanimefendi, imparator­ teşekkürlerimi sunarım. dum. Gazi hazretleri memnuniyetle bendenize: luğun çöküş yıllarını ve bu arada ailecek Yılmaz Çetiner yurt dışında gurbette yaşadıkları acı günle­ -Eyi amma bunun daha devamı var. Al rin ayrıntılarını sanki bir daha yaşıyormuş kağıdı kalemi eline!.. gibi anlattı: Buyurdular ve bana bir hayli notlar yaz­ dırdıktan sonra: - Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları­ nın Samsun’a gönderildiği günler, vapur -Bu esas dahilinde bir talimatname tesbit değil motor bile bulabilmek çok güçtü... İş­ edersin, yarın daireye gelip okuyacağım ve gal kuvvetleri karadan denizden kuş uçurt­ sonra imzalatırsın!.. Emrini verdiler... muyorlardı... Babam Avni Paşa, Mustafa Ertesi günü müsveddeyi okuyarak bazı tashih ve daha başka ilavelerde bulununca: Kemal’i yakından tanır ve ona güvenirdi... -Selahiyetin bu kadar çok olmaz mı Pa­ Anadolu’ya ne yapmak için gittiğini gayet i- yi biliyordu... Bunun içindir ki Bandırma şam? Çünkü, korkarım ki Harbiye Nazın bu­ nu kabul etmemezlik eder!.. Vapuru’nu onlara tahsis ettirdi... Dedimse de: Fitnat Hanım, Hatay’ın ileri gelenlerin­ den, işadamı Ömer Türkmenelli ile yıllar -Hayır imza etmezse herhalde mühürletir­ sin!.. önce evlenmişti... Ömer Bey fevkalade ay­ anılarında da yazmıştır. Şifahi ta­ "... Mustafa Kemal Paşa dın, açık fikirli, vatansever bir insandı... limatın esası şu idi: hazretlerini ziyaret ettim. Ziyaret Mefhumunda kendilerine mahsus zarif te­ zatlı bir ihtar yaptılar. Mükerrem Sarol, Burhan Belge, Şevket Sü­ - Paşa evladım biz ecnebilere Son Padişah Vahdettin ile gurbette Sebeplerinden bir tanesi de mü- Talimatnameyi Harbiye Nazırı Şakir Pa­ reyya, Haşan Ali Yücel, bir devrin dostları, ne kadar mümaşat etsek (kolay­ şürünaleyhi İstanbul’da kalıp şa’ya götürdüm. Hasta bulunan Şakir Paşa Burhan Belge’nin evinde toplanırlardı... lık göstersek) onlar o kadar bizim Uuhrlye Tfazırt (Mustafa Kemal) kabineye da­ bir şezlongla yatıyordu. (Torunun anlattığına Ben de Ömer Türkmenelli’yi orada tanı­ ensemizde boza pişirmek isterler; hil olmak hususundaki arzula­ göre sırf bu iş için Nezarete gitmişti) Kalktı ve mak fırsatını bulmuştum... gidiniz Anadolu’da bakiyyetülsu- Avni AciTjüA rından sarfınazar ettirmek gaye­ sandalyesine oturdu, anlattım. Yaşı bir hayli ileri fakat hafızası gayet yufu bir araya toplayınız ve elde sine matuf idi... -Bir defa okuyunuz da dinleyim dedi. güçlü olan Fitnat Hanım’ın zengin anılarını kalan silahları katiyen bir tarafa cm "... teklifin kabulünden Okumaya devamım sırasında: dinlerken, Müşir Şakir Paşa’nm, Mustafa vermeyiniz. Biz merkezden hilafı­ Mustafa Kemal Paşa hazretleri­ -Paşa oğlum, siz Üçüncü Ordu müfettişli­ Kemal’in, 9. Kolordu Müfettişliği kararna­ na emirler de versek hiçbir suret­ nin bilahare sarfınazar ettiğini Yılmaz Çetiner ği değil, bütün Anadolu’ya sahibi nüfuz bir mesini Harbiye Nazırı olarak nasıl mühür­ te dinlemeyiniz. Sulhun aktine 9 ve bir ay sonra arzusuna rağ­ müfettişlik ihdas etmişsiniz, bu nasıl şey, de­ lediği olayını anlatalım... kadar müsellah kuvvetin başında men kendisinin İstanbul’dan u- yince; bulununuz. Bu işi yapabilecek Müşir Şakir Paşa’nm, Genelkurmay’da zaklaştınldığını ilerideki yazılar­ Silahları teslim etmek yok ancak sensin. Ben senin gözlerinden çok 2. Başkanı olan Kazım inanç Paşa, Cumhu­ dan öğrendim: -Hayır efendim müfettişliklerin kendi hu­ dutlarına mücavir kıtaat ve vilayetlerde de te­ Şakir Paşa’nın torunu Emekli Deniz manalar çıkartıyorum. Haydi evladım, Al­ riyet döneminde İzmir mebusu olmuştur... masta bulunması vazifenin şümul ve mevzu­ Binbaşısı Sedad K. Aytaman, arkadaşı Ami­ lah yardımcınız olsun ve cümlemizi sela­ 16 Mayıs 1933 tarihli Milliyet Gazetesi’nde Galiba beceremeyeceksin!.. una dahildir. Tâbirimizi Umum Anadolu ral Fahri Çoker’e bu olayı babasından nak­ mete çıkarsın. şu mektubu yayınlatıyor: 1- Gazi’nin nutku, sayfa 7: “Beni İstan­ Müfettişliği sarahatında ifade etsek dahi yeni­ len şöyle anlatıyordu, (yıl 1939 tarihli mek­ “Gazi Mustafa Kemal hazretleri Anado­ bul’dan nefi ve tedip maksadıyla Anadolu’ya den bir şey ihdas etmiş olmuyoruz. Vaktiyle de tup): Gazi Anadolu'ya nasıl geçti? lu ya geçecekleri sırada Büyük Erkanı Harbi- gönderenler... Anadolu Umum Müfettişliği memuriyetinin - Damat Ferid kabinesinde Harbiye Na­ 1933 yılında İstanbul ve Ankara basının­ yei Umumiye ikinci reisliğinde bulunan ve o Bu kayıt, Gazi hazretlerinin ara sıra hatır­ bulunduğu hatımişanı samileridir, cevabında zırı olan babam, Mustafa Kemal Paşa’yı da Kazım Karabekir Paşa, istiklal Harbi ile sırada Fevzi Paşa hazretleri (Çakmak) istifa latmak lütfunda bulunmalanna rağmen, be­ bulundum. Nazır Müşir Şakir Paşa yüzüme Meclisi Vükela’ya karşı bütün mesuliyeti ü- ilgili bazı olayları açıklayan bazı mektuplar etmiş ve Cevat Paşa (Çobanlı) henüz işe baş­ nim gömülünceye kadar gizli kalmasını bugü­ gülerek baktıktan sonra, imza etmesi teklifi­ zerine alarak tam selahiyetle Anadolu’ya yayınlamaya başlıyor... Bu mektuplar bom­ lamamış olduğundan bilfiil reislik vazifesini ne kadar hürmet şiarıma uygun bulduğum bir me karşı cebinden mühürünü çıkararak önü­ göndermiş ve resmi talimattan başka ken­ ba gibi patlıyor siyasi çevrelerde... Atatürk iyfa etmekle olan sabık Üçüncü Ordu Müfetti­ hakiykatı aleniyete dökmekte acizi muztar bı­ me atmış ve: disine hususi tavsiyelerde bulunmuştur. Bu kızıyor, arkadaşları ayağa kalkıyor, istiklal şi Ferik Kazım Paşa hazretlerinden aldığımız raktı Şöyle ki: -İmzaya lüzum yoktur, yalnız mühürlersi­ tavsiyeleri tamamen bilenlerden biri, Sam­ Savaşı’nı bizzat yaşamış bulunan bu kişiler mektuptur: O tarihte Şişli’de Gazi hazretlerinin ika- niz demişti... sun mebusu iken vefat eden Kazım Paşa i- her biri kendi yönünden olayların iç yüzünü “Milli mücadelemizin ilk zamanlarına ait metgahlannın pek yakınındaki Sürenyan a- le General Kazım Dirik hayatta değiller ise açıklamaya başlıyorlar... Hakimiyeti Milliye olarak Kazım Karabekir Paşa hazretleri tara­ partmanında otururdum, kendilerini pek sık de, Bay Cevat Abbas (Mustafa Kemal Pa- Gazi’nin yanındadır... Çoğunluk Karabekir fından Milliyet Gazetesine gönderilen mek­ ziyaret eder ve vaziyetten daima haberdar bı­ V ’ün r v Andırma Vapuru'nu şa’nın ölene kadar yaveri) hali hayattadır, Paşa’nın anılarını yalanlıyor... tuplarda şu satırlan okudum: rakır ve isabetli emirlerinden istifade ederdim. T d ılı İp kim buldu? ■ EDİTÖR: Bahar Tanır ^ Ç arşam ba 26 Temmuz 2000 DİZİ Faks: (0212) 505 68 02 [email protected] şte bu sırada Harbiye Nazırı Şakir Paşa’nın damadı ve Padişah’ın Saray Nazırı, işgal İ kuvvetlerini uyandırmadan