PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SULINOWO (198) Warszawa 2009 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, GraŜyna Hrybowicz**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Plansza A – Redaktor regionalny: Olimpia Kozłowska*** Plansza B – Redaktor regionalny: Dariusz Grabowski we ***we współpracy z Joanną Szyborską-Kaszycką*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2009 Spis treści I. Wstęp – E. Krogulec ......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – E. Krogulec............................................. 3 III. Budowa geologiczna – E. Krogulec.................................................................................. 7 IV. ZłoŜa kopalin – J. Wierchowiec ........................................................................................ 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Wierchowiec ....................................................... 9 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – J. Wierchowiec ................................ 10 VII. Warunki wodne – E. Krogulec........................................................................................ 14 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 14 2. Wody podziemne.................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 17 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko .......................................................................... 17 2. Osady – I. Bojakowska ........................................................................................... 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec........................................ 22 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz .......................................................................... 25 X. Warunki podłoŜa budowlanego – E. Krogulec ............................................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Krogulec ................................................................ 32 XII. Zabytki kultury – E. Krogulec......................................................................................... 38 XIII. Podsumowanie – E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz ...................................... 39 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 41 I. Wstęp Arkusz Sulinowo Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został sporządzony w 2008 roku przez firmę SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (plansza A) oraz Państwowym Instytucie Geologicznym i Przedsiębiorstwie Geologicznym POLGEOL (plansza B) na zlece- nie Ministerstwa Środowiska, zgodnie z Instrukcją (Instrukcja..., 2005). Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowań publikowanych oraz informacji uzyskanych podczas wizji terenowej. Mapa geośrodowiskowa zawiera informacje w następujących warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo, wody powierzchniowe i podziemne, zagroŜenia powierzchni ziemi w tym: geochemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury. Mapa ta przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działań gospodarczych, planowania przestrzennego, szczególnie w zakresie wykorzystania i ochrony zasobów złóŜ oraz środowiska przyrodniczego. Adreso- wana jest przede wszystkim do instytucji oraz samorządów terytorialnych i administracji pań- stwowej, zajmujących się racjonalnym zagospodarowaniem zasobów środowiska przyrodni- czego. Przedstawione opracowanie wykonane zostało na podstawie prac terenowych, podczas których zebrane zostały zamieszczone poniŜej dane oraz prac kameralnych. Dla opracowania mapy wykorzystano materiały pochodzące z: Wydziału Rolnictwa i Środowiska Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego, Powiatowych Inspektoratów Ochrony Środowiska, Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych, Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków, Ministerstwa Środowiska w Warszawie, urzędów powiatowych i gmin oraz Centralnego Archiwum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie. Informacje dotyczące złóŜ zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowa- nych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. Do sporządzenia mapy wykorzystano dane z Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusz Sulinowo sporządzonej przez R. Chybiorza i innych w 1999 roku. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Arkusz Sulinowo Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 wyznaczają współ- rzędne 16º30’–16º45’ długości geograficznej wschodniej oraz 53º30’–53º40’ szerokości geo- graficznej północnej. 3 Arkusz Sulinowo, zgodnie z podziałem administracyjnym kraju, naleŜy do wojewódz- twa zachodniopomorskiego, a tylko jego niewielka, południowo-wschodnia część do woje- wództwa wielkopolskiego. W granicach województwa zachodniopomorskiego opisywany obszar naleŜy do powiatu szczecineckiego, gmin Borne Sulinowo i Szczecinek. Tereny wo- jewództwa wielkopolskiego to powiat złotowski, gmina Okonek. Zgodnie z regionalizacją fizyczno-geograficzną (Kondracki, 2002) arkusz Sulinowo po- łoŜony jest w obrębie prowincji niŜ środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południo- wobałtyckie. Północno-zachodnia część arkusza wchodzi w skład mezoregionu Pojezierze Drawskie, makroregionu Pojezierze Zachodniopomorskie, pozostała część to mezoregion Pojezierze Szczecineckie, makroregion Pojezierze Południowopomorskie (fig. 1). Północna część omawianego obszaru charakteryzuje się silnie urozmaiconą rzeźbą, z duŜą ilością kotlin wytopiskowych i jezior polodowcowych, natomiast na południe od tej strefy rozciągają się płaskie powierzchnie sandru Pilawy i Płytnicy. Jedynie w południowo- wschodniej części arkusza występuje recesyjna strefa czołowomorenowa, z szeregiem wzgórz i zagłębień wytopiskowych. Ukształtowanie powierzchni terenu wykazuje duŜe zróŜnicowanie form i posiada wy- raźny charakter rzeźby młodoglacjalnej (Lewandowski i in., 2005). Ostateczne ukształtowanie powierzchni nastąpiło w wyniku dwóch faz zlodowacenia wisły: leszczyńsko-poznańskiej i pomorskiej. Faza leszczyńsko-poznańska jest reprezentowana przez poziom glin zwałowych oraz strefę recesyjnych moren martwego lodu. Faza pomorska wyraŜa się obecnością w pełni rozwiniętej strefy czołowomorenowej oraz odrębnym poziomem glin zwałowych na jej zaple- czu. Zespół form marginalnych w postaci: akumulacyjnych moren czołowych, moren abla- cyjnych, moren martwego lodu, form kemowych i szczelinowych jest dobrze wykształcony. Na przedpolu strefy marginalnej rozwinął się potęŜny system sandrów. Cechy charaktery- styczne ukształtowania terenu arkusza Sulinowo misy i zagłębienia wytopiskowe po mar- twym lodzie oraz róŜnej generacji rynny polodowcowe odgrywają znaczącą rolę w powierzchniowej budowie geologicznej. Obecnie są często zajęte przez jeziora. Na połu- dniu arkusza, formy ukształtowania powierzchni terenu związane ze starszą fazą zlodowace- nia wisły w większym stopniu uległy denudacji. Według klasyfikacji Wosia (1999) opisywany obszar naleŜy do regionu środkowo- pomorskiego – RVII. WaŜną cechą klimatu są stosunki termiczne. Temperatura jest ściśle związana z hipsometrią terenu. Obszary zalesione charakteryzują się znacznie niŜszymi spad- kami temperatur nocnych, na skutek osłonięcia powierzchni granicznej i wysokiego promie- niowania cieplnego podłoŜa. 4 Fig. 1. PołoŜenie arkusza Sulinowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów, 4 – jeziora Podprowincja PobrzeŜa Południowobałtyckie, makroregion PobrzeŜe Koszalińskie, mezoregion 313.42 – Równina Białogardzka Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie, makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie, mezoregion 314.45 – Pojezierze Drawskie makroregion Pojezierze Południowopomorskim, mezoregiony: 314.64 – Pojezierze Wałeckie, 314.65 – Rów- nina Wałecka, 314.66 Pojezierze Szczecineckie, 314.67 – Równina Charzykowska, 314.68 – Dolina Gwdy, 314.69 – Pojezierze Krajeńskie Średnia temperatura roczna powietrza waha się w granicach 7,0–7,3°C, zaś średnia temperatura okresu maj-lipiec wynosi 14,4°C. Okres wegetacyjny (dni o temperaturze śred- niej > 5°C) trwa przeciętnie 208–215 dni, a jego początek przypada na 7–10 kwietnia. Prze- waŜają wiatry zachodnie, dominujące w okresach letnim i jesiennym. Średnia roczna wielkość opadów wynosi ok. 600 mm. Średni opad w miesiącach wegetacyjnych wynosi 554 mm. Przewaga średnich sum opadów w okresie wrzesień–październik nad analogicznymi wielko- ściami notowanymi w maju i czerwcu wskazuje na „suche” wiosny i „wilgotne” jesienie. 5 Obszar arkusza Sulinowo charakteryzuje duŜa lesistość, lasy zajmują ponad 60% po- wierzchni arkusza. Opiekę nad lasami sprawują: w północnej części arkusza nadleśnictwo Szczecinek, w południowo-zachodniej