ZONDAG 30 OKTOBER 1966 30e JAARGANG - Nr 9 Vereniging zonder winstgevend doel Verschijnt elke zondag Abonnementsp1·ijs : 600 F per jaar Postchekrekening nr. 3185.22 Beheer en Redactie: Prof. Mr. Ridder René VICTOR, Justitiestraat 21, Antwerpen Plechtige openingszitting van de Conferentie der Jonge Balie te Kortrijk op 8 oktober 1966 HANS VAN MEEGEREN - VALSHEID IN KLEUREN Rede uitgesproken door Mr Hans MICHIELS Inleiding » dat Zeuxis nog ver bij hem ten achter bleef in het »uitbeelden van de natuur.» « In het begin van de vierde eeuw voor Christus « Hij wilde dit Zeuxis echter bewijzen, en spoedig » woonde te Athene de beroemde schilder Zeuxis. » »was het zover, dat hij de schilder kon· uitnodigen «Op een goede dag kwam hij op het idee druiven te » hem in :lijn atelier te komen bezoeken. » »schilderen, en trots op zijn prestatie, nodigde hij, na « Zeuxis vermoedde dat hem een verrassing te wach­ » afloop, zijn collega Parrasios uit om het resultaat te » ten stond en hij dacht op alles voorbereid te zijn. » komen bekijken. » » Parrasios begroette hem buitengewoon vriendelijk, «Nieuwsgierig en bij voorbaat jaloers, stapte deze » was gewoonweg opgeruimd, babbelde over " koetjes » het atelier van Zeuxis binnen : Hij moest toegeven » en kalfjes " en deed alsof hij zijn gast enkel en alleen » dat de druiven verbazend waren. » » aangenaam wilde bezig houden. » « Misschien zei hij dit niet spontaan genoeg ; In ieder « Zeuxis luisterde maar met een half oor en ant­ » geval draaide Zeuxis zich om en maakte de deur open. » woordde zo kort mogelijk op alle vragen, want, het » Brutaal als ze zijn hupten er aanstonds enkele spreeu­ » wilde er bij hem niet in, dat Parrasios hem alleen » wen van de straat naar binnen. Zij hadden moed »had uitgenodigd om eens gezellig te praten ... maar » genoeg zich zover in het atelier te wagen dat zij het » Parrasios babbelde verder.» » werk met de geschilderde druiven inn het oog kregen. » Toen hupten ze niet meer. Begerig en zonder gewe­ « Eindelijk kon Zeuxis zich niet meer bedwingen en » tertsbezwaren vlogen zij op de geschilderde druiven » hij vroeg of Parrasios hem geen nieuwe werken had » af en begonnen er naar te pikken. » » te laten zien. » « 0 jawel, zei Parrasios, en hij wilde ze ook graag « Zeuxis had die proef reeds een paar keren gedaan » en telkens opnieuw waren de vogels op de geschil­ » laten zien ... » « Daarom had hij Zeuxis eigenlijk juist uitgenodigd. » derde druiven neergestreken. » «Was er een grotere triomf voor zijn kunst denk­ » Het nieuwe schilderwerk hing daar aan de muur tus­ » sen " Hercules " en " Odysseus " » » baar?» « Tot nu toe had niemand het gezien en, tot Zeuxis « Zeuxis straalde toen hij de verbazing van Parrasios » zag : Dit was hem meer waard dan de misleiding » gekomen was, had niemand het mogen zien : daarom » van de vogels. » » hing er nog een gordijn voor . Zeuxis moest het « Onderweg naar huis, bekwam Parrasios een weinig »werk onthullen. » »van zijn verbazing. Spreeuwen bedriegen, bedacht hij, »Eindelijk is het dan zover, dacht Zeuxis en greep »is eigenlijk geen kunst : die dieren hebben ten slotte »naar het gordijn. Maar, wat was dat? ... er viel niets » maar een spreeuwenverstand en pikken overal in wat » te grijpen. Hij vroeg zich vol schrik af of het gordijn » hun voor de snavel komt. Zelf was hij echter geen » alleen maar geschilderd zou zijn en greep nog eens. » ogenblik in verleiding geweest zijn hand naar de »Was een dergelijk gezichtsbedrog dan mogelijk? » geschilderde druiven uit te steken. » « Er was nu echter geen twijfel meer : het gordijn « Ongetwijfeld waren de druiven bedrieglijk geschil­ » was geschilderd. Zeuxis voelde zich verslagen : Ik » derd, maar toch niet zo echt, dat een met verstand, » heb alleen maar vogels misleid, gaf hij toe, maar U » en zelfs met verstand van kunst begaafd man erdoor »hebt mij, een kunstenaar, misleid. » » had kunnen misleid worden. » « En zo stelde Parrasios zich gerust met de gedachte Ik heb U deze anekdote verteld om U onmiddellijk 427 RECHTSKUNDIG WEEKBLAD 428 duidelijk te maken dat kunst en bedrog nauw met het handschrift van grote meesters. Het gaf hen een elkaar verband houden. innerlijke voldoening, en hun haat en minachting voor De kunstenaar bootst de natuur na: hij streeft er kunstcritici flakkerde op, wanneer zij vaststelden hoe naar werkelijkheid en schijn te vermengen, het onder­ hun werken - die als dusdanig door iedereen werden scheid tussen beide te vervagen. genegeerd -, .eens voorzien van de signatuur van een Juist omdat kunst zo dicht bij bedrog staat, is het groot Meester, in de wereld van de kunst geestdriftig. wellicht te verklaren waarom, op het gebied van de werden onthaald en erkend. kunst, de weg naar de vervalsing zo weids openligt. b) Naast dit psychologisch motief is het vooral het Niettemin blijft er een groot onderscheid bestaan winstbejag dat de beslissende stoot geeft tot kunst­ tussen « kunst » en « kunstvervalsing » : de kunstenaar vervalsing. bootst de natuur na ; de vervalser een reeds bestaand Er moet echter onmiddellijk onderstreept worden dat kunstwerk. de grootste winst niet altijd naar de vervalser zelf gaat, Ik heb mij voorgenomen in het eerste deel van mijn doch dikwijls naar de handelaar of de tussenpersoon, betoog te spreken over de kunstvervalsing in de schil­ die zich met de verkoop van het werk heeft bezig derkunst in het algemeen om in het tweede deel van gehouden. mijn uiteenzetting ietwat langer te blijven stilstaan bij Heel weinig belangrijke vervalsers hebben recht­ de meest beroemde kunstvervalser uit de xxe eeuw : streeks contact met de verzamelaars: de meeste ver­ de Neder lander Han Van Meegeren. valsers brengen hun werken aan de man via de handel. 1. De kunstvervalsing in de schilderkunst In dit verband moet een scherp onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds de handelaar « te goeder 1. Wat is «een kunstvervalsing». trouw», die de imitatie veelal niet rechtstreeks uit de handen van de vervalser bekomt, en niet het minste Het is uiteraard niet gemakkelijk een preciese, vast­ vermoeden heeft dat het werk dat hij verhandelt vals omlijnde en niet voor betwisting vastbare bepaling te is, en, anderzijds de «mala fide » handelaar, die met geven van een kunstvervalsing. volle kennis aan het bedrog meewerkt. Hoe moeilijk en gewaagd het is een juiste bepaling c) De bedrogen verzamelaars vormen de derde groep te geven, wordt mijns inziens treffend geïllustreerd van kunstvervalsers. Ook heden ten dage treft men nog door de titel waarmee E. Ouwendijk en zijn neder­ dit type aan. Een bedrogen verzamelaar wordt kunst­ landstalige bewerking van het Duitse boek «Kunst der vervalser door het verlangen, het onrecht dat men Fälscher, Fälscher der Kunst» het hoofdstuk aanvat, hem heeft aangedaan te herstellen door op zijn beurt waarin hij poogt een bepaling te geven van een kunst­ anderen onrecht aan te doen. vervalsing; deze titel luidt: «Op de grens van echt en vals». 3. De kunstvaardig heid van de kunstvervalser. Het gaat er inderdaad niet allen om « echt » en « vals » van elkaar te onderscheiden, maar ook en veel­ De vervalser moet begaafd zijn met een tweevoudige eer, om de vele bestaande tussenvormen raak en kunstvaardigheid : objectief te kenmerken. 1. Hij moet in de eerste plaats het materiaal weten De grote meesters kopiëren dikwijls hun eigen werk, te bemachtigen dat gebruikt werd of de schijn heeft of laten het kopiëren door leerlingen in hun werk­ gebruikt geweest te zijn door de kunstenaar of de plaats. school aan wie of waaraan het namaakwerk zal worden Er bestaan nabootsingen, werken die slechts gedeel­ toegeschreven. telijk origineel zijn, gerestaureerde originele werken, werken voorzien van een valse handtekening: ... dit a) het paneel alles werkt het bestaan van de vele tussenschakels tussen « origineel » en « vals » gevoelig in de hand. De vervalser kan volgens vijf verschillende werk­ wijzen te werk gaan : De grote meesters hadden werkplaatsen, waar hulp­ 1. Door het aanwenden van een op hout, linnen of krachten en leerlingen samen met hen werkten: de metaal geschilderd authentiek werk, dat dateert uit de meester leidde de werken, ontwierp vaak het grondplan periode van de kunstenaar die men wil nabootsen. De van het beoogde kunstwerk, verbeterde, verfraaide of originele voorstelling wordt geheel of gedeeltelijk weg­ gaf de « finishing touch » : in dit verband stelt zich gekrabd, zodat objectief gezien, een volledig of gedeel­ b.v. de vraag hoeveel procent eigenhandige arbeid van telijk nieuw schilderij ontstaat. Rembrandt vereist wordt om een Rembrandt te be­ 2. Door het aanwenden van een oud ·paneel, dat stempelen als een authentiek werk van de meester, en vanaf welk procent het degradeert tot leerlingen­ echter niet gelijkaardig is aan het paneel uit de tijd van het ontstaan van het na te bootsen schilderij. werk? Door verschillende bewerkingen krijgt dit paneel echter Ik citeer U dit alles om U beter te laten inzien hoe een uiterlijk dat doet denken aan de tijd, waaruit delikaat het is « een kunstvervalsing » juist te om­ het te vervalsen schilderij afkomstig is. schrijven. 3. Door gebruik te maken van oud materiaal dat Ik besluit door, bij benadering, een kunstvervalsing oorspronkelijk een andere bestemming heeft gehad : te definiëren als zijnde « een werk dat voor iets anders b.v. de vervalser gebruikt de achterwand van een oude moet doorgaan dan het in werkelijkheid is ». kast als paneel. 2. Welke zijn de motieven van de kunstvervalsing ? 4. Door « antikisering »: d.w.z. door middel van aller­ hande scheikundige procédés aan het nieuw materiaal Er bestaan hoofdzakelijk drie motieven waarom een oude schijn geven. iemand tot kunstvervalsing ·overgaat : 5. Door « Marouflage » : a) Niet alle kunstenaars hebben de toppen van. de De vervalser neemt een oud paneel en lijmt daar Zijn grootste roem bereikt. Veel kunstenaars, wier werk vervalsing op door middel van zeer goede lijm, die zelfs niettemin een zekere intrinsieke waarde bezit, zijn aan de beste oplosmiddelen weerstand biedt. Aan de miskend gebleven. kanten wordt de voeg, die door het oplijmen is ont­ Door die miskenning teneergedrukt zijn velen onder staan, toegedekt met dezelfde verf als degene die voor hen ertoe overgegaan werken te vervaardigen volgens de vervalsing wordt gebruikt.