T.C. İSTANBUL ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ GAZETEC İLİK ANAB İLİM DALI YÜKSEK L İSANS TEZ İ TÜRK İYE’DEK İ YAZILI SPOR BASININDA KADIN FUTBOL YAZARLARININ HOL İGAN İZMİN ÖNLENMES İNDEK İ ROLÜ HAVVA ŞEB-İ NUR D İKMEN KESK İN 2501872020 TEZ DANI ŞMANI YRD. DOÇ. DR. GÜVEN N. BÜYÜKBAYKAL İSTANBUL - 2008 ÖZ Futbol, toplumun her kesimi tarafından sevilen ve popülaritesi her geçen gün artan basit bir oyundur. Futbolda kurallar, heyecan, tecrübe, taraftar, aidiyet duygusu, holiganizm, fanatizm ve centilmenlik gibi birçok unsur yer almaktadır. Bu ba ğlamda tezimizde Türkiye’deki yazılı spor basınında kadın futbol yazarlarının holiganizmin önlenmesindeki rolü irdelenmi ştir. Farklı gazetelerde yazılar yazan erkek ve kadın, spor yazarlarıyla konuya ili şkin görü şmeler yapılmı ştır. Bu görü şmeler sonucunda elde edilen veriler do ğrultusunda kadın-erkek tüm futbol yazarlarının dikkate almaları gereken noktalar oldu ğu, aynayı kendilerine tutup özele ştiri yapmaları ve şiddetin önlenmesi için gerekli sorumluluk bilincini ta şımaları gerekti ği görülmektedir. ABSTRACT Soccer is a simple game which has fans in all segments of society with gradually increasing popularity. Soccer comprises a variety of factors such as rules, enthusiasm, experience, fans, sense of belonging, hooliganism, fanaticism, and gentlemanly behavior. In that context, our dissertation analyzes the role being played by female columnists writing about soccer in sports sections of newspapers in prevention of hooliganism. Interviews were conducted with male and female sports commentators writing for different dailies about the matter. Information obtained as a result of those interviews indicate that there are certain points which must be taken into consideration by all male and female soccer commentators and that they must exercise self-criticsm by assessing their approach, and become aware of the fact that they have responsibility for preventing violence. i ÖNSÖZ 21. yüzyıl e ğlence ve gösteri ça ğıdır. Bu ça ğın en gözde, en popüler ve en fazla seyirciye sahip spor dalı olarak futbol görülmektedir. Futbol sahası da büyük kitlelerin heyecan ve duygularının farklı boyutlarda şekillendi ği bir arenadır. Bu arenada kurallar, heyecan, tecrübe, taraftar, aidiyet duygusu, fanatizm, holiganizm ve centilmenlik gibi birçok unsur yer almaktadır. Futbolda holiganizm olgusunu Türkiye’deki futbol yazarlarının gözüyle incelemeye çalı şan bu çalı şmada; kadın futbol yazarlarının yazılı basında holiganizmi önlemedeki rolü incelenmeye çalı şılmı ştır. Bu çalı şmanın ortaya konmasında bana emek veren, destek olan Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. N. Güven Büyükbaykal’a; Yrd. Doç. Dr. Ceyda Ilgaz Büyükbaykal’a, çalı şmama katkıda bulunan Sayın Güven Taner’e, Sayın Gülengül Altınsay’a, Sayın Altan Tanrıkulu’ya, Sayın Fatih Do ğan’a, Sayın Hilmi Türkay’a, Sayın Nevzat Dindar’a, Sayın Mehmet Şenol’a, Sayın Ece Ek şio ğlu’na, Sayın Feryal Pere’ye, Sayın Ebru Köksaldı’ya, Sayın Can Bartu’ya, Sayın Turgut Vidinli’ye, Sayın Tuba Hacıbayramo ğlu’na, eşim Doç. Dr. Ekrem Keskin ve can oğlum Can Keskin’e te şekkür ederim. H. Şeb-i Nur D İKMEN KESK İN ii İÇİNDEK İLER ÖZ / ABSTRACT ………………………………………………………….. i ÖNSÖZ ……………………………………………………………………… ii İÇİNDEK İLER ……………………………………………………………… iii TABLOLAR L İSTES İ ……………………………………………………… v GİRİŞ ……………………………………………………………………….. 1 1. FUTBOL OLGUSU …………………………………………………. 3 1.1. Futbolun Tanımı ………………………………….………….. 4 1.2. Futbol ve Popüler Kültür İli şkisi ……………………………… 6 1.3. Dünya’da Futbolun Tarihi ……………………………………. 10 1.3.1. Dünya’da Futbolun Ortaya Çıkı şı ve Yayılması ………. 10 1.3.2. Avrupa’da Futbolun Ortaya Çıkı şı ve Yayılması ………. 13 1.3.3. Türklerde ve Türkiye’de Futbolun Ortaya Çıkı şı ve Yayılması …………………………………………….. 16 2. TÜRK İYE’DEK İ YAZILI SPOR BASININDA FUTBOLUN YER İ, TAR İHÇES İ …………………………………………………………… 22 2.1. Türkiye’deki Yazılı Spor Basınında Futbol Üzerine İlk Çalı şmalar ve İlk Yazılar ……………………………….......... 24 2.2. Türkiye’deki Yazılı Spor Basınında Cumhuriyet’in İlanından Sonraki Dönemde Futbol Üzerine Yapılan Çalı şmalar ………… 29 2.3. Türkiye’deki Yazılı Spor Basınında 1980 Sonrası Dönemde Futbol Üzerine Yapılan Çalı şmalar …………………………… 36 3. HOL İGAN İZM NED İR? …………………………………..................... 40 3.1. Holiganizmin Fanatizmden Ayrılan Yanları Nelerdir? …………… 48 iii 3.2. Dünya’daki Önemli Holiganizm Olayları ………………………… 51 3.3. Türkiye’deki Önemli Holiganizm Olayları ……………………….. 59 3.4. Türkiye’deki Yazılı Spor Basınında Holiganizm Olgusuna İli şkin Çe şitli Yazılardan Bir Derleme …………………………… 61 3.4.1. Türkiye’de Holiganizm Olmadı ğına Dair Makale Örne ği …………………………………………….. 61 3.4.2. Türkiye’de Holiganizm Oldu ğuna Dair Makale Örnekleri ……… ………………………..………. 62 3.5. Türkiye’de Holiganizm Üzerine Yapılan Bilimsel Çalı şmalardan Örnekler …………………………………………………………... 72 4. TÜRK İYE’DEK İ YAZILI SPOR BASININDA KADIN FUTBOL YAZARLARININ HOL İGAN İZM İN ÖNLENMES İNDEK İ ROLÜNÜ, İNCELEMEYE YÖNEL İK SPOR YAZARLARIYLA YAPILAN GÖRÜ ŞMELER ……………………………………………. 77 4.1. Türkiye’deki Yazılı Spor Basınında Futbol Üzerine Yazılar Yazan İlk Kadın Futbol Yazarı Hakkında Genel Bir De ğerlendirme …………………………………………………… 78 4.2. Erkek Spor Yazarlarıyla Konuya İli şkin Yapılan Görü şmeler … 80 4.3. Kadın Spor Yazarlarıyla Konuya İli şkin Yapılan Görü şmeler … 92 SONUÇ ………………………………………………………………………… 107 KAYNAKÇA …………………………………………………………………. 118 iv TABLOLAR L İSTES İ Tablo 1: İngiliz Polisi’nin futboldaki şiddet olaylarıyla ilgili raporları (1990–1993) ………………………………………….. 54 Tablo 2: Futbolda raporlarda yer alan şiddetle ilgili önemli olaylar ………………………………………….. ……… 54 Tablo 3: İngiltere ve Galler’de 1992 – 1993 yılları arasında futboldaki (Lig, uluslararası, sezon öncesi, dostluk ve di ğer maçlarda) önemli holigan olayları ………………………………………….. 55 v GİRİŞ Futbol, toplumun her kesimince sevilen ve popülaritesini her geçen gün arttıran basit bir oyundur. Futbol bizim aidiyet duygularımızın temelini olu şturmasının yanında, popüler kültüre ait heyecanlarımızı da ortaya koymaktadır. Günümüzde futbol sahalarındaki şiddetin, fanatizmin ve holiganizmin futbol yazarları gözüyle incelenmesine yönelik olan bu çalı şma; yazılı spor basınındaki futbol yazarı olan ki şilerle görü şmeler yapılarak olu şturulmu ştur. Birinci bölümde; futbolun tanımı ve kuralları belirtilmi ş, Dünya’da ve Türkiye’de futbolun ortaya çıkı şına de ğinilmi ş, futbol ve popüler kültür ili şkisine göz atılmı ştır. Futbolun toplumun rehabilite edilmesindeki rolü ortaya konulmu ştur. Popüler kültürün kitle ileti şim araçları sayesinde evrenselle şme olgusu futbol dünyasında incelenmeye çalı şılırken; Dünya’da, Avrupa’da ve Türkiye’deki futbolun ortaya çıkı ş serüveni ele alınmı ştır. İkinci bölümde; Türkiye’deki yazılı spor basınında futbolun yeri ve tarihçesine göz atılmı ş, futbol üzerine ilk çalı şma ve ilk yazılar ele alınarak futbolun Türkiye’de ba şlangıcından günümüze kadar olan futbolun geli şimine yer verilmi ştir. Yazılı spor basınındaki futbolun tarihçesi ele alınırken genel anlamda ‘spor’ olayı da de ğerlendirilmi ştir. Üçüncü bölümde; holiganizm ve fanatizm kavramları Türkiye’deki ve Dünya’daki önemli holiganizm olaylarıyla açıklanmaya çalı şılırken; Türkiye’deki holiganizm olgusunun var oldu ğuna ya da olmadı ğına dair makale örnekleri ve holiganizm olgusunu inceleyen bilimsel çalı şmalara yer verilmi ştir. Holiganizm ve fanatizm arasındaki farklı noktaların ortaya konulması ile şiddet olaylarının tahlil edilmesinin kolayla şaca ğı ortadadır. Dördüncü bölümde; futbol üzerine yazılar yazan ilk kadın futbol yazarı ve di ğer erkek-kadın spor yazarlarıyla konuya ili şkin görü şmeler yapılmı ştır. 1 Sonuç bölümü ise dördüncü bölümün yorumlanmasıyla olu şturulmu ştur. Aslında bu bölüm kamuoyunu aydınlatmak amacını ta şıyan yazılı spor basınının yapması gerekenler listesi olarak ortaya çıkmı ştır. Birer öneri niteli ğinde holiganizmin, fanatizmin ve şiddetin önlenmesinde kadın erkek tüm futbol yazarlarının dikkate alması gereken noktalar maddeler halinde olu şturulmu ştur. Hipotez; Türkiye’de futbol sahalarındaki şiddetin niteli ği konusunda bir kar şıtlık mevcuttur. Dünya’daki önemli holiganizm olaylarının görüntüleri, ba şka görüntülerle sahalarımızda yer almaktadır. Her toplumun aile yapısı, e ğitim ve kültürel durumlarının farklılı ğı, çıkan holiganizm olaylarını şekillendirmektedir. Bizde holiganizm olgusu kesinlikle yok demek yanlı ştır. Türkiye’de holiganizmin tohumları çimlenmekte, yava ş yava ş da çiçek açmaktadır. Ya şanan ölümler bunun işaretidir. “Bizde Avrupa’daki ya da Dünya’daki gibi şiddet ya da holiganizm yok” demek olayları bitirmeyecektir. İş te bu noktada kadın varlı ğında gizli üslup yumu şaklı ğı, annelik ve şefkat faktörünün Türkiye’deki holiganizmi önlemedeki rolünü ara ştırmaya yönelik olarak yapılan bu çalı şma bir anlamda yazılı spor basınındaki futbol yazarlarımızın aynayı kendilerine tutup, öz eleştirilerini yapmalarını ve kadın futbol yazarlarımızın bu konudaki rolünü incelerken, aslında futbol yazarlarının nasıl çeli şki içinde olduklarına dair bir göstergedir. Bir yandan erkek egemen dünya olan futbolda, “yazar yazardır, kadını erke ği yoktur” diyen de mevcuttur; “kadın yazarları okumuyorum, ama holiganizmi önlemeye yönelik şeyler yapabilirler” diyenler de… Futbol yazarları arasındaki çeli şkilerin ortaya dökülmesiyle birlikte, yazılı spor basınımız şiddet konusundaki çalı şmalara daha ciddi anlamda yönelecektir. Kamuoyunun aydınlatılmasıyla birlikte ailede, okulda ve devlet tarafından alınması gereken önlemler olu şturulabilecektir. 2 1. FUTBOL OLGUSU Günümüzde futbol; gösteri