Marek Graff Metro w Londynie (1) przez co nie można było tam budować tuneli metodą odkrywko- Londyńskie metro, czyli „Underground” lub „Tube”, od wą. Zatem zdecydowano się zrezygnować z metra na południu 2003 r. wchodzi w skład przedsiębiorstwa Transport of miasta, zwłaszcza, że funkcjonowała tam nieźle rozwinięta sieć London, czyli firmy zarządzającej komunikacją miejską połączeń kolejowych obsługiwana przez pociągi podmiejskie na- w Londynie. leżące do spółek: London and South Western Railway i London, Brighton and South Coast Railway3. W pewien sposób wpłynęło Sieć metra obecnie składa się z 2751 stacji (łącznie z DLR – to na rozwój Londynu – miasto począwszy od końca XIX w. roz- 310), w tym 75 przesiadkowych2, liczy 457 km długości i prze- wija się głównie na lewym (północnym) brzegu Tamizy, czyli wozi 3 mln pasażerów dziennie. Linie metra można sklasyfikować tam, gdzie funkcjonuje metro. Obecnie minusem całej sieci me- według sposobu poprowadzenia torów w tunelach: jako podpo- tra jest fakt, że w czasie ostatnich 20 lat systemy sygnalizacji nie wierzchniowe i głębinowe. Pierwsze z nich – budowano metodą były modernizowane w wymaganym zakresie (na niektórych li- odkrywkową i tory położone są około 5 m poniżej powierzchni niach), wobec czego nieco ustępuje swym odpowiednikom w Pa- gruntu. Linie głębinowe budowano drążąc tunele 20 m poniżej ryżu, Madrycie czy Berlinie. Szczegółowe dane linii londyńskiego powierzchni ziemi, natomiast tory układano w oddzielnej rurze metra znajdują się w tabeli 1. o średnicy 3,56 m (11 stóp 8,25 cala). Wszystkie linie metra w centrum Londynu przebiegają pod ziemią, natomiast na przed- Historia metra i budowa pierwszych linii mieściach metro wyjeżdża na powierzchnię. Wyjątkiem są dwie Pierwsza regularna linia kolejowa w Wlk. Brytanii powstała na po- linie – „Victoria” i „Waterloo & City”, które w całości przebiega- czątku XIX w. Było to początkiem rozwoju kolei i impulsem do ją pod ziemią. Na wszystkich liniach metra przyjęto standardowy budowy kolejnych linii kolejowych. W latach 50. XIX w. w Londy- rozstaw szyn – 1435 mm oraz ruch lewostronny. System metra nie znajdowało się 7 dworców kolejowych: London Bridge, Eu- jest połączony z siecią British Rail (np. wspólne tory na odcinku ston, Paddington, King’s Cross, Bishopsgate, Waterloo i Fen- „Earl’s Court” – „Wimbledon Park”, linia District) oraz z siecią church Street. Dworce kolejowe wznoszono z daleka od City Docklands Light Railway. w celu minimalizowania przebudowy historycznego centrum. Do- Warto przytoczyć nieco informacji o geologii terenu, na któ- jazd między dworcami a City miały zapewniać dorożki, których rym położony jest Londyn. Otóż na południe od Tamizy grunt jest zwiększająca się z roku na rok liczba stawała się coraz bardziej bardziej bagnisty w porównaniu z północnym odpowiednikiem, problematyczna. Zatem coraz częściej zdawano sobie sprawę Tabela 1 Charakterystyka linii londyńskiego metra Nazwa linii Rok otwarcia Rodzaj Długość [km/mil] Liczba stacji Tabor Zajezdnie Bakerloo 1906 Głębinowa 23/14 25 seria 1972 Stonebridge Park, London Road Central 1900 Głębinowa 74/46 49 seria 1992 Ruislip, Hainault, White City Circle 1 1884 Podpowierzchniowa 22/14 27 seria C69/C77 Hammersmith, Neasden District 2 1868 Podpowierzchniowa 64/40 60 serie: C69/C77, D78 Upminster, Hammersmith, Ealing Common East London 3 1869 Podpowierzchniowa 8/5 5 seria A60/A62 New Cross, Neasden Hammersmith & City 4 1864 Podpowierzchniowa 14/9 28 seria C69/C77 Hammersmith, Neasden Jubilee 1979 Głębinowa 36/23 27 seria 1996 Stratford Market Metropolitan 1863 Podpowierzchniowa 67/42 34 seria A60/A62 Neasden Northern 5 1890 Głębinowa 58/36 50 seria 1995 Golders Greek, Morden, East Finchley, Edgware, High Barnet Piccadilly 1906 Głębinowa 71/44 53 seria 1973 Cockfosters, Northfields Victoria 1969 Głębinowa 21/13 16 seria 1967 Northumberland Park Waterloo & City 6 1898 Głębinowa 2/1,5 2 seria 1992 Waterloo 1 Linia Circle jest znana pod tą nazwą od 1949 r., choć jej fragmenty od samego początku były podstawą całego systemu metra. Linia ta nie została zbudowana jako oddzielna, lecz utworzono ją z fragmentów linii Distri- ct i Metropolitan. 2 Początkowo znana jako Metropolitan District Railway. 3 Pierwotnie oddzielna linia zarządzana przez konsorcjum operujące również na linii Metropolitan. Linia ta została przejęta przez London Underground w 1948 r., lecz do 1966 r. British Railways korzystały z jej infrastruk- tury prowadząc przewozy towarowe. Ostatecznie linia ta została wyodrębniona jako samodzielna pod koniec lat 80. XX w. 4 Początkowo część linii Metropolitan, jako samodzielna linia od 1990 r. 5 Najbardziej obciążona linia, dochodząc do City rozgałęzia się na dwie odnogi, po czym – poza City ponownie łączy się w jedną linię. 6 Przejęta przez ‘London Transport’ w 1994 r. 1 Dodatkowo 22 stacje metra zostały zamknięte, a 20 innych przekazano innym przewoźnikom kolejowym, natomiast 5 zaplanowanych nigdy nie zostało zbudowanych/otwartych. 2 Liczba ta obejmuje także linie metra, korzystające z tych samych torów na danym odcinku. 3 Obecnie działa tutaj trzech operatorów kolejowych: South West Trains, Southern i South East Trains, którzy wykonują usługi przewozowe na podstawie koncesji – British Rail na początku lat 90.XX w. została sprywatyzowana. Obecnie tory i infrastruktura należą do państwa, natomiast przewozy wykonują poszczególni przewoźnicy prywatni. 6/2009 27 toru: spółka budująca metro – Metropolitan Railway (MetR) za- mierzała wprowadzić normalny rozstaw szyn (1435 mm), pod- czas gdy kompania GWR forsowała rozstaw szerszy (7 stóp, 2134 mm). Ostatecznie zbudowano tory o obu szerokościach, a MetR zawarła porozumienie z innym przewoźnikiem kolejowym GNR (Great Northern Rail-way) i ostatecznie szerszy rozstaw szyn zo- stał wyeliminowany w 1869 r. Nowa kolej podziemna okazała się sukcesem i została dobrze przyjęta przez londyńczyków, co objawiało się w jej szybkiej roz- budowie w kierunku przedmieść miasta (północno–zachodnie dzielnice Londynu), przez co określano te tereny jako „Metro- land”. W 1880 r. kolej ta, nazwana „Met”, przewiozła prawie 40 mln pasażerów. Sieć MetR, we współpracy ze spółką GWR, była także rozszerzana i wkrótce otwarto odcinek między Westbo- urne Park i Edgware Road. Linie kolejowe sąsiadujące z MetR by- ły sukcesywnie rozbudowywane – wkrótce spółka Hammersmith and City Railway dobudowała połączenia do sieci MetR: 1864 r. – otwarto stacje Notting Hill (obecnie Ladbroke Gro- Logo metra londyńskiego, 21.09.2008 r. ve), Shepherd’s Bush, Hammersmith, 1866 r. – Westbourne Park, z konieczności budowy kolei podziemnej. Wprawdzie pierwsze 1868 r. – Latimer Road, pomysły na budowę metra w Londynie pojawiły się w latach 30. 1868 r. – Praed Street Junction (Paddington) – Gloucester XIX w., nie znalazły jednak one akceptacji aż do lat 50. XIX w. Road, South Kensington, Wtedy Charles Pearson, reprezentujący spółkę City of London, 1877 r. – w kierunku Richmond do stacji Ravenscourt Park zaproponował budowę systemu kolei podziemnej, która miała po- przez Hammersmith (Grove Road), z wykorzystaniem infra- wstać we współpracy z City Terminus Company. Plany te zostały struktury London and South Western Railway (L&SWR). jednak odrzucone w 1852 r. przez władze miejskie i centralne. Inna spółka, także rozbudowująca swój system kolei pod- Rok później John Fowler przedstawił kolejny projekt kolei pod- ziemnej – Metropolitan and St John’s Wood Railway, także roz- ziemnej, który został zaakceptowany przez komisję parlamentarną budowała swe odcinki metra: jako North Metropolitan Railway. Spółka ta niebawem przejęła 1868 r. – do stacji Swiss Cottage; mniejszą City Terminus Company oraz porozumiała się z inną 1879 r. – do stacji Finchley Road i West Hampstead; Great Western Railway odnośnie budowy podziemnej linii kolejo- 1879 r. – do stacji Kilburn i Willesden Greek; wej pomiędzy Paddington i Farringdon Street przez King’s Cross. 1880 r. – do stacji Kingsbury, Neasden i Harrow (obecnie Nowa linia miała w zamyśle okrążać City od strony północnej Harrow-on-the-Hill); i łączyć najważniejsze dworce kolejowe Londynu: King’s Cross, 1885 r. – do stacji Pinner; St. Pancras, Euston i Paddington. Projekt ten został nazwany Me- 1887 r. – do stacji Northwood, Moor Park i Rickmansworth; tropolitan Railway, natomiast jego realizacja rozpoczęła się w lu- 1889 r. – do stacji Chorley Wood (obecnie Chorleywood), tym 1860 r. Celem budowy tej linii było wydłużenie linii kolejo- Chalfont Road (obecnie Chalfont & Latimer) i Chesham; wej należącej do GWR (Great Western Railway) do centrum 1892 r. – do stacji Amersham, Aylesbury. miasta. Do budowy linii zastosowano metodę odkrywkową (cut- Rozbudowane były także odcinki istniejące w kierunkach: and-cover) ze względu na słabo rozwinięte metody drążenia tune- 1904 r. – zachodnim Harrow – Uxbridge; li w poł. XIX w. W trakcie prac napotkano na spore trudności przy 1925 r. – północnym Moor Park – Croxley i Watford; budowie tuneli, całość pogarszał fakt, że do już zbudowanych tu- 1932 r. – północnym – Wembley Park – Kingsbury, Canons neli wdzierała się woda, powodując ich zalewanie. Uroczyste ot- Park i Stanmore. warcie pierwszej na świecie linii metra miało miejsce 10 stycznia Ponadto, na odcinku Finchley Road – Preston Road zbudo- 1863 r., po trzyletniej budowie, natomiast systematycznie zwięk- wano 4 tory, natomiast na odcinku Finchley Road – Harrow tak- szająca się liczba przewożonych pasażerów dobrze rokowała że dobudowano dodatkowe tory. Dodatkowo, powstały kolejne o przyszłym sukcesie całego projektu. stacje: Pierwszymi przedsiębiorstwami,