SZLAKAMI Powiatu Kędzierzyńsko-Kozielskiego 2018 Szanowni Goście, VADEMECUM Drodzy Mieszkańcy! HISTORYCZNO- STR. 2 - 10 -GEOGRAFICZNE Powiat kędzierzyńsko-kozielski to miejsce wyjątkowe pod wieloma względami. Zamieszkują go przywiązani do tradycji au- tochtoni, ludność przybyła w czasie powojennym z różnych stron Polski oraz Kresowiacy. Ta spójna i żywa etnicznie społeczność jest spadkobiercą bogatej historii ziemi kozielskiej, gdzie zamki, pałace, kościoły, a także militaria i zabytki hydrotechniki, są jak czekające na swych kolejnych odkrywców - zagubione perły, rozsiane po nadod- SZLAKI PIESZE rzańskiej krainie. STR. 11 - 60 Zapraszamy Państwa do podróży po tej pięknej i wyjątkowej krainie, którą ułatwi ta oto publikacja zawierająca koncepcje kilku- nastu wycieczek stanowiących jednocześnie propozycje szlaków tu- rystyczno-krajoznawczych. Można je przemierzyć pieszo, z pomocą roweru oraz kajaków. Przewodnik, który oddajemy w Państwa ręce to nie tylko wska- zówki nawigacyjne i praktyczne, ale przede wszystkim wiele infor- TRASY ROWEROWE macji na temat historii naszej małej ojczyzny i procesów, które ją STR. 61 - 186 kształtowały. Treści te stworzone zostały przez pasjonatów, którym bardzo serdecznie dziękujemy za zaangażowanie i współpracę. Naj- bardziej wymagającej części, czyli opracowania niekonwencjonal- nych szlaków podjął się Pan Piotr Zdanowicz, który dzieląc się swoją wiedzą i bogatym doświadczeniem, osobiście przemierzył każdy opisywany odcinek. Opisu przyrody podjął się natomiast Pan Kamil Nowak, który opracował tę część na bazie wyników swoich wielolet- SZLAK WODNY nich badań i obserwacji. Podziękowania należą się także Panu Toma- szowi Kandziorze, który od początku wspierał to przedsięwzięcie. STR. 187 - 198 Mamy nadzieję, że wycieczki po naszym powiecie pozwolą nie tylko aktywnie spędzić czas, ale także dostarczą Państwu wielu mi- łych i niezapomnianych wrażeń oraz zainspirują do bliższego spo- tkania z historią i tradycjami naszej małej ojczyzny. VADEMECUM STR. 199 - 208 PRZYRODNICZE Wicestarosta Starosta Józef Gisman Małgorzata Tudaj PRZYDATNE STR. 209 - 218 INFORMACJE 2 GEOGRAFICZNO - HISTORYCZNE 3 owiat Kędzierzyńsko-Kozielski to 625,28 km2 i 95 tys. mieszkańców, z czego na Pjedyne w powiecie miasto Kędzierzyn-Koźle przypada ich około 59 tysięcy. Pozostała część populacji powiatu mieszka w pięciu gminach wiejskich: Bierawie, Cisku, Pawłowicz- kach, Polskiej Cerekwi i Reńskiej Wsi. Jest to typowy obszar przenikania się kultur, języków i różnych tradycji. Przez stulecia żyli tutaj Polacy, Niemcy, Ślązacy, a także Żydzi czy osad- nicy z Czech i Moraw. Od 1945 tę mozaikę wzbogacili wysiedleni z dawnych terenów wschodnich II Rzeczpospolitej Kresowiacy oraz ludność przybyła w okresie powojennym z różnych regionów Polski. Powiat kędzierzyńsko-kozielski leży w dorzeczu górnej Odry, w obrębie Kotliny Raciborskiej (zalesiona, piaszczysta wysoczyzna na prawym brzegu Odry) oraz Płaskowżu Głubczyc- kiego. Centrum administracyjnym i gospodarczym powiatu jest Kędzierzyn- Koźle, miasto powstałe w 1975 r. z połączenia historycznego Koźla, największego wówczas Kędzierzyna, a także Kłodnicy, Sławięcic i kilku okolicznych wiosek. Pierwsi ludzie, którzy pozostawili po sobie ślad na tym terenie pojawili się ok. 7 tysięcy lat temu, zasiedlając urodzajny, lewy brzeg Odry. Ślady tego Wieża obronna nadbudowana na pierwotnych murach kozielskiego zamku. Fot. Piotr Zdanowicz prehistorycznego osadnictwa odkryto w jednym z największych na Śląsku niejącym już kościele św. Zygmunta i Jadwigi Śląskiej. W 1289 r. książę kozielsko-bytomski, stanowisk archeologicznych we wsi Dzielnica, a eksponaty zgromadzone a potem także inni książęta śląscy złożyli hołd królowi Czech. Tym samym na kolejne stu- podczas badań stanowią stałą ekspozycję w dzielnickim Domu Wiejskim. lecia ziemia kozielska weszła w orbitę wpływów czeskich. W 1335 r. król Kazimierz Wielki Jeszcze pod koniec ubiegłej ery na dzisiejszym Śląsku obecność zaznaczyli zrzekł się praw do Śląska, zaś w 1348 r. nastąpiło ostateczne włączenie Śląska do Korony Celtowie (ok. IV w. p.n.e.), a już w nowej erze liczne plemiona germańskie Czeskiej. W kolejnych latach ziemia kozielska, wraz ze Śląskiem, dzieliła los z Królestwem (I- IV w. n.e.) W V-VI wieku zaczęli przybywać na Śląsk Słowianie, a praktycz- Czeskim, będąc jednocześnie, wraz z Czechami częścią tak zwanego Świętego Cesarstwa nie od VII w. obecny Śląsk był częścią morawskiej organizacji państwowej, Rzymskiego. która objęła również tereny plemienia Wiślan w dzisiejszej Małopolsce. Nie omijały kozielskiej ziemi wojny i niepokoje związane z targami dynastycznymi, często Po rozpadzie Wielkich Moraw Śląsk znalazł się we władztwie czeskich Przemyślidów, zmieniali się też władcy księstwa kozielskiego. Byli nimi czescy możnowładcy von Riesen- a w 990 r. w państwie wielkopolskich Polan. Czesi nie pogodzili się z utratą Śląska, który berg ze Švihova, książę opolski Jan Dobry, margrabiowie von Hohenzollern-Ansbach czy przez dziesięciolecia był areną walk polsko-czeskich. Wtedy też kozielski gród stał się sie- hrabiowie von Oppersdorff z Głogówka. Kontrowersyjną i niezwykle interesującą postacią dzibą kasztelana, czyli urzędnika sprawującego na określonym terenie władzę w imieniu jest hrabia Andrzej Kochcicki – właściciel dóbr kozielskich w latach 1617-1633. Ten niezwy- księcia. W okresie rozbicia dzielnicowego ziemia kozielska przypadała kolejnym książętom kle majętny i wykształcony szlachcic kilkukrotnie zmieniał strony w czasie wojny trzydzie- ze śląskich linii Piastów – opolskiej, kozielsko-bytomskiej, a ostatecznie oleśnickiej. stoletniej, by dokończyć żywota w wiedeńskim więzieniu. Potężnym wstrząsem, ale jak się okazało, również katalizatorem przemian na Śląsku był Ziemia kozielska ciężko została doświadczona w czasach wojny trzydziestoletniej (1618- najazd mongolski z roku 1241. Mongołowie szlak swych podbojów znaczyli zniszcze- 1648). W czasie tego religijno-politycznego konfliktu pomiędzy katolickim cesarzem, niem i śmiercią. Zrujnowane i wyludnione ziemie śląskie wymagały odbudowy i nowych a protestantami przez ziemię kozielską przetoczyły się złowieszcze oddziały polskie („li- mieszkańców. Zatem w ramach trwającej od XIII w. akcji osadniczej przybywały na Śląsk sowczycy”), cesarskie, szwedzkie, duńskie, saksońskie. Jedną z pamiątek tamtych czasów grupy ludności z Niemiec, Niderlandów oraz ziem polskich, tworząc nowe osady. Przy- jest miejsce zwane „szwedzkim szańcem” znajdujące się nieopodal drogi między Komor- kładem takiej wioski, której nazwa sugeruje też pochodzenie osadników, jest na przykład nem a Pokrzywnicą. Reńska Wieś. Po tym krwawym i wyniszczającym konflikcie na kilkanaście lat księstwo opolsko-racibor- skie, w tym ziemia kozielska, stała się prywatną własnością polskich Wazów (pozostając Kolejne ważne rzeczy dla Ziemi Kozielskiej rozpoczęły się w 1281 r., po rozpadzie wielkiego od strony administracyjnej częścią cesarstwa) jako zastaw cesarski za niespłacone posagi księstwa opolsko-raciborskiego. Powstaje wtedy księstwo kozielsko-bytomskie. Koźle sta- żon Zygmunta Starego. W 1666 r., po spłaceniu długu, ziemie te wróciły w bezpośrednie je się jedną z jego stolic, a w 1291 r. zyskuje prawa miejskie. Powołano też parafię, przy ist- władanie Habsburgów. Z czasem nad te ziemie nadszedł kolejny wiatr zmian. 4 GEOGRAFICZNO - HISTORYCZNE 5 Warto jednak nadmienić, że historyczna ziemia kozielska to nie jedyne tereny należące do niejszy Fort Fryderyka Wilhelma – będący pierwszą w państwie pruskim i prawdopodob- kozielskich dóbr zamkowych. Na prawym brzegu Odry swe terytorium miało od XV w. pań- nie pierwszą w świecie realizacją idei fortyfikacyjnej francuskiego generała Marca Rene stwo sławięcickie obejmujące Sławięcice, Blachownię, Kędzierzyn, Pogorzelec oraz większą Montalemberta, czołowego teoretyka inżynierii wojskowej swej epoki. część obecnej gminy Bierawa. Dobra te swój niesamowity rozwój w XVIII wieku zawdzię- czają Jakubowi Flemmingowi, ministrowi i doradcy elektora Saksonii i króla Polski Au- Wiek XIX okazał się łaskawy dla ziemi kozielskiej, która skorzystała z ogólnego trendu roz- gusta II Mocnego, którego dzieło kontynuował Magnus von Hoym - także minister Augu- wojowego całego Królestwa Pruskiego. W latach 1792-1812 powstał najstarszy na Śląsku sta II. Stworzone przez nich zagłębie hutnicze było największe na Górnym Śląsku, a zakłady i trzeci najbardziej wiekowy na terenie wspólczesnej Polski Kanał Kłodnicki, którego od- znajdowały się w Blachowni, Miedarach, Goszycach, Ortowicach, Bierawie, Korzonku, Ko- cinek ujściowy wraz z dwustuletnimi śluzami znajduje się wciąż na terenie Kłodnicy i Koźla tlarni, Starej Kuźni, Trachach, Tworogu. W Sławięcicach od 1809 roku istniał wielki piec, Portu. Kanał sprawił, że zaczęto doceniać nie tylko militarne, ale także gospodarcze zale- a wyroby manufaktury żelaznej na wystawie w Berlinie w 1844 roku zdobyły złoty medal. ty usytuowania Koźla nad Odrą. Dzięki temu, stało się ono później węzłem logistycznym z jednym z największych portów śródlądowych w Europie oraz strefą przemysłową dającą Także Koźle zaczęło zmieniać swoje oblicze, odkąd po kolejnych wojnach śląskich (1741 pracę kilku tysiącom ludzi. i 1745) Śląsk, z niewielkimi wyjątkami, zajęły Prusy nadając im nowy kierunek rozwoju na kolejne 200 lat. Istnieje pogląd, że twierdzę w Koźlu zaczęli budować jeszcze Austriacy. Inni uważają, że budowę rozpoczęto dopiero w czasach pruskich. Uczynili oni z Koźla for- tecę na 130 lat, a budowę w latach 1746-1754 doglądał sam król Fryderyk Wielki, który odwiedził w tym czasie Koźle