MARIUSZ G£USZKO Bieszczady z histori¹ i legend¹ w tle . MARIUSZ G£USZKO BIESZCZADY Z HISTORI¥ I LEGEND¥ W TLE Armoryka Sandomierz 2008 Redaktor: JOANNA SARWA Projekt ok³adki, sk³ad i ³amanie: ANDRZEJ SARWA Autorem i w³acicielem zdjêæ na ok³adce oraz w tekcie ksi¹¿ki jest MARIUSZ G£USZKO Copyright © 2008 by Mariusz G³uszko ISBN 9788360276969 Wydawnictwo ARMORYKA ul. Krucza 16, 27600 Sandomierz, tel (015) 833 21 41 email: [email protected] http://www.armoryka.strefa.pl/ Druk: Drukarnia Diecezjalna w Sandomierzu ul. ¯eromskiego 4, 27600 Sandomierz Córce Zuzannie oraz Bartkowi i Ewelinie Bieszczadzkie dygresje Mój kolega Mariusz G³uszko z Myczkowiec W latach osiem- dziesi¹tych startowalimy razem w pierwszej klasie, naszej kla- sie chocia¿ wtedy nikt o tym portalu nie s³ysza³, Internetu wszak nie by³o. By³ za to internat Nasza klasa mieci³a siê wtedy w Liceum Ogólnokszta³c¹cym w Lesku imienia Karola wier- czewskiego. W czasach ancient regime, wszystko w Bieszczadach by³o imienia wierczewskiego, wszyscy te¿ znalimy tê potworn¹ piosenkê jak to ziemia spad³a na cia³o i zapachnia³o jak wiosen- ny sad. Jeli dodaæ do tego banknot 50 z³otowy i znaczki pocz- towe na których dorysowywa³o siê bohaterowi wojny domowej w Hiszpanii, d³ugie w³osy to mo¿na powiedzieæ, ¿e strach by³o otwieraæ lodówkê aby z niej nie wyskoczy³ Karol wierczewski. Takiego patrona zafundowa³a Bieszczadom tak zwana komuna. Ka¿dy kto przeje¿d¿a³ przez miejscowoæ Jab³onki, móg³ zoba- czyæ pomnik Waltera, zreszt¹ stoi ten postument tam do dzi, tak jak w Baligrodzie stoi czo³g. Ten czo³g to jeszcze inna historia, przed naszym spotkaniem. Jedzi³em z Ojcem do Leska, jak to wiêkszoæ wtedy blue Jelczem, na zakupy i ten czo³g by³ obiek- tem, wtedy kilkuletniego ch³opca, westchnieñ. Jak bardzo on mi siê podoba³, podoba³ siê pewnie wszystkim ch³opcom w moim wieku, wszak wychowalimy siê na Czterech pancernych. Czo³g zreszt¹ mo¿e podobaæ siê ch³opcom nawet teraz, na przyk³ad mojemu czteroletniemu synkowi. Gorzej gdy podoba siê ch³op- com kilkudziesiêcioletnim, wtedy bywaj¹ smutne konsekwencje takiego zauroczenia. ¯e pomnik stoi niewzruszony, ¿e czo³g spo- czywa na cokole, wiedz¹ wszyscy, którzy przeje¿d¿aj¹ przez Ba- 5 ligród i Jab³onki na przyk³ad do Wetliny. S³ysza³em, ¿e w czasach PRL mieszkañcy Baligrodu, którzy rano szli do pracy, kierowali lufê tego pojazdu wprost na budynek MO. W³odarze Baligrodu nie mog¹c pozwoliæ sobie na tak jawn¹ prowokacjê, zespawali wie¿yczkê. Wróæmy jednak do Leska A.D.1985. On z Myczkowiec ja z We- tliny, razem z Bieszczadów. On znad wody a ja z gór. Miejscowo- ci znane nie tylko w Bieszczadach. O Myczkowcach piosenki nie by³o, by³a o Solinie o zielonych wzgórzach a to blisko. By³a nato- miast piosenka o Wetlinie, piosenka Trubadurów Wieje wiatr od po³onin od gór, od Wetliny, pisze list do dziewczyny Wracaj¹c do internatu, do Leska, punktu zbornego, miejsca gdzie krzy¿owa³y siê nasze drogi. Przysz³o nam uczyæ siê wspól- nie w klasie B, razem te¿, przez kilka lat zamieszkiwaæ wspólny pokój w leskim internacie. Grube, ponure mury, opiekunowie bar- dzo specyficzni, ma³e psikusy nasze i naszych kolegów. Ry- gor i pierwsze problemy Uczciwy cz³owiek ma zawsze proble- my jak twierdzi³ jeden z bohaterów Filmu Henry Fool. To zes³anie internatowe, do dzi mi siê ni, ta chêæ wyrwania siê z tego miejsca, do Wetliny mia³em a¿ 50 km A wiêc poznalimy siê z Mariuszem, on zafascynowany wte- dy najbardziej histori¹, pamiêtam, ¿e szczególnie czasami napole- oñskimi. Zafascynowany pozosta³ muz¹ Klio, do dzi. Czego przy- k³adem ta i poprzednie ksi¹¿ki wydane przez Mariusza G³uszko. Razem uczêszczalimy do Liceum, on je skoñczy³, ja zakoñczy- ³em na 3 klasie, poznaj¹c póniej inne licea, przenosz¹c siê do innych miejsc. I tak jako siê odnalelimy po tylu latach i wcale nie dziêki Naszej klasie. Odnalelimy siê bo tak pewnie nie by³o nigdzie zapisane.. Mariusz G³uszko pozosta³ w Bieszczadach, pozosta³ mental- nie, uczuciowo, bo mieszka w Rzeszowie a to wbrew temu co niektórzy s¹dz¹, nie s¹ Bieszczady. Mariusz z zawodu historyk, zajmowa³ siê wieloma tematami, tak jak np. jedna z jego ksi¹¿ek o konserwatystach krakowskich. Szuka, szpera, rozmawia z lud- mi, którzy pamiêtaj¹... Jest fascynatem, lecz fascynatem z g³êbok¹ wiedz¹ o poruszanym temacie, dba³oci¹ o faktograficzn¹ rzetel- noæ. To chyba jedyny obecnie autor, który pisze o historii Biesz- 6 Ruiny spichlerza w Myczkowcach. Pomnik Jana Paw³a II w Centrum Koció³ parafialny w Myczkowcach Kultury Ekumenicznej (Caritas (dawna cerkiew greckokatolicka) Myczkowce) 15 Ponad Wszystkim Niech Bêdzie Mi³oæ brama wejciowa do Centrum Kultury Ekumenicznej Myczkowce le¿¹ u stóp wzgórza Grodzisko. Nazwa wywodzi siê od grodu, który znajdowa³ siê w tym miejscu. We wczesnym redniowieczu gród ten pe³ni³ rolê warowni obronnej, strzeg¹cej bezpieczeñstwa kupców na szlaku solnym prowadz¹cym z Gór S³onnych dolin¹ Sanu na Ru. Istnienie grodu potwierdzi³y pro- wadzone przez profesora Micha³a Parczewskiego badania arche- ologiczne. W latach 70tych objêto nimi dolinê górnego Sanu, a w 1988 r. prze³om tej rzeki w rejonie Myczkowiec, Zwierzynia i redniej Wsi. Myczkowce s¹ przyk³adem wsi, gdzie obowi¹zywa³o prawo wo³oskie. W Polsce prawo to upowszechni³o siê w koñcu XV w. Lokowanie wsi na tym prawie by³o procesem spo³ecznym, a nie etnicznym. Osady tego typu lokowano na terenach górzystych i trudnych w uprawie. Osadnictwo polega³o tu na przejmowaniu pasterskich form prawnych i gospodarczych (mieszkañcy tego typu wsi p³acili czynsz w naturze; istnia³a te¿ wiêksza wolnoæ 16 w przemieszczaniu siê i zmiany osady). W przeciwieñstwie do prawa niemieckiego prawo wo³oskie nie przyby³o do Polski w wy- kszta³conej ju¿ ostatecznie formie. Nie mia³o ono równie¿, jak tamto, tradycji d³u¿szego stosowania na innych ziemiach pol- skich we wczesnym redniowieczu. Ziemia sanocka nale¿a³a do tych obszarów, na których najwczeniej zaczê³o byæ ono stosowa- ne przez przyby³ych od po³udniowego wschodu pasterzy wo³o- skich. Wczesna osada wo³oska sk³ada³a siê podobnie jak osada lokowana na prawie niemieckim z ok. 17 kolonów (z ³ac. colonus wieniak), so³tysa tzw. kniazia, posiada³a karczmê oraz popa. Nazwa prawa wo³oskiego wskazuje na zwi¹zek z ludnoci¹ wo- ³osk¹. W najstarszym znanym przywileju wsi Hadle z r.1377, pisanym po rusku, zwie siê ono wo³oskoje prawo. Wykaz wsi na prawie wo³oskim Hadle w³asnoæ królewska; Mokre (Mrochowska Wola) przywilej lokacyjny z 1377 w³.pr. r. saditi so³o u wo³oskoje Bóbrka w³.pr. prawo. Chrewt w³.pr. Odrzechowa w³. kr. Serednica w³.pr. Szczawne w³.kr. ¯urawin w³.pr. P³onna w³asnoæ prywatna Rajskie w³.pr. Markowce w³.pr. Solina w³.pr. 1482 r. knyasz Radoszyce w³.kr. de Solyna Mayko. Olszanica w³.pr. 1443 r. Tworylne w³.pr. Steppek Walachus de Ol- Polana w³.pr. 1486 r. Iwan- schanycza. ko knyasz de Polyana. Lipa w³.pr. Zawadka Rymanowska w³.bi- £ubno w³.pr. skupia ¯ohatyn w³.pr. Uherce w³.pr. 1491 r. scul- Wo³kowyja w³.pr. 1536 r. teciam suam alias kszyasth- ville iuris Valachici... Vyl- wo in villa Huhercze. kovya. Wola Sêkowa w³.pr. Mchawa w³.pr. Czarna w³.pr. Morochów w³.pr. Smolnik (nad Os³aw¹) w³.kr. 17 Roztoki Górne w³.kr. Rudawka Jaliska w³.b. Mików w³.kr. Skorodne w³.pr. 1580 r. Wssi Wernejówka w³.kr. wo³oskye Skorodne z Roszo- Darów w³.kr. chatem dwie za iedne. Banniczka w³.kr. Rosochate w³.pr. Sabanka (?) w³.kr. Lutowiska w³.pr. 1580 r. Magorzyca (?) w³.kr. wssi wo³oskye ... Lithowi- Os³awica (?) w³.kr. 1565 r. ska. Mikolaia Czikowskiego ... Krywka w³.pr. starosti szanoczkiego ... Ban- Rosolin w³.pr. niczka, Sabanka, ... Magorzi- Beniowa w³.pr. cza, ... Os³awicza. Bukowiec w³.pr. Matiaszowa Wola w³.pr. Dwiniacz Górny w³.pr. Rybne w³.pr. Smolnik (k.Lutowisk) w³.pr. Wola Górzañska w³.pr. Procisne w³.pr. £opienka w³.pr. Wetlina w³.pr. 1580 r. wssi Tyskowa w³.pr. wo³oskye ... Wethlina Radziejowa w³.pr. Smerek w³.pr. Jab³onki w³.pr. Jaworzec w³.pr. Ko³onice w³.pr. Krywe (k. Tworylnego) w³.pr. Rabe (k.Baligrodu) w³.pr. Hulskie w³.pr. Huczwice w³.pr. Zatwarnica w³.pr. Do³¿yce (k.Cisnej) w³.pr. Serednie Ma³e w³.pr. Cisna w³.pr. Szandrowiec w³.pr. Krywe w³.pr. Sianki w³.pr. Zawój w³.pr. Sokoliki w³.pr. £uh w³.pr. Dydiowa w³.pr. Buk w³.pr. £okieæ w³.pr. Polanki w³.pr. Berehy Górne w³.pr. Kalnica w³.pr. Ustrzyki Górne w³.pr. 1580 r. Strubowiska w³.pr. wssi wo³oskye ... Ustry- Liszna w³.pr. ki. Przys³up w³.pr. Chmiel w³.pr. ¯ubracze w³.pr. Ruskie w³.pr. Rostoki Dolne w³.pr. Kielczawa w³.pr. Pu³awy w³.kr. Habkowice w³.pr. Duszatyn w³.kr. Leszczowate w³.pr. 19 Strwi¹¿yk w³.pr. Górzanka w³.pr. Horodek w³.pr. Berenica Wy¿na w³.pr. 1598 Studenne w³.pr. r. po pod lan kniaski Be- Olchowiec w³.pr. rezniczkiej. Maækowa Wola w³.pr. Szczerbanówka w³.kr. 1618 r. Berenica Ni¿na w³.pr. wies Szczerbanowka ... Myczków w³.pr. kniaz z lanow 4. Polanczyk w³.pr. Moczarna w³.kr. 1618 r. wies Do³hy³uh w³.pr. Moczarne ... kniaz z ³anu 1. Rozmieszczenie terytorialne wsi prawa wo³oskiego wskazuje na zwi¹zek ich przede wszystkim z obszarami bardziej górzysty- mi. W wiêkszej czêci dorzecza Os³awy oraz w przewa¿aj¹cej czêci dorzecza Sanu powy¿ej ujcia Os³awy prawo wo³oskie pa- nowa³o niemal powszechnie.