The controversy of home education in Dutch policy Schoolonderwijs is regulier. Dat was bij de Grieken ook al zo. Ik ben twee jaar boos op mijn ouders geweest Steeds dat MOETEN, alsof over dat ik de wereld vergaat thuisonderwijs zonder dat je iets gehad heb. moet. Afstudeerscriptie Onderwijskunde De omstredenheid van thuisonderwijs in de Nederlandse beleidscontext Fieke Steneker Je kunt ook altijd nog emigreren als je Ik denk maar zo: Als het schoolonderwijs ouders maar in zoverre in Nederland niet met hun kinderen om goed genoeg vindt. kunnen gaan dat ze ze naar school sturen, dan kunnen ze hun kinderen Scholen hebben ook beter naar school niet het patent op sturen. sociale vaardigheden. 1 De omstredenheid van thuisonderwijs in de Nederlandse beleidscontext Masterscriptie Onderwijskunde Pedagogische en Onderwijskundige Wetenschappen Universiteit van Amsterdam F. Steneker Prof. dr. S. Karsten Amsterdam, februari 2013 2 Inhoudsopgave Samenvatting -------------------------------------------------------------------------- pag. 3 1. Inleiding ----------------------------------------------------------------------------------- 4 2. Probleemstelling en onderzoeksopzet------------------------------------------------ 17 3. Resultaten 3.1 Analyse parlementaire documenten over thuisonderwijs ------------------- 24 3.2 Analyse Delphi-studie ------------------------------------------------------------ 45 4. Conclusies en discussie ---------------------------------------------------------------- 61 Literatuur ------------------------------------------------------------------------------------ 66 3 Summary The controversy of home education in Dutch policy Since the compulsory education act of 1969 is in charge in The Netherlands, the only way for youngsters to obey this law is to visit a school regularly. However, some particular groups of pupils can be dispensed out of this act, namely those who are not able to visit a school or whose parents cannot find a school in concordance with their own vision of life. These pupils have the ability to be educated at home. Scientific research points out that home education can attribute to large study gains and to fine personal development. At this moment however no regulation for home education exists in The Netherlands. Both the very restricted possibility to be educated at home and the absence of legislation for home education may be the result of the disagreement upon home education in Dutch policy. The research questions of this study are: What makes home education a subject of disagreement in Dutch policy? At which points does this disagreement show? And at which points more agreement can be reached? The research methods that have been used, are an analysis of parliamentary documents and a Delphi-study that consisted of one round of interviewing and two rounds with questionnaires. It turned out that home education is a subject of disagreement mainly because of different political opinions upon freedom of education and because of fear that homestudents do not become social and that the home-education will not be restrictive enough. It turned out that clues in this subject can be found in parliamentary documents and that these clues are not followed yet by politicians in high positions. Educational theory might beside it point out that learning should take place as near as possible to the context in which it should be uses and that, therefore, by government obligated content matter apart from context may not be the best policy upon education. In the Delphi study agreement is reached on the assumption that a widening of the possibilities to educate at home can take place. 4 1. Inleiding Het thuisonderwijs in Nederland Momenteel geldt in Nederland een leerplicht voor kinderen van vijf tot achttien jaar of totdat een startkwalificatie behaald is. Deze leerplicht houdt het ingeschreven zijn op en het regelmatig bezoeken van een school in (Leerplichtwet, 1969). De mogelijkheid om kinderen in de leerplichtige leeftijd niet op een school maar thuis te onderwijzen, bestaat daarom officieel niet in Nederland. Er komen echter beperkte groepen kinderen in Nederland in aanmerking voor het verkrijgen van vrijstelling uit de leerplicht. Dit betreft kinderen die vanwege lichamelijke of psychische oorzaken niet in staat zijn een school te bezoeken, kinderen van wie de ouders een bezwaar hebben tegen de levensbeschouwelijke richtingen van alle scholen die tot in redelijke afstand van het woonhuis gelegen zijn en kinderen van wie de ouders een rondtrekkend bestaan leiden, mogen vrijgesteld worden van de leerplicht (Leerplichtwet, 1969). Hoewel zij van een onderwijsplicht vrijgesteld zijn, worden deze drie groepen jeugdigen geregeld thuis onderwezen. Ongeveer 3000 leerlingen zijn momenteel vrijgesteld van de leerplicht omdat zij vanwege psychische of lichamelijke redenen niet in staat zijn regelmatig een school te bezoeken (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2011a). Binnen deze groep zijn waarschijnlijk veel leerlingen te vinden die thuis onderwezen worden (schriftelijke informatie voorzitter NVvTO). Voor ongeveer 330 leerlingen geldt op dit moment vrijstelling uit schoolonderwijs door een richtingbezwaar van hun ouders tegen alle scholen tot in redelijke afstand van de woning. Een richtingbezwaar houdt een bezwaar tegen de godsdienstige of anderszins levensbeschouwelijke identiteit van scholen in. Voor zover bekend is, worden de op deze grond vrijgestelde leerlingen allemaal of bijna allemaal thuis onderwezen (Blok & Karsten, 2008). In welke mate de vrijgestelden op grond van het rondtrekkende bestaan van hun gezin door hun ouders onderwezen worden is binnen onderhavig onderzoek onbekend, maar de verwachting bestaat dat ook bij deze groep leerlingen thuisonderwijs voorkomt. Daarnaast zijn er nog twee groepen waarbij thuisonderwijs voorkomt: kinderen uit gezinnen die in het buitenland wonen maar wel gericht zijn op een terugkeer naar 5 Nederland en kinderen die niet vrijgesteld zijn van de leerplicht, maar wel schoolbezoek verzuimen. De laatste groep leerlingen wordt ook wel ‘thuiszitters’ genoemd. Er wordt genoemd dat zich onder de thuiszitters veel personen bevinden die thuis onderwezen worden (schriftelijke informatie secretaris NVvTO). In de Tweede Kamer beperkt de definitie van thuisonderwijs en daarmee de behandeling van het onderwerp thuisonderwijs zich tot de leerlingen die vrijgesteld zijn op basis van het richtingbezwaar (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2009). Redenen daarvoor zijn dat schoolonderwijs tezamen met ondersteuning vanuit de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) voldoende genoemd wordt voor leerlingen die vanwege lichamelijke of psychische problemen vrijgesteld zijn van de leerplicht (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2008) en omdat een verruiming van de gronden waarop thuisonderwijs gegeven mag worden, breder dan aan vrijgestelden vanwege een richtingbezwaar, niet aan de orde is binnen de Nederlandse politiek. Soorten thuisonderwijs Deskundigen van thuisonderwijs maken vaak het volgende tweeledig onderscheid in thuisonderwijspraktijken: er zijn situaties waarin doelbewust voor thuisonderwijs gekozen wordt en er bestaan situaties waarin er thuisonderwijs gegeven wordt omdat de schoolgang voor het betreffende kind niet mogelijk is. Doelbewust kiezen voor thuisonderwijs houdt het verkiezen van thuisonderwijs als onderwijsvorm boven schoolonderwijs in. Naar schatting hebben in ongeveer 500 van de 4000 gevallen waarin er thuis lesgegeven wordt, de ouders welbewust voor thuisonderwijs voor hun kinderen gekozen (schriftelijke informatie van de secretaris van de NVvTO). De secretaris van de NVvTO verwacht dat doelbewust kiezen voor thuisonderwijs, dus niet kiezen voor thuisonderwijs vanwege levensbeschouwing, het thuisonderwijs begunstigt (zie het interview met hem). Lesmateriaal Thuisonderwijzers kunnen zelf lesmateriaal verzamelen of gebruik maken van een kant en klaar pakket met lesmateriaal van een wereldschool. Volgens de voorzitter 6 van de NVvTO zijn er veel verschillen te vinden in de manier waarop thuisonderwijzers onderwijs geven. De meeste thuisonderwijzende ouders maken gebruik van lesmethodes die direct ingaan op de beleving van leerlingen gecombineerd met lesmethoden die meer op de klassieke schoolse instructie lijken en dus meer planmatig zijn (schriftelijke informatie voorzitter NVvTO). Wettelijk kader thuisonderwijs in Nederland Sinds de invoering van de leerplichtwet van 1969 zijn minderjarigen verplicht de leerplicht op een school te vervullen. In haar proefschrift over de juridische aspecten van thuisonderwijs betoogt Sperling (2010) dat het impliciete verbod op thuisonderwijs dat volgt uit de leerplichtwet van 1969 heroverwogen kan worden. Ten eerste wijst zij op artikel 23 van de Nederlandse grondwet, die bepaalt dat het geven van onderwijs vrij is, maar wel onder toezicht staat van de overheid en dat, voor wat bij de wet aangewezen vormen van onderwijs betreft, degenen die onderwijs geven, onderzocht mogen worden op hun bekwaamheid van onderwijzen en op hun zedelijkheid. De in dit artikel geboden onderwijsvrijheid biedt volgens Sperling weinig grond voor een verbod op thuisonderwijs, maar zou eerder de legaliteit van het geven van thuisonderwijs waarborgen. Ten tweede noemt Sperling dat meerdere internationaalrechtelijke verdragen die het recht op onderwijs voor kinderen waarborgen evenals de Nederlandse Grondwet niet bepalen waar het onderwijs plaats moet vinden. Buiten de leerplichtwet van 1969 om gelden er volgens Sperling voor Nederland zelfs geen wetten of verdragen