40 jaar Domein Kiewit Inhoudstafel Voorwoord 7 De oorzaak: Hasselt en Zonhoven ruziën om grond 8 De aanleiding: blokverkoop van heidegronden 11 Burgemeester Gijsbrecht Lambrechts 11 Familie van der Straeten 12 Colofon Familie (de) Stappers 13 Zénobe Roberti 15 Auteur 05 Sonja Brocatus De familie Vroonen bouwt een kasteeldomein 19 Redactie en eindredactie Hubert Vroonen 19 Ward Segers Emile Vroonen 21 Uitgever Albert Vroonen 23 Hilde Claes, burgemeester Stad Hasselt, Groenplein 1, 3500 Hasselt Rustplaats en oord van bezinning 28 Vormgeving en druk Tehuis Rulot 28 Imagica.be De refuge van Kiewit 39 Oplage De Katholieke Apostolaatswerken Limburg 45 300 ex. Zusters trappistinnen 50 Wettelijk depotnummer D/2016/13.927/1 Natuur voor iedereen 52 Fotografie Eerst een boerderij 52 Vermeld bij elke foto Uitbouw van de werking 54 De restauratie van de gebouwen 55 Ondanks alle pogingen om de origine van bepaalde foto’s te achterhalen is de auteur van deze publicatie hierin niet geslaagd. Indien rechthebbenden Naar een stedelijk natuurcentrum 58 hun foto’s herkennen kunnen zij contact opnemen met de verantwoordelijke De toekomst van Domein Kiewit uitgever Hilde Claes, burgemeester stad Hasselt, Groenplein 1, 3500 Hasselt. 63 Voorwoord Elke Hasselaar kent het Domein Kiewit als een natuurcentrum met kinderboerderij, waar het fijn vertoeven is. In 2016 vierde het stedelijk domein zijn 40-jarig bestaan. Dat gebeurde met een groot feest met de nodige aandacht voor de geschiedenis van het gebied. Die geschiedenis werd grondig onderzocht. Oude rijks- en stadsarchieven, oorlogsdocumenten en mondelinge bronnen vormden elk hun deel van de puzzel. Uit het onderzoek bleek dat het domein een verleden heeft dat teruggaat tot in de 18de eeuw. Om het verhaal van Domein Kiewit te kunnen blootleggen, kregen de stedelijke diensten de nodige hulp. Het archiefwerk van Paul Leppens leverde een belangrijke bijdrage. Maar ook anderen droegen hun steentje bij: Xavier Vroonen, de familie Lemmens, Luc Standaert, de vroegere kinderen van tehuis Rulot, de zusters Trappistinnen, heel wat heemkundige kringen en de oude inwoners van het gehucht Kiewit. Hun verhalen en foto’s maken van dit boek een uniek verhaal. Dat verhaal start al in 1732 toen de verkoop en de samenvoeging van heidegronden de basis 07 vormden van Domein Kiewit. Vanaf dan groeide het gebied geleidelijk aan uit tot een domein met heel wat troeven: adellijke woonplaats, religieus toevluchtsoord en stedelijk natuurgebied. De inspanningen van de afgelopen decennia maken het domein tot wat het vandaag is: een plek voor jong en oud om van te genieten en om iets van op te steken over de Limburgse fauna en flora. Met dit werk willen we een bijdrage leveren aan de werking van Domein Kiewit, een van de groene longen van de stad Hasselt. Ook in de toekomst zullen natuur en natuureducatie, ecologisch beheer, duurzaamheid en dierenwelzijn belangrijke werkpunten blijven voor dit stedelijk domein. We wensen u veel leesplezier en hopen u ook de komende 40 jaar te mogen verwelkomen in Domein Kiewit. Hilde Claes Joost Venken Burgemeester Hasselt Schepen Domein Kiewit 1976 — 2016 40 jaar Domein Kiewit De oorzaak: Hasselt en Zonhoven ruziën om grond Tot ongeveer de 14de eeuw bestonden de buurgemeenten De blokverkoop was bovendien een poging om meer vat te krijgen op het gebied. De kopers van Hasselt en Zonhoven uit gemeenschappen van mensen met de percelen heidegrond werden verplicht om hun eigen woonkernen en gehuchten. Rond de parochiekerken eigendommen af te bakenen door grachtjes te graven en haagjes en bomen te planten. De kopers en dorpspleinen lagen akkers en heide. Die heide werd van grote percelen hadden ook de plicht om een door beide gemeenten gemeenschappelijk gebruikt en woning te bouwen op hun stuk.5 De Zonhovenaren lieten al snel hun ongenoegen blijken over deze 1 daarom ‘gemene heyde’ genoemd. blokverkoop. Op 30 juni 1761 begaf een troep van 600 tot 700 Zonhovenaren zich naar de verkochte percelen. Ze verwoestten de velden, trokken de Aanvankelijk waren de grensaanduidingen tussen Het conflict ontstond toen graaf Lodewijk IV van Eén van de paalstenen Ondertussen probeerden de beide partijen ook hun pas geplante boompjes en hagen uit en gooiden uit 1666 - openlucht- de grachtjes dicht.6 Voor de stad Hasselt was het 08 Hasselt en Zonhoven erg vaag. De landheren Loon op 23 augustus 1330 een stuk van de ge- museum te Bokrijk gelijk te halen via juridische weg. Alle mogelijke be- 09 vonden deze gemene heide niet waardevol genoeg meenschappelijke heide (circa 1.700 ha) aan de — voegde rechtbanken deden uitspraken over het ge- meteen duidelijk dat de strijd om de gemene heide 2015, Pascal van Acker om duidelijke grenzen te trekken. Ze verdelen en stad Hasselt schonk. Helaas omschreef de graaf — schil. Dit resulteerde vaak in lange en dure processen nog niet voorbij was. belasten was minder belangrijk. Grenzen trekken van Loon de grenzen nogal vaag. De grens liep Inventaris Onroerend die geldboetes, arrestaties, verplichte teruggaven Erfgoed Vlaanderen was er bovendien moeilijk omdat duidelijke her- vanaf Hasselt “tot waar men gewoon was met de van vee en gedwongen bedevaarten oplegden. In Pas onder het Franse bewind kwam er een einde kenningspunten ontbraken. Dat leidde ertoe dat beesten te weiden”.3 Die vage grensomschrijving 1481 deed het Loonse hooggerechtshof een eerste aan de strijd. Napoleon verdeelde het heidegebied de gemeenten de aangrenzende gemene gronden zorgde ervoor dat Hasselt en Zonhoven ongeveer poging om het burenconflict op te lossen. Maar de in twee delen en trok in 1813 een duidelijke en defi- deelden zonder concrete grensafspraken te maken. vijf eeuwen lang een strijd voerden om de eigendom heer van Vogelzang was niet onder de indruk van nitieve grens. In 1822 wisselden de beide gemeenten van het heidegebied. de voorgestelde oplossing. Samen met de Zonho- nog een laatste stuk heidegebied uit. Door deze Maar de waarde van het gebied veranderde. Vanaf vense boeren zette hij de strijd verder. De prinsbis- wissel werd Zonhoven eigenaar van het stuk grond de 14de eeuw kreeg de gemene heide door een De ruzie tussen de buren werd vaak op de heide zelf schop van Luik greep in 1666 in door grenspalen te waarop het vliegveld van Kiewit ligt. Het vreemde groeiend bevolkingscijfer en een stijgende veesta- uitgevochten. Beide partijen maakten zich schuldig laten plaatsen op de heide. Zo zouden de grenzen van deze wissel is dat het stuk grond wel eigendom pel een grotere economische waarde. De vennen aan plagerijen, grondvernielingen, scheldpartijen en duidelijk zijn voor iedereen. Maar die grenspalen is van Zonhoven maar administratief nog steeds tot werden steeds belangrijker voor turfontginning, inbeslagnames van vee en gronden. Maar geduren- werden al snel beschadigd en ‘vielen’ om. Ook grens- Hasselt behoort. hennepteelt en begrazing van het vee. De drogere de deze vijf eeuwen vonden er ook geregeld ge- palen konden de strijd dus niet beslechten. heide leverde strooisel voor de potstal en in de zomer wapende aanvallen plaats. Zo riep de magistraat van De eeuwenlange burenvete om de gemene heide was ze een belangrijke bijenteeltplaats voor imkers. Hasselt op 8 augustus 1534 alle weerbare mannen De vele oorlogen (zoals de Spaanse en de Oostenrijkse maakte van deze plek een onveilige plaats. Boven- Daarnaast speelde de gemene heide ook een rol in onder de 16 jaar op om de Zonhovense boeren successieoorlog en de Zevenjarige Oorlog) hadden er dien werd in talrijke volksverhalen verteld hoe in het een politieke machtsstrijd. Aan de ene kant stonden een lesje te leren. Op die dag trokken ongeveer in de 18de eeuw voor gezorgd dat de bodem van de heidegebied ’s nachts spoken, geesten of dwaal- de graven van Loon en later de prins-bisschoppen 3.000 Hasselaren met wapens en schoppen naar Hasseltse stadskas zichtbaar werd. Om de stadskas lichten ronddoolden. De Hasseltse en Zonhovense van Luik, die vonden dat de gemene heide aan Has- de gemene heide om er hun eigendom op te eisen. terug gevuld te krijgen, besloot de stad Hasselt boeren trokken elke morgen naar de heide om er selt toebehoorde. Aan de andere kant bevonden Beide kampen voerden ook illegale arrestaties uit. In om delen van de gemene heide, die zij als de hare bijvoorbeeld turf te steken of hun vee te laten zich de heren van Vogelzang, die de Zonhovenaren 1554 werd de Hasseltse boer Antoon Hauben het beschouwde, te verkopen aan particulieren. De stad grazen maar keerden ’s avonds op hun hoede terug vurig aanspoorden om ‘hun’ gemene heide terug op slachtoffer van zo’n illegale arrestatie door de heer had al eerder enkele percelen gemene heide verkocht naar huis. te eisen.2 van Vogelzang. Antoon was op het moment van zijn om aan geld te geraken maar op 18 februari 1761 arrestatie op het betwiste gebied aan het werk en verkocht ze in één keer veel percelen van de gemene werd in het kasteel van Vogelzang gevangen gezet. heide. Deze heideverkoop heette een ‘blokverkoop’.4 Helaas overleefde Antoon zijn gevangenschap niet. Zo kwamen grote stukken heide, waaronder ook het stuk dat nu gekend is als Domein Kiewit, in privébezit. 1976 — 2016 40 jaar Domein Kiewit De aanleiding: blokverkoop van heidegronden In het vorige hoofdstuk bleek al dat de verkoop van stukken ‘gemene heidegrond’ een oplossing voor de lege Hasseltse stadskas bood en het de politieke greep van de stad op het gebied versterkte. Tijdens de 18de eeuw bood de stad heel wat percelen heidegrond te koop aan. Een aantal percelen vormden de basis voor Domein Kiewit. Toch was de heide niet onbewoond. Verspreid over Man met vrouw en kind op kruiwagen Burgemeester Gijsbrecht Lambrechts poserend voor hun hut te Kiewit/Hasselt 10 het heidegebied stonden lemen hutjes met daarach- — 11 ter een klein groentetuintje. In deze hutjes woon- 1906, E. Jaminé — In 1732 kocht Gijsbrecht Lambrechts (s.d. - 1743), den de oorspronkelijke bewoners van de heide, de Stadsarchief Turnhout, idno: Foto 00022_01 die later burgemeester werd van Hasselt, als één van ‘bezembinders’.