Special Editions 93

Special Editions 93

http://www.balkaninstitut.com BELI GRAD http://www.balkaninstitut.com SERBIAN ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS INSTITUTE FOR BALKAN STUDIES SPECIAL EDITIONS 93 Mirjana Deteli} and Marija Ili} WHITE CITY The Origin of Epic Formula and Slavic Toponum Editor in chief Du{an T. Batakovi} Director, Institute for Balkan Studies BELGRADE 2006 http://www.balkaninstitut.com SRPSKA AKADEMIJA NAUKA I UMETNOSTI BALKANOLO[KI INSTITUT SANU POSEBNA IZDANJA 93 Mirjana Deteli} i Marija Ili} BELI GRAD poreklo epske formule i slovenskog toponima Odgovorni urednik Du{an T. Batakovi} direktor Balkanolo{kog instituta SANU BEOGRAD 2006 http://www.balkaninstitut.com Recenzenti: dopisni ~lan SANU Aleksandar Loma dr Biljana Sikimi} Knjiga je {tampana zahvaljuju}i finansijskoj pomo}i Ministarstva nauke i za{tite `ivotne sredine, a u okviru projekta br. 148011 pod naslovom œEtni~ka i socijalna stratifikacija BalkanaŒ http://www.balkaninstitut.com SADR@AJ SKRA]ENICE........................7 UVOD — Kabelomgradu...................9 I — KORPUS 1. Ojkonimske sintagme .................20 1.1. Imeni~ka atribucija ...............20 1.2. Pridevskaatribucija...............22 1.3. Prilo{kaatribucija................22 2. Beli plus….....................25 II — SEMANTIKA PRIDEVA BELI I APELATIVA GRAD 1. O dijahronijskoj semantici prideva *belãjâ ........29 2. Beli u onomastici ...................34 3. Slovenske folklorne sintagme sa atributom beli ......39 3.1. Ruski, beloruski i ukrajinski folklor ........39 3.2. Bugarski i makedonski folklor ...........41 3.3. Srpsko-hrvatskifolklor..............43 3.4. Srpsko-hrvatska epika ..............44 4. O dijahronijskoj semantici apelativa *gordã ........48 4.1. Denotat’grad’—op{tideo............51 4.2. Denotat’grad’—folklor.............54 4.3. Denotat ’grad’ — epika .............56 5.’Beligrad’......................64 5.1. ’Beli grad’ i praslovenska sintagma *belãgordã ...64 5.2. ’Beli grad’ — epika ...............65 5.2.a. Ruska epika ...............66 5.2.b. Bugarska epika .............68 5.2.c. Makedonska epika ............70 5.2.d. Bugar{tice i Erlangenski rukopis ......71 III — EPSKI BELI GRADOVI I URBES ALBAE .........75 IV — ISTORIJSKI ’BELI GRADOVI’ .............84 V — BIBLIOGRAFIJA Skra}enice .......................97 http://www.balkaninstitut.com 6 BELI GRAD Literatura.......................98 Re~nici........................107 VI — INDICES INDEX VERBORUM ....................108 INDEX NOMINUM.....................114 VII — PRILOZI Podaciogra|i.....................123 1. Zbirke koje ~ine srpsko-hrvatsko-muslimanski epski korpus . 123 2.Zbirkekoje~ineslovenskiepskikorpus.........124 TABELE 1–2 1. — TABELARNI PRIKAZ TIPOVA EPSKE ATRIBUCIJE ......125 2. — TABELARNI PRIKAZ SLOVENSKIH KORPUSA (ruski, bugarski, makedonski) ............198 SUMMARY:Towardsawhitecity..............242 Autori..........................250 http://www.balkaninstitut.com SKRA]ENICE jezi~kih i etni~kih odre|enja alb. albanski prasl. praslovenski av. avestijski predsl. predslovenski baltoslov. balto-slovenski rus. ruski belorus. beloruski sanskr. sanskritski bug. bugarski sh. srpskohrvatski ~e{. ~e{ki s.-h. srpsko-hrvatski dlu`. donjolu`i~ki slov. slovena~ki eng. engleski slova~. slova~ki frig. frigijski srp. srpski gal. galski steng. staroengleski glu`. gornjolu`i~ki stind. staroindijski got. gotski stir. staroirski gr. gr~ki stisl. staroislandski het. hetitski stnem. staronema~ki hom. homerski stnord. staronordijski hrv. hrvatski stpolj. staropoljski ie. praindoevropski stprus. staropruski isl. islandski jerm. jermenski strus. staroruski kelt. keltski stsaks. starosaksonski lat. latinski stvnem. starovisokonema~ki let. letonski sveslov. sveslovenski lit. litavski {ved. {vedski ma|. ma|arski tur. turski mak. makedonski ukr. ukrajinski nem. nema~ki ved. vedski polj. poljski viz. vizantijski http://www.balkaninstitut.com http://www.balkaninstitut.com UVOD UVOD Ka belom gradu Vi{egodi{nji rad na temi Epski gradovi u Balkanolo{kom institutu SANU omogu}io je — izme|u ostalog1 — i da se prvi put u punoj meri i na osnovu vi{estruko proveravanih podataka, sagledaju predstave o bro- ju, vrstama i na~inu prostiranja gradova i drugih naseljenih mesta2 usrp- sko-hrvatskoj usmenoj desetera~koj epici. U razumnoj meri ta~an pre- gled epskih ojkonima mogao bi unaprediti poetiku epskog `anra nepo- 1 Rad se odvijao na projektima œMitolo{ko-religijske predstave balkanskih narodaŒ (2168) 2002–2005. i œEtni~ka i socijalna stratifikacija BalkanaŒ (148011) od 2006. U sa- radnji sa Fondom za otvoreno dru{tvo u Beogradu, Centrom za nau~ni rad SANU u Kragu- jevcu i Odborom za prou~avanje istorije knji`evnosti SANU, objavljen je CD Rom Grado- vi u hri{}anskoj i muslimanskoj usmenoj epici, upor. Deteli}–Loma–Pavlovi} 2004, a u {tampi je monografija Epski gradovi. Leksikon (Deteli} 2006). Uz to, pune ~etiri godine, koliko je trajao period finansiranja projekata Ministarstva za nauku i `ivotnu sredinu, u okviru ovog projekta objavljivani su kra}i i du`i radovi u doma}im i stranim nau~nim ~a- sopisima i izlagana saop{tenja na me|unarodnim nau~nim skupovima. Podaci o tome pri- lo`eni su u bibliografiji uz ovu studiju. 2 U ekscerpciju su bili uklju~eni svi ojkonimi, bez obzira koji tip naseljenog mesta stoji iza njih: grad, {eher, selo, varo{, kasaba, palanka, pa ~ak i {anac ili karaula. To je u~i- njeno zato {to je grad izuzetno nestabilan pojam koji u razna vremena ima razli~ita zna~e- nja. Zavisno od istorijskih promena i turbulencije, neki su gradovi nastajali i nestajali sve u jednom veku, neki su po~injali kao va`ni gradovi–tvr|ave a zavr{avali kao sela i palanke, kao {to je i obrnuto bivalo — ~ak i ~e{}e: od sela i palan~ica nastajali su gradovi i tvr|ave. U epskom svetu neki su gradovi potpuno nestali (npr. @rnovan/Avala na Avali kod Beogra- da) i nikad se vi{e nisu obnovili, a iza nekih su ostala istoimena sela (npr. Deligrad) ~ija su imena jedina svedo~anstva o nekada{njem gradu. Ve}ina srednjovekovnih gradova postoji jo{ uvek u vidu ostataka poru{enih fortifikacija, manje ili vi{e prepoznatljivih i dokumen- tovanih. Uz sve to, mirovnim ugovorom kod preuzimanja srpskih gradova od Turaka 1876. oni utvr|eni gradovi koji su jo{ uvek bili sa~uvani u celosti mehani~ki su ru{eni ili dizani u vazduh kako bi se obezbedio mir novopostavljene srpsko-turske granice. Samo nekoliko godina potom (1912–1913), ta je granica potpuno promenjena u dva balkanska rata, a srp- ska ba{tina pretrpela je neprocenjivu {tetu od ru{enja gradova, koji bi danas bili spomenici istorije i kulture prvog reda. Zbog svega toga, nijedno naseljeno mesto u epskim pesmama nije izostavljeno iz ekscerpcije, iako je u naslovu zadr`an termin gradovi. Ogre{enje o fak- ti~ko stanje je suvi{e malo u pore|enju sa zna~ajem koji ima formiranje kompletnog fonda epskih ojkonima. http://www.balkaninstitut.com 10 BELI GRAD srednim uvidom u nastanak epske slike prostora i njenu povezanost sa ideolo{kim osnovama epske poezije. Pretpostavlja se tako|e da bi i u drugim tipovima istra`ivanja — lingvisti~kim, etnolo{kim, antropolo- {kim, geografskim, istorijskim i sli~nim — mogao dovesti do zanimlji- vih, krosreferencijalnih rezultata koji, dodu{e, nisu predmet ove studije, ali }e svejedno biti lak{e ostvarljivi sad, kada je ekscerpirana epska gra- |a svima dostupna. Obi~na, pa ~ak i vrlo pa`ljiva stru~na ~itanja nisu dovoljna za formi- ranje ta~ne predstave o veli~ini i gustini geografskog prostora o kome se peva u hri{}anskoj i muslimanskoj desetera~koj epici na srpskohrvatskom jeziku. Op{te predube|enje o œselja~koj poezijiŒ uskog, lokalnog kruga in- teresovanja i zna~aja, potpuno se menja kada se — posle potpune ekscerp- cije velikog korpusa3 — poka`e da je epski istorijsko-politi~ki prostor po- krivao mediteranski i crnomorski basen, uz pro{irenje na zapad do Londo- na, na sever do Be~a i Petrograda, a na istok do Azova. Ve} i broj od 853 posebna ojkonima svedo~i o neuobi~ajenoj veli~ini epskog sveta.4 S jedne strane, on je toliki zato {to je i imperija u ~ijim je granicama epika nastajala (epska zemlja Tur}ija) bila izuzetno velika, i zato {to su ne- prijatelji te imperije pokrivali tako|e vrlo veliki prostor (epska zemlja nje- ma~ka, mad`arska5, kaurska, frana~ka). S druge strane, gustina ojkonima na tom prostoru raspr{ena je u diskretnim nizovima jer on nije prikazan kao realan, fakti~ki kontinuum, ve} kao raster mesta ~iji zna~aj neposredno za- visi od doga|aja o kojima se peva. U skladu s tim, mnogi veliki evropski gradovi (Petrograd, Pariz, London, Be~, Rim…) ~esto ne ~ine deo epske radnje u smislu popri{ta nekog doga|aja ve} se pominju pasivno, kao mesta u kojima se nalaze dvorovi hri{}anskih vladara koji vode ratove jedni protiv drugih, ili protiv zajedni~kog (muslimanskog) neprijatelja.6 Dana{nji uobi- ~ajen metonimijski obrazac pars pro toto (œzvani~ni Pariz, Beograd, Rim, 3 Korpus na kome je vr{eno istra`ivanje ~ine srpska, hrvatska i muslimanska desete- ra~ka epika, i to celokupne zbirke Vuka Stefanovi}a Karad`i}a (II–IV), uklju~uju}i Dr`av- no izdanje (VI–IX) i izdanje SANU (II–IV), zatim Pjevanija Sime Milutinovi}a Sarajlije i zbirke Matice Hrvatske (I–II; VII–IX), te muslimanske zbirke Matice Hrvatske (III–IV), Koste Hormana (I–III) i Esada Had`iomerspahi}a. To ~ini ukupno 1258 epskih pesama. Detaljni podaci o zbirkama dati su u poglavlju VII — PRILOZI Podaci o gra|i. 4 Ovaj je broj zapravo ve}i jer u kona~nu cifru nisu ura~unata 23 problemati~na na- ziva za koje se ne mo`e utvrditi za kakvo se mesto vezuju, naseljeno ili nenaseljeno (npr. Gunjan, Meraj, Pogrde, Bara, \us, Po{}ela itd.). 5 Za razliku od Un|urije kojom je ozna~avan turski deo Ma|arske. 6 Zbog toga bi bilo gotovo nemogu}e napraviti doslovne mape doga|aja u pesmama koje uz radnju u Bosni, Krajini ili Ravnim Kotarima — na primer — pominju jo{ i careve u Stambolu i Be~u, i moskovsku i englesku kraljicu (npr. KH I, 2, 17, 21 itd.). http://www.balkaninstitut.com UVOD 11 London … smatra da…Œ) u epici ne bi uop{te mogao opstati druk~ije do bu- kvalno, jer se pomen velikog grada u njoj po pravilu ne œka~iŒ za predstavu o zemlji kojoj on pripada.

View Full Text

Details

  • File Type
    pdf
  • Upload Time
    -
  • Content Languages
    English
  • Upload User
    Anonymous/Not logged-in
  • File Pages
    253 Page
  • File Size
    -

Download

Channel Download Status
Express Download Enable

Copyright

We respect the copyrights and intellectual property rights of all users. All uploaded documents are either original works of the uploader or authorized works of the rightful owners.

  • Not to be reproduced or distributed without explicit permission.
  • Not used for commercial purposes outside of approved use cases.
  • Not used to infringe on the rights of the original creators.
  • If you believe any content infringes your copyright, please contact us immediately.

Support

For help with questions, suggestions, or problems, please contact us