„nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 1 EDUKACJA MUZYCZNA W POLSCE DIAGNOZY, DEBATY, ASPIRACJE „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 2 SERIA WYDAWNICZA Nowa Edukacja Kulturalna. Diagnozy i kierunki zmian REDAKCJA SERII Andrzej Białkowski RECENZJA TOMU Urszula Bobryk FUNDACJA „MUZYKA JEST DLA WSZYSTKICH” ul. Angorska 21/2, 03–913 Warszawa http://www.muzykajest.pl „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 3 Andrzej Białkowski Mirosław Grusiewicz Marcin Michalak Wybór tekstów Dorota Szwarcman EDUKACJA MUZYCZNA W POLSCE DIAGNOZY, DEBATY, ASPIRACJE FUNDACJA „MUZYKA JEST DLA WSZYSTKICH” WARSZAWA 2010 „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 4 REDAKCJA Barbara G ˛asior PROJEKT OKŁADKI Artur Popek FOTOGRAFIA NA OKŁADCE Marcin Purchała SKŁAD I ŁAMANIE Artur Drozdowski DRUK Drukarnia „Tekst” S.J. ul. Wspólna 19, 20–344 Lublin Zrealizowano ze srodków´ Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Biurem Obchodów CHOPIN 2010 w ramach nurtu działan´ edu- kacyjnych w Roku Chopinowskim. Autorzy dedykuj ˛at˛eprac˛e200-leciu urodzin Fryderyka Chopina w nadziei, iz˙ rocznica stanie si˛ewaznym˙ impulsem dla dalszego rozwoju powszechnej edukacji muzycznej w Polsce. c FUNDACJA „MUZYKA JEST DLA WSZYSTKICH”, WARSZAWA 2010 Wszystkie prawa zastrzezone˙ ISBN: 978-83-931158-1-5 „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 5 Spis tresci´ Wst˛ep............................................................ 7 Problemy i wyzwania edukacji muzycznej w Polsce . 11 Pakiety do nauczania muzyki w szkołach podstawowych i gimna- zjach ............................................................. 37 Muzyka popularna w teorii i praktyce polskiej edukacji muzycz- nej................................................................ 69 Wybór tekstów Dorota Szwarcman Edukacja muzyczna – dyskurs bez ko ´nca. 105 Rafał Ciesielski Slepy´ zaułek powszechnej edukacji muzycznej . 107 Andrzej Rakowski Powszechna edukacja muzyczna – historia narodowego niepowo- dzenia ............................................................ 119 Wojciech Jankowski Pi˛e´ctez przeciw deprecjacji muzyki w szkole . 131 Maria Przychodzinska´ Edukacja muzyczna dzi´s.Idee – pytania – niepokoje . 141 Dorota Szwarcman Głuche ucho ...................................................... 155 Dorota Szwarcman Ucho w pieluchach ............................................... 165 „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 6 „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 7 Wst˛ep Ksi ˛azka˙ ta, wbrew nadziejom, które ma prawo rozbudzic´ tytuł, nie jest wyczerpuj ˛ac˛adiagnoz ˛astanu edukacji mu- zycznej w Polsce. Sporz ˛adzenietakiej diagnozy wymagało- by czegos´ wi˛ecejniz˙ było naszym zamiarem w trakcie pracy nad tekstem. Koncentrujemy si˛etu wył ˛aczniena wybranych aspektach zagadnienia, powi ˛azanych na ogół z powszechn ˛a edukacj ˛amuzyczn ˛aw szkołach ogólnokształc ˛acych, pomijaj ˛ac w znacznym stopniu inne obszary, jak np. szkolnictwo muzycz- ne, edukacyjne konteksty mediów, nacechowan ˛aedukacyjnie działalnos´c´ osrodków´ i instytucji kultury czy wreszcie modne dzis´ zagadnienie aktywnosci´ animatorów. W tym sensie pra- ca nasza jest przyczynkiem, prezentacj ˛awyników badan,´ ra- cji i tez, skupionych na zagadnieniach szczegółowych, bez za- miaru ogarniania całosci.´ Choc´ mamy swiadomo´ s´c´ niedostat- ków takiego uj˛ecia,mamy tez˙ przekonanie o jego poznawczej i praktycznej atrakcyjnosci.´ W zasadniczych tekstach, które składaj ˛asi˛ena to opraco- wanie, staralismy´ si˛ew pierwszym rz˛edzieposzukiwac´ wła- sciwej´ perspektywy analizowania interesuj ˛acych nas zagad- nien.´ W dotychczasowej literaturze przedmiotu brak własci-´ wych punktów odniesienia stanowił cz˛estospotykan ˛aokolicz- nos´c´ utrudniaj ˛ac˛auzyskanie wartosciowych´ poznawczo dia- gnoz. Przydatne okazało si˛ew tym zakresie si˛egni˛eciepo re- zultaty mi˛edzynarodowych studiów porównawczych ukazuj ˛a- cych sytuacj˛eedukacji artystycznej w wybranych krajach Unii Europejskiej. Pozwoliły one na spojrzenie na problemy pol- skie przez pryzmat doswiadcze´ n´ i wyzwan,´ z którymi borykaj ˛a „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 8 8 Wst˛ep si˛edzis´ nauczyciele i badacze edukacji muzycznej w innych krajach, oraz w znacznym stopniu wywazyło˙ przywoływane przez nas argumenty. Przyczyniło si˛etez˙ do porzucenia opty- ki czarno-białego widzenia problemu, której ulega dzis´ spora grupa badaczy i obserwatorów oswiaty´ muzycznej w Polsce. Diagnozy, które tu prezentujemy, nawi ˛azuj˛ado realizowa- nych przez nas wczesniejszych´ przedsi˛ewzi˛ec´ badawczych. Do- tyczy to w pierwszym rz˛edzietekstu otwieraj ˛acegotom, w któ- rym podejmujemy prób˛erekonstrukcji stanu edukacji muzycz- nej w polskich szkołach, opieraj ˛acsi˛ena wynikach ogólnopol- skich badan´ kompetencji muzycznych uczniów szkół podsta- wowych i gimnazjów oraz analiz dotycz ˛acych kadrowych uwa- runkowan´ rozwoju edukacji muzycznej, zrealizowanych w ro- ku 2007 w ramach programu koordynowanego przez Polsk ˛a Rad˛eMuzyczn ˛a.Ze wzgl˛eduna charakter tych badan´ oraz fakt, iz˙ s ˛aone najobszerniejszym przedsi˛ewzi˛eciemtego ty- pu zrealizowanym w ci ˛aguostatnich kilkunastu lat, mozna˙ si˛e spodziewac,´ iz˙ rezultaty, które udało si˛e nam osi ˛agn˛ac,´ maj ˛aszans˛ezainteresowac´ spor ˛agrup˛eczytelników. Szans˛e tak ˛ama równiez˙ proponowana w tym tomie analiza pakie- tów do nauczania muzyki w szkołach podstawowych i gimna- zjach. Przygotowuj ˛acj ˛a,d ˛azyli˙ smy´ przede wszystkim do uj˛e- cia kompleksowego, ogarniaj ˛acegocały obszar zagadnienia. Przygl ˛adamysi˛etu wi˛eczarówno rynkowi papierowych i cy- frowych „produktów muzycznych” przeznaczonych dla szkol- nictwa ogólnokształc ˛acegoi jego aktualnym problemom, jak tez˙ analizujemy propozycje poszczególnych wydawców prze- znaczone dla uczniów i nauczycieli. Analizy obejmuj ˛azarówno formalne, jak i tresciowe´ aspekty zagadnienia, nie unikaj ˛atez˙ ocen (cz˛estosurowych) oraz ogólniejszych odniesien´ próbuj ˛a- cych uchwycic´ panuj ˛acew tym zakresie trendy. Odr˛ebnymzagadnieniem, któremu poswi˛ecili´ smy´ w ksi ˛az-˙ ce sporo uwagi, jest muzyka popularna. Pami˛etaj˛aco trwaj ˛a- cym od pocz ˛atkulat szes´cdziesi´ ˛atych XX wieku gor ˛acymi obfi- tuj ˛acymw emocjonalne argumenty sporze wokół tej problema- tyki, staralismy´ si˛ewyeksponowac´ w tekscie´ głównie jego nur- ty konstruktywne (przynajmniej potencjalnie). Poza prezen- tacj ˛astanowisk i sposobów myslenia´ w dziedzinie wykorzy- stania edukacyjnych potencjałów muzyki popularnej, koncen- trujemy si˛etu na ewolucji pojawiaj ˛acych w tym zakresie po- „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 9 Wst˛ep 9 stulatów programowych oraz tresci´ nauczania wyłaniaj ˛acych si˛ez analizy pakietów i podr˛ecznikówdo nauczania muzyki. Z uznaniem obserwujemy pozytywn ˛aewolucj˛epogl ˛adóworaz praktycznych rozwi ˛azan´ w tej dziedzinie. Mamy jednak swia-´ domos´c,´ iz˙ nalezyte˙ rozwi ˛azanieproblemu muzyki popularnej wymagac´ b˛edziew przyszłosci´ wi˛ekszegoniz˙ dotychczas zaan- gazowania˙ i kreatywnosci´ zarówno ze strony badaczy, autorów podr˛eczników, jak i nauczycieli. Ksi ˛azk˛e,˙ do lektury której pragniemy zach˛ecic´ czytelni- ków, zamyka przygotowany przez Dorot˛eSzwarcman wybór tekstów ukazuj ˛acych istot˛e„dyskursu bez konca”´ (jak autor- ka wyboru okresla´ spór wokół edukacji muzycznej). Składa- j ˛asi˛ena niego opracowania pedagogów i publicystów prezen- tuj ˛acew sposób dojrzały i wyrazisty rozmaite nurty debaty muzyczno-edukacyjnej ostatnich lat oraz prezentowane w ich obszarze pogl ˛ady. Dla mniej obeznanych z problemem czytel- ników stanowi to doskonał ˛aokazj˛edo łatwego zapoznania si˛e z argumentami pojawiaj ˛acymisi˛ew trudnych cz˛estodo po- zyskania publikacjach. Z drugiej strony, znajomos´c´ zawartej w nich problematyki jest niezb˛ednymwarunkiem własciwego´ odczytania tekstów zawartych w głównej cz˛esci´ tego opracowa- nia. W tym znaczeniu stanowi ˛anie tyle uzupełnienie, co raczej jego integraln ˛acz˛es´c.´ „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 10 „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 11 Problemy i wyzwania edukacji muzycznej w Polsce Debaty, diagnozy edukacyjne i nauczanie muzyki Jezeli˙ za miar˛esukcesu przyj ˛ac´ popularne wsród´ celebry- tów powiedzenie, ze˙ nie wazne˙ co o tobie mówi ˛a,byle mówi- li duzo˙ i cz˛esto, to osoby zwi ˛azaneprofesjonalnie z naucza- niem muzyki maj ˛adzis´ prawo do satysfakcji. Zagadnienia b˛e- d ˛aceprzedmiotem ich zawodowej troski s ˛adzisiaj popularne jak nigdy dot ˛ad.Pojawiaj ˛asi˛enie tylko w dyskusjach akade- mickich czy oswiatowych,´ ale takze˙ w radiu, telewizji, popu- larnych dziennikach i tygodnikach, a ostatnio coraz cz˛esciej´ równiez˙ w blogsferze. Warto tez˙ podkresli´ c,´ iz˙ nie jest to wy- ł ˛acznierezultatem wzmozonej˙ aktywnosci´ srodowisk´ muzycz- nych czy muzyczno-edukacyjnych, choc´ liczne przejawy kon- struktywnych działan´ na tym polu obu grup da si˛ew ostatnim okresie bez trudu zaobserwowac.´ W istocie mamy tu jednak do czynienia z debat ˛aszersz ˛a,angazuj˙ ˛ac˛a,poza wskazanymi po- wyzej,˙ takze˙ inne srodowiska´ opiniotwórcze (uniwersyteckie, oswiatowe,´ polityczne, a takze˙ medialne). Toczy si˛eona wokół modnej dzis´ problematyki edukacji kulturalnej. Zwolenników lokowania w jej obszarze edukacji muzycznej oraz prioryteto- wego traktowania samej muzyki nie brakuje i nie wywodz ˛a „nek_2” — 15 grudnia 2010 — strona 12 12 Edukacja muzyczna w Polsce. si˛eoni wył ˛aczniez tzw. branzy˙ muzycznej. Wsród´ przywoływa- nych argumentów przytaczane s ˛aw tym kontekscie´ zarówno „uzasadnienia” odwołuj ˛acesi˛ebezposrednio´ do muzyczno-edu- kacyjnych pryncypiów, jak i te, które wskazuj ˛ana szczególn ˛a rol˛emuzyki w kształtowaniu kompetencji istotnych z punk- tu widzenia