POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY FRAGMENTA FAUNISTICA Tom XI11 Warszawa, 15 X 1966 Nr 6 Wojciech STAR~GA Kosarze (Opiliones) Bieszczad Die Weberknechte (Opiliones) von Bieszczady-Gebirge Zachodnie Bieszczady, jedyna polska cz~86Karpat Wschodnich, stanowily pod wzgledem arachnologicznym jeden ze siabiej poznanych obszarow zarowno W Polsce, jak i W Karpatach. JeSli chodzi o kosarze, z terenu tego wykazano dotychczas (RAPALSKI,1956, 1958, 1960, 1961; STAR~GA,1963) zaledwie 8 gatunkow, opisana bowiem rzekomo stqd Nemastoma polonicum ROEWER (1951) najprawdopodobniej zawdziecza swq nazwe biqdnej interpretacji ety- kiety (STAR~GA,1965). Z pobliskich grup gorskich lancucha Karpat znanych jest z Wyhorlatu - 17 gatunkow (SILHAVI,1950) i z Karpat Bukowihskich (Bukowina, Czarnohora, Maramurer~)- 26 gatunkow pewnych oraz kilka, ktorych oznaczenia wydajq mi sie niepewne (BARTOS,1939; CIRDEI, 1945, 1956; KOLOSVBRY,1929; KRATOCHV~,1934; ROEWER,1935; ROSCA,1930; SZALAY,1949, 1950). Fauna kosarzy Karpat Zachodnich jest poznana zbyt siabo, aby mozna bylo poz- wolid sobie na jej porownywanie z faunq Bieszczad. Oprocz tego wykazano stamtqd kilka gatunkow, ktorych stanowisko systematyczne wydaje mi sie niejasne i wymaga rewizji; sq to: Nemastoma carpathicum RWR. (ROEWER, 1951; Beskidy Zachodnie), N. werneri KULCZ. (KRATOCHV~,1934, 1939; ~ILHAVI,1956), Euclasylobus polonicus RWR. i Platyburtus femoralis RWR. (ROEWER,1956; Tatry). W dalszej czeSci niniejszej pracy ograniczq sie wobec tego do porownania skiadu gatunkowego fauny kosarzy Bieszczad Zachodnich z danymi ze wspomnianych wyiej obszarow Karpat Wschodnich. Material do niniejszego opracowania zebrany zostal glownie W latach 1961-1965 przeze mnie oraz innych pracownikow Instytutu Zoologicznego PAN W Warszawie: Dra R. BIE- 146 W. Stargga 2 LAWSKIEGO, H. CICHOCK$-KILIS,Mgra C. DZIADOSZA,Dra B. PISARSKIEGO,Dr R. PISARSK~, Dr J. D. PLISKOi Dra A. RIEDLA.Wykorzystalem rowniei materialy ze zbioru W. KUL- CZYNSKIEGO oraz niewielki material ze slowackiej czgSci Bieszczad (Poloninsk6 Karpaty) zebrany W latach 1961 i 1962 przez Dra J. BUCHARA(Katedra systematick6 zoologie Pfi- rodov8deck6 fakulty University Karlovy, Praha). Caly material dowodowy z polskiej cz~ici Bieszczad przechowywany jest W zbiorach Instytutu Zoologicznego PAN W Warszawie, material ze Siowacji - w kolekcji Uniwersytetu Karola W Pradze. Wszystkim wymienionym Koleiankom i Kolegom chcialbym zloiyC moje serdeczne podzigkowania za pomoc w badaniach terenowych, a Drowi J. BUCHAROWIza udost~p- nienie mi do op~acowaniazebranych przez niego materialow. PRZEGLAD STWIERDZONYCH GATUNK~W W opracowanym przeze mnie materiale, ktory lqcznie liczyl 2591 okazow, stwierdziiem 20 gatunkow. Niestety, mim0 killrakrotnych dokiadnych poszu- kiwan W locus typicus, nie udaio mi sie znalei6 opisanego z Bieszczad Hiro carpaticus RAF., ktorego stanowisko podaje w zwiqzku z tym wyiqcznie na podstawie pißmiennictwa. 1. Siro (Geosiro) carpaticus RAFALSKI Gatunek opisany z Poioniny Wetlinskiej (Hnatowe Berdo) i znany dotych- czas tylko z Bieszczad i Beskidu Niskiego (RAFALSKI,1956, 1958, 1960, 1961). Moje proby znalezienia go w dokladnie okrehlonym locus typicus nie daly rezultatu ze wzgledu na skryty tryb zycia, niewielkie rozmiary ciala i niskq liczebnoß6 tego ciekawego gatunku. 2. Trogulus tricarinatus (LINNAEUS) Wykazany jpz z Bieszczad (Poionina Wetlinska) przez RAFALSKIEGO(1961). Spotykany W lasach lub zaroilach lißciastych i mieszanych oraz W zaroßniq- tych starych ruinach, zawsze w ßcioice (lub glebie pod Sciolkq) i pod kamie- niami. Wydaje mi sie, ze nie przekracza wysokoßci 800 m n. p. m. Stanowiska. Pow. Sanok: Komancza, Zagorz; pow. Lesko: Cisna (g. Roiki), migdzy Cisna, i Majdanem, Doiiyca, Lubne, Roztoki Gorne (g. Jaslo), Wetlina (g. Wierch Muchanin, taras pot. Wetlinka); pow. Ustrzyki Dolne: Dwernik (jar pot. Carynskiego, lewy brzeg Sanu), Nasiczne, „Suche Rzeki" (g. Magurzec), Ustrzyki Gorne - la,cznie w 17 probkach 31 okazow. 3. Trogulus nepaeformis (SCOPOLI) Znany dotychczas z Polski jedynie z 3 stanowisk w Beskidzie Niskim i w okolicach Przemyßla (RAPALSKZ,1960, 1961). Wydaje sie, ze znaleziska tego gatunku W poiudniowo-wschodniej Polsce lezq juz przy polnocnej granicy jego zasiqgu. W Bieszczadach niezbyt rzadki, wystepuje w tym samym typie biotopow co i poprzedni gatunek, czesto razem z nim. Stanowiska. Pow. Lesko: Cisna (g. Roiki); pow. Ustrzyki Dolne: Dwernik (jar pot. Caryhskiego, lewy brzeg Sanu, g. gredni. Wierch), g. Dwernik-Kamieil, Ustrzyki Gorne (dolina Wolosatki, taras Wolosatego) - razem W 7 prbbkach 10 okazow. 3 Kosarze Bieszczad 147 4. Dicranolasma scabrum (HERBST) W Polsce nie znaleziony. Jedyny okaz, jakim dysponowaiem, pochodzii ze slowackiej czqßci Bieszczad (Poloninskh Karpaty). Jest to najdalej na poinoc wysuniete znane stanowisko tego gatunku (LAc, 1957). Stanowisko. Wsohodnia Slowacja: Poloninske Karpaty, dolina Roztoka, ca 550-700 m, 5 V11 1962, leg. J. BUCHAR- 1 9. 5. Nemastoma (Nemastoma) kochi NOWICKI Jeden z pospolitszych w Bieszczadach gatunkow. Zamieszkuje wszystkie typy lasow i zaroßli, wystqpuj@c jednak tylko W miejscach wilgotnych lub nawet bardzo mokrych (czesto zbierana pod kamieniami tuz nad powierzchniq wody W strumykach i na irodliskach). Nie przekracza prawdopodobnie gornej granicy lasu (1000-1150 m). Stanowiska. Pow. Sanok: g. Chryszczata (rez. „Zwiezio"), Komahcza-Letnisko, migdzy KomaBczg-Letniskiem a Rzepedzi*, miqdzy Prelukami a Duszatynem; pow. Lesko: Cisna (g. Hon, g. Jasienik, g. Roiki), miqdzy Cisns i Majdanem, Dolzyca, Habkowce, g. Hnatowe Berdo, Majdan, Moczarne, Roztoki Gorne (g. Jaslo), Wetlina, ~ubracze;pow. Ustrzyki Dolne: migdzy Berehami Gornymi i Ustrzykami Gornymi, Dwernik (jar pot. Caryhskiego, g. Otryt, lewy brzeg San~,'~.Sredni Wierch), g. Dwernik-Kamieh, g. Halicz, Nasiczne, g. Ostre, ,,Suche Rzeki", Ustrzyki Dolne, Ustrzyki Gorne (g. Kiczera, taras pot. Rzeczyce, jar pot. Terebowiec, dolina Wolosatki), „Wolosate"; wschodnia Slowacja: dolina pot. Stu- iica. Razem 279 okazow W 55 probkach. 6. Nemastoma (Lugubrostoma) lugubre (0.P. MÜLLER) W Bieszczadach lowilem obydwie formy tego gatunku. Forma bimaculatum (FB.)wystqpuje do mysokoßci okolo 700-750 m, a f. unicolor RWR. - od okoio 550-600 m po najwyzsze szczyty, osi9gajgc np. na Poioninie Wetliriskiej wyso- koSd 1253 m, a na Haliczu i Krzemieniu przekraczaj~c1300 m n. p. m. Na poziomie 600-800 m spotyka sie forme przejiciowq, U kt6rej srebrzyste plamy na glowotuiowiu sq znacznie zredukowane (czasem zamiast jednej pary duzych plam wystqpuja dwie pary malych). Wydaje mi sie, ze W zwiqzku z wyrainym rozgraniczeniem arealow nalezaioby dotychczasowe „formyV uznad za pod- gatunki, jednakze pozostawiam tq kwestie chwilowo bez definitywnego roz- wiqzania. Gatunek ten zamieszkuje gi6wnie lasy i zaroSla, zarowno liiciaste czy mie- szane, jak i iglaste, zwykle W poblizu wody, lowiony byi jednak takze W rumo- wiskach kamiennych na poioninach szczytowych. W pasie przejßciowym zbie- ralem razem okazy obu form skrajnych oraz formy poßredniej. Stanowiska. Forma bimaculatum (FB.). POW.Sanok: Komahcza, Zagorz; pow. Lesko: Cisna (g. Roiki), Lubne; pow. Ustrzyki Dolne: Dwernik (g. Otryt), Ustrzyki Gorne (g. Kiczera) - lacznie W 8 probkach 10 okazow. Forma przejkciowa. Pow. Sanok: Zagorz; pow. Lesko: Cisna (g. Hon, g. Jasienik, g. Rozki), Doliyca, Moczarne; pow. Ustrzyki Dolne: Dwernik (g. 6redni Wierch), g. Dwernik-Kamieh, Ustrzyki G6rne (taras pot. Rzeczyce, jar pot. Terebowiec), ,,WolosateW- razem 33 okazy w 15 probkach. Forma unicolor RWR. Pow. Sanok: Komahcza, „ Szczerban6wkan ; pow. Lesko : Cisna (g. Hon, g. Jasienik, g. Roiki), Dolzyca, Habkowce, g. Hnatowe Berdo, Moczarne, g. Polonina Wetlihska, Wetlina; pow. Ustrzyki Dolne: Berehy Gorne, Dwernik (jar pot. Caryhskiego, g. Otryt, lewy brzeg Sanu, g. Sredni Wierch), g. Halicz, g. Krzemieh, Nasiczne, g. Ostre, g. Polonina Caryhska, g. Trohaniec, Ustrzyki G6rne (g. Kiczera, dolina Wolosatki, taras Wolosatego), g. Wielka Rawka, „WoIosate" - Iqcznie W 43 pr6bkach 134 okazy. 7. Mitostoma (fitostoma) chrysomelas (HERMANN) Wystepuje we wszystkich typach lasow i zarogli. Znaleziona takze w rumo- wiskach kamiennych skalistego „grzebienia" szczytowego Krzemienia na wysokogci 1320-1335 m oraz w ruinach klasztoru w Zagorzu. Stanowiska. Pow. Sanok: g. Chryszczata (dez. „Zwiezlo"), Komahcza, Zag6rz; pow. Lesko: Ciana (nad pot. Habkowieckim, g. Hon, g. Jasienik, g. -Rozki), Dolzyca, g. Hnatowe Berdo, g. Hyrlata, Wetlina; pow. Ustrzyki Dolne: Dwerniczek, Dwernik (jar pot. Caryh- skiego, g. Magura, lewy brzeg Sanu, g. gredni Wierch), g. Dwernik-Kamieii, g. Krzemieb, g. Polonina Caryhska, Ustrzyki G6rne (g. Kiczera, jar pot. Terebowiec, dolina Woiosatki), „Wolosate"; wschodnia Slowacja: g. Borsuk (zbocze pd.). Razem 135 okaz6w W 31 pr6bkach. 8. Ischyropsalis manicata L. KOCH (= Ischyropsalis dacica ROEWER,1916, syn. n.) Gatunek ten przez wielu autorow podawany byi pod nazwq Ischyropsalis dacica RWR. Jednakze dokiadna analiza opisu wyznaczonego przez ROEWERA (1950 : 29) neotypu I. manicata L. K. i porownanie go z opisami okazow I. dacica RWR. z Rumunii (ROEWER,1923, 1950; AVRAM,1964) a takze z oka- zami z Tatr (ze zbioru W. KULCZYNSKIEGO,oznaczone jako I. manicata L. K.!), Bieszczad, Rumunii oraz Czechosiowacji (det. V. BILHAVI) utwierdziiy mnie w przekonaniu, ze mamy tu do czynienia nie z dwoma odrebnymi, lecz z jednym gatunkiem, ktory powinien nosid starszq nazwe IschyropsaMs manicata L. KOCH. Z Bieszczad wykazany przez RAFALSKIEGO(1961, sub I. dacica RwR.) ze szczytu Tarnicy. Spotykany zwykle w lasach pod