EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej nr 2 (12)/2016, str. 51—69 Ocena obszarów stosowalności aplikacji Open Source oraz Public Domain podczas tworzenia kursów e-learningowych Barbara Dębska Politechnika Rzeszowska [email protected] Lucjan Dobrowolski Politechnika Rzeszowska [email protected] Karol Hęclik Politechnika Rzeszowska [email protected] Streszczenie: W artykule przedstawiono wyniki oceny obszarów stosowalności wybranych aplikacji Open Source oraz Public Domain, wykorzystywanych podczas wytwarzania kursów e-learningowych. Omówiono ich funkcje i ergonomię pracy oraz niedostatki. Uwzględniono przeszkody, na jakie napotykają osoby przygotowujące doku- menty, przeznaczone do umieszczenia w materiałach e-learningowych. Opisane aplikacje pogrupowano tematycz- nie wg rodzajów przetwarzanych treści, a następnie oceniono pod kątem możliwości wykorzystywania nowych technologii internetowych w e-kursach. Zwrócono uwagę na trudności, jakie mogą sprawiać niektóre nowe tech- nologie teleinformatyczne podczas przygotowywania treści multimedialnych. W szczególności dotyczy to animacji realizowanych przy pomocy HTML5, CSS3, JavaScript i SVG. Słowa kluczowe: e-learning, open source, narzędzia pomocnicze, multimedia 1. Wprowadzenie 1.1. Treści kursów e-learningowych Obecnie coraz częściej strony kursów e-learningowych zawierają nie tylko tekst i grafikę statycz- ną, ale także treści multimedialne (Rys. 1). Przygotowanie takich materiałów wymaga użycia do- datkowych aplikacji, bowiem podstawowe narzędzia do przygotowania e-kursów nie pozwalają na edycję wszystkich rodzajów treści (Bizon, 2004; Dębska, Dobrowolski i Hęclik, 2014; Brew- czyńska, Safian, 2015). W szczególności dotyczy to grafiki, za pomocą której dokonuje się prezen- tacji danych naukowo-technicznych i multimedialnych. Aplikacje pozwalające je przygotować można podzielić na płatne i bezpłatne. W każdej z tych grup można wyróżnić cechy istotne dla użytkownika, z których kluczowe wydają się być: koszt zakupu, ergonomia pracy (związana z in- terfejsem użytkownika), obsługiwane formaty plików i zakres funkcjonalności (dostępne ope- racje). Jeśli zaplanujemy użycie narzędzi płatnych, może to być znacznym obciążeniem budżetu instytucji. W takiej sytuacji warto rozważyć użycie narzędzi dostępnych nieodpłatnie. Narzędzia te są zwykle udostępniane na licencjach Open Source oraz Public Domain. Więk- szość z nich cechuje znacznie mniejszy zbiór funkcjonalności niż narzędzia komercyjne. Mimo to wydaje się, że ich możliwości są wystarczające dla celów przygotowania treści, które zostaną potem umieszczone w kursach e-learningowych. Ograniczenia w funkcjonalnościach wykorzy- Barbara Dębska et al., Ocena obszarów stosowalności aplikacji Open Source oraz... stywanych edytorów mogą stać się zaletą w sytuacji, gdy osoby, które chcą przygotować kurs, nie znają dobrze (albo wcale) rozbudowanych narzędzi komercyjnych. Często także autorzy kursów e-learningowych nie dysponują dostatecznie dużą ilością czasu, aby poświęcić go na opanowa- nie obsługi skomplikowanych narzędzi w stopniu pozwalającym na swobodną pracę. Zatem jedno duże, rozbudowane i drogie narzędzie komercyjne można próbować zastąpić zbiorem kilku małych, darmowych i prostych w użyciu programów (Dębska et al., 2014). Rysunek 1. Rodzaje treści umieszczane w e-kursach 1.2. Kategorie narzędzi Z punktu widzenia twórcy kursu, treści w nim umieszczane można podzielić na statyczne i dy- namiczne. Rzutuje to na stopień złożoności narzędzi, wydajność i zapotrzebowanie na zaso- by sprzętowe. Im treści bardziej złożone, tym liczba darmowych narzędzi mniejsza i uboższa w funkcjonalności. W Tabeli 1 przedstawiono bardziej szczegółowy podział aplikacji (edytorów) dla wspomnianych treści. Tabela 1. Kategorie edytorów treści statycznych i dynamicznych. Źródło – opracowanie własne. L.p. Edytory – treści statyczne Edytory – treści dynamiczne 1 grafiki rastrowej (fotografie) nagrań audio (dźwięku) 2 grafiki wektorowej (ilustracje) nagrań wideo (filmów) 3 wyrażeń matematycznych sesji ekranowych 4 wykresów animacji GIF (Graphics Interchange Format) 5 diagramów animacji Flash 6 struktur chemicznych animacji SVG (Scalable Vector Graphics) schematów elektrycznych, hydrau- 7 animacji HTML5 Canvas licznych, itd. rysunków technicznych, planów 8 symulacji i aplikacji Java i map Większość narzędzi przydatnych do przygotowania treści na potrzeby e-kursów działa jako aplikacja typu desktop (posiadają graficzny interfejs użytkownika złożony z okien). Dostępne są też narzędzia działające jako aplikacje uruchamiane w przeglądarce internetowej. Do pracy wy- magają połączenia internetowego. Niestety ich możliwości są na ogół dość skromne. Wyjątkiem są bardzo nieliczne aplikacje przeglądarkowe, wykorzystujące technologię Flash. Każda z tych grup aplikacji udostępnia pewną liczbę operacji, jakie mogą być przeprowadzo- ne na treści tworzonych materiałów dydaktycznych. Najczęściej występujące w każdej z katego- EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016 , str. 52 Barbara Dębska et al., Ocena obszarów stosowalności aplikacji Open Source oraz... rii to: zaznaczanie fragmentu treści, kopiowanie i wycinanie do schowka, wklejanie ze schowka, przesuwanie, obracanie i skalowanie zaznaczonych obszarów, import treści z pliku oraz eksport do formatów akceptowanych przez przeglądarki WWW. W kursach e-learningowych obiekty reprezentujące dane naukowo-techniczne są zapisywane w plikach graficznych (JPG, PNG, GIF, SVG), jednak ich szybkie i staranne przygotowanie wy- maga zastosowania dedykowanych narzędzi. Stąd w artykule uwzględniono tego typu narzędzia i opisano je w osobnych podrozdziałach. 2. Edytory treści statycznych 2.1. Edytory grafiki rastrowej Do przygotowania grafiki rastrowej (zwykle fotografii) można wykorzystać edytory zebrane w Tabeli 2. Udostępniają one operacje takie jak: retusz, montaż w warstwach, korygowanie ja- sności, nasycenia, barwy, kontrastu, filtrowanie (rozmycie, ostrość, itp.), manipulację histogra- mami i usuwanie szumów. Treść może być pobierana z plików graficznych (np. w przypadku fotografii z cyfrowego aparatu fotograficznego) lub ze skanera. Wszystkie obsługują eksport do formatów: JPG, PNG, GIF. Najbardziej rozbudowanym programem jest GIMP, posiadają- cy funkcjonalność zbliżoną do aplikacji komercyjnych, takich jak: Adobe Photoshop czy Corel Photopaint. Z doświadczenia autorów wynika jednak, że do przygotowania grafiki rastrowej dla większości kursów e-learningowych wystarczający jest program Paint.NET. Program posada dobrze przemyślany interfejs użytkownika, łatwy do opanowania dla osób bez doświadczenia z obróbką grafiki rastrowej. Tabela 2. Zestawienie edytorów grafiki rastrowej. Źródło – opracowanie własne. L.p. Nazwa Wersja Twórca Rodzaj 1 digiKam 4.1 digiKam Team Open Source 2 GIMP 2.8 GIMP team Open Source 3 Krita 2.9.5 Calligra Open Source 4 Paint.NET 4.0.5 dotPDN LLC. Freeware 5 PhotoPlus SE X7 Serif Freeware 2.2. Edytory grafiki wektorowej Przygotowanie ilustracji (rysunku) lub montaż złożonej kompozycji graficznej można wykonać za pomocą aplikacji zebranych w Tabeli 3. W tych programach obiekty graficzne układane są w warstwach. Obiekty mogą być poddawane operacjom boolowskim, odkształcaniu (np. defor- macji na siatce), stylizacji (zmiana konturu i wypełnienia, np. z użyciem gradientu i półprzeźro- czystości). Ponadto programy te pozwalają wstawiać ramki tekstowe, a ich zwartość może być formatowana. Niektóre z tych aplikacji mogą pobierać treść ze skanera (mającą postać rastrową) i przekształcać ja do postaci wektorowej (OCR krzywych, np. program Inscape). Wszystkie ob- sługują eksport do formatów: JPG, PNG, GIF oraz SVG. Spośród nich największą funkcjonal- nością cechują się Inkscape i DrawPlus. Jednak dla osób bez doświadczenia w przygotowywaniu grafiki wektorowej autorzy zalecają użycie programu Draw z pakietu LibreOffice (lub OpenOffi- ce). Program jest łatwy do opanowania, przy jednoczesnej sporej funkcjonalności. Do pewnych uciążliwości można zaliczyć to, że pliki SVG generowane przez programy Inscape czy Draw za- wierają nadmiarowe dane (informacje niegraficzne). Pliki takie można łatwo oczyścić używając chociażby programu Notatnik, jednak wymaga to znajomości formatu SVG. EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016 , str. 53 Barbara Dębska et al., Ocena obszarów stosowalności aplikacji Open Source oraz... Tabela 3. Zestawienie edytorów grafiki wektorowej. Źródło – opracowanie własne, LO – LibreOffice, OO – OpenOffice L.p. Nazwa Wersja Twórca Rodzaj 1 Draw (LO) 4.1.1 The Document Foundation Open Source 2 Draw (OO) 4.4.3 Apache Software Foundation Open Source 3 DrawPlus SE X8 Serif Freeware 4 Inscape 0.91 Inkscape Team Open Source 5 Karbon 2.9.5 Calligra Open Source 2.3. Edytory wyrażeń matematycznych Sprawne i estetyczne przygotowanie wyrażeń matematycznych może być przeprowadzone z użyciem jednego z edytorów wymienionych w Tabeli 4. Pozwalają one na składanie wyrażeń za pomocą myszki z użyciem biblioteki symboli. Symbole są pogrupowane tematycznie w pale- ty. Treść jest zapisywana do formatu MathML. Niestety tylko przeglądarka Firefox potrafi wy- świetlić zawartość plików MathML. Jeśli jednak w kursie e-learningowym użylibyśmy biblioteki MathJax (napisana w języku JavaScript), to pojawia się możliwość umieszczania wyrażeń w for- macie nie tylko MathML, ale również TEX, które będą poprawnie wyświetlane przez większość najpopularniejszych obecnie przeglądarek WWW. Zintegrowanie tej biblioteki z kursem musia- łoby jednak być przeprowadzone manualnie, bo żaden z edytorów kursów nie obsługuje