P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz STARE CZARNOWO (267) Warszawa 2009 Autorzy: SŁAWOMIR M ĄDRY*, WITOLD POPIELSKI *, ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, GRA śYNA HRYBOWICZ*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA** we współpracy z JOANN Ą SZYBORSK Ą-KASZYCK Ą ** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA ** * - Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (Sławomir M ądry) ....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Witold Popielski) ......................................... 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir M ądry) ............................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Sławomir M ądry) ........................................................................................ 9 1. Kreda jeziorna ............................................................................................................ 9 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej........................................................................ 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir M ądry) ...................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Sławomir M ądry) ................................ 14 VII. Warunki wodne (Sławomir M ądry) ................................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 17 2. Wody podziemne...................................................................................................... 18 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 21 1. Gleby (Anna Pasieczna, Paweł Kwecko) ................................................................. 21 2. Osady (Izabela Bojakowska) .................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ................................... 27 IX. Składowanie odpadów (Gra Ŝyna Hrybowicz) ................................................................... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Sławomir M ądry) ........................................................... 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Witold Popielski) ........................................................... 37 XII. Zabytki kultury (Witold Popielski) .................................................................................. 43 XIII. Podsumowanie (Sławomir M ądry, Gra Ŝyna Hrybowicz) ............................................... 44 XIV. Literatura........................................................................................................................ 45 I. Wst ęp Arkusz Stare Czarnowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opra- cowany w 2008 – 2009 r. w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Map ę sporz ądzono zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współ- rz ędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geolo- giczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Stare Czarnowo, wraz z materiałami au- torskimi (Kaczor i in., 1997). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Ponadto przedstawia stan geo- chemiczny gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści deponowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informa- cje mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: − Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, − Urz ędach Wojewódzkim i Marszałkowskim w Szczecinie, − urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych, − Nadle śnictwach Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu i pa ździerniku 2008 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Stare Czarnowo wyznaczaj ą współrz ędne 14°45’–15°00’ długo ści geo- graficznej wschodniej i 53°10’–53°20’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzch- nia wynosi około 305 km 2. Teren omawianego arkusza poło Ŝony jest w województwie zachodniopomorskim, obejmuj ąc tereny trzech powiatów: gryfi ńskiego (gmina Stare Czarnowo), stargardzkiego (gmina i miasto Stargard Szczeci ński oraz gmina Kobylanka) i pyrzyckiego (gmina i miasto Pyrzyce oraz gminy Bielice i Warnice) oraz miasta (na prawach powiatu) Szczecin. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) teren obj ęty arkuszem na- le Ŝy w cało ści do makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, obejmuj ąc mezoregiony: Wzgórza Bukowe w cz ęś ci północno-zachodniej, Równin ę Goleniowsk ą w cz ęś ci północnej oraz Rów- nin ę Pyrzyck ą na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci omawianego obszaru (fig. 1). Wzgórza Bukowe to pasmo o genezie glacitektonicznej, wyrastaj ące niejako z nisko po- ło Ŝonych równin, dochodz ące w kulminacjach do wysoko ści 148 m n.p.m. (do 100 m n.p.m. na obszarze arkusza). Morfologia terenu jest tu bardzo urozmaicona, z licznymi dolinami ero- zyjnymi i w ąwozami. Deniwelacje terenu wynosz ą 50–60 m, a stoki osi ągaj ą nachylenie do 20–25 % (zbocza dolinek z procesami osuwiskowymi). Równin ę Goleniowsk ą stanowi generalnie płaska, nachylona ku zachodowi, w stron ę jeziora D ąbie, piaszczysta równina z osta ńcami morenowymi, licznymi pagórkami wydmo- wymi oraz z zagł ębieniami wytopiskowymi. W granicach omawianego obszaru w budowie jej powierzchni, poło Ŝonej na wysoko ści do 42,9 m n.p.m., przewa Ŝaj ą osady lodowcowe, co sprawia, Ŝe ma ona tu charakter wysoczyzny morenowej. Typowe dla równiny utwory piasz- czyste wyst ępuj ą jedynie w dolinie Płoni oraz wzdłu Ŝ niecki jeziora Miedwie. Równina Pyrzycka jest obszarem nizinnym i równinnym otaczaj ącym południow ą cz ęść jeziora Miedwie. Na powierzchni ę równiny składa si ę wysoczyzna morenowa wznosz ąca si ę na wysoko ść 30–40 m n.p.m. oraz kilka poziomów akumulacyjnych (tarasów) zastoiska py- rzyckiego, le Ŝą cych na wysoko ści od 20 do 28 m n.p.m. Najni Ŝszy poziom, oddzielony od wy Ŝszych wysok ą kraw ędzi ą erozyjn ą, uformował si ę wokół jeziora Miedwie, na rz ędnej 15– 18 m n.p.m. Pomi ędzy jeziorami Miedwie, śelewo i Będogoszcz wyst ępuje holoce ński taras organogeniczny (14 m n.p.m.) Cech ą charakterystyczn ą misy Miedwia jest kryptodepresja, dno jeziora znajduje si ę około 30 m poni Ŝej poziomu morza. Obszar omawianego arkusza znajduje si ę w obr ębie zachodniopomorskiego regionu kli- matycznego (Wo ś, 1999). Średnia temperatura roczna waha si ę od +7,5 do +8°C. Suma opadów 4 rocznych jest najni Ŝsza w województwie zachodniopomorskim i wynosi od 462 do 562 mm. Wy Ŝsz ą warto ść opadów i bardziej wilgotny klimat posiadaj ą Wzgórza Bukowe. Dni z pokryw ą śnie Ŝną jest średnio 50, z przymrozkami 90. Okres wegetacyjny trwa 210–220 dni. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Stare Czarnowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregiony: Mezoregiony: 313.24 – Dolina Dolnej Odry 314.41 – Pojezierze My śliborskie 313.25 – Równina Goleniowska 314.42 – Pojezierze Choszcze ńskie 313.26 – Wzniesienia Szczeci ńskie 314.43 – Pojezierze I ńskie 313.27 – Wzgórza Bukowe 313.28 – Równina Wełty ńska 313.31 – Równina Pyrzycka 313.32 – Równina Nowogardzka Poza Puszcz ą Bukow ą obszar arkusza jest praktycznie bezle śny. Przewa Ŝaj ą u Ŝytki rol- ne wysokich klas bonitacyjnych (II–IVa). Licznie wyst ępuj ą ł ąki chronione, zajmuj ące zme- liorowane obszary torfowiskowe.