UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN ’Alle hens aan dek’: een onderzoek naar Vlaamse schijnverkozenen (1994-2007) Wetenschappelijke verhandeling Aantal woorden: 24.999 FREDERIK SCHEERLINCK MASTERPROEF POLITIEKE WETENSCHAPPEN afstudeerrichting NATIONALE POLITIEK PROMOTOR: (PROF.) DR. HERWIG REYNAERT COMMISSARIS: (PROF.) DR. KRISTOF STEYVERS COMMISSARIS: LIC. HILDE VAN LIEFFERINGE ACADEMIEJAAR 2008 - 2009 Inzagerecht in de masterproef (*) Ondergetekende, ……………………………………………………. geeft hierbij toelating / geen toelating (**) aan derden, niet- behorend tot de examencommissie, om zijn/haar (**) proefschrift in te zien. Datum en handtekening ………………………….. …………………………. Deze toelating geeft aan derden tevens het recht om delen uit de scriptie/ masterproef te reproduceren of te citeren, uiteraard mits correcte bronvermelding. ----------------------------------------------------------------------------------- (*) Deze ondertekende toelating wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren van de scriptie/masterproef die moet worden ingediend. Het blad moet ingebonden worden samen met de scriptie onmiddellijk na de kaft. (**) schrappen wat niet past ________________________________________________________________________________________ Dankwoord Graag zou ik eerst nog enkele mensen willen bedanken. Laat me beginnen met mijn promotor, prof. dr. Herwig Reynaert. Op het moment dat ik niet meer goed wist wat ik in mijn onderzoek allemaal wou behandelen, was hij er om me in een bepaalde richting te sturen. Daarnaast wil ik ook Tony Valcke bedanken, bij hem kon ik terecht voor tips om mijn bronnenmateriaal voor het provinciale niveau aan te vullen. Een woord van dank gaat er ook naar al de personen die dit werk mogelijk hebben gemaakt. Zij stuurden me allerhande documenten via de post of via mail: Régis Trannoy van het ministerie van Binnenlandse Zaken, Tom Doesselaere van het Vlaams Agentschap voor Binnenlands Bestuur en de volgende provinciale medewerkers: Berthe Aerts (Limburg), Nele Deprez (West-Vlaanderen), Paul Bats (Antwerpen) en Lieve Valckenaers (Vlaams-Brabant). Een woord van dank gaat er ook richting mijn sponsors, beter gekend als mijn ouders. Bijna twee jaar geleden gaven ze me de kans om, na drie jaar Arteveldehogeschool, ook nog naar de universiteit te trekken. Ik zou mijn moeder tevens willen bedanken om dit werk eens na te lezen, ook mijn broer Christophe krijgt om diezelfde reden mijn oprechte dank. Verder wil ik Sara, de vriendin van mijn broer, bedanken omdat haar probleemoplossend vermogen inzake computeraangelegenheden me veel ergernis en tijdverlies heeft bespaard. Hier wil ik ook Luc De Keyser en Tania De Vos van de facultaire bibliotheek vermelden. Ik waardeer vooral hun inzet die ze de laatste maanden hebben getoond: wekelijks stond ik er wel met een nieuw verzoeklijstje tijdschriften of boeken. Elke keer waren ze bereid om al die zaken voor mij te zoeken. Zelfs wanneer ik vroeg naar een boek dat niet in de catalogus stak, waren ze bereid om het in hun gamma op te nemen. Tot slot wil ik mijn vrienden bedanken, de voorbije weken heb ik ze genoeg bestookt met verhalen over schijnkandidaten en dergelijke. Toch bleven ze geïnteresseerd luisteren, althans zo leek het toch. Ik hoop stiekem dat ik ze iets heb bijgebracht. Abstract ___________________________________________________________________ 4 Inleiding ________________________________________________________________ 5 1. Democratie en schijngekozenen __________________________________________ 5 2. Literatuurstudie _______________________________________________________ 7 2.1. Schijngekozenen___________________________________________________ 7 2.2. Functies van het parlement___________________________________________ 9 2.2.1. Volksvertegenwoordiging ________________________________________ 9 2.2.2. Wetgeving ___________________________________________________ 10 2.2.3. Controle_____________________________________________________ 10 2.2.4. Fractiecohesie ________________________________________________ 11 2.3. Parlementaire ervaring _____________________________________________ 11 2.3.1. Machtsmiddel ________________________________________________ 11 2.3.2. Parlementaire carrièreduur ______________________________________ 12 2.3.3. Turnover en opvolging _________________________________________ 13 2.4. Eliterotatie als alternatief ___________________________________________ 14 2.4.1. Nuttige volgorde ______________________________________________ 14 2.5. Kandidatenselectie ________________________________________________ 15 2.6. Kandidatenonderzoek______________________________________________ 16 2.7. Carrièrepatronen__________________________________________________ 17 2.8. De kiezer _______________________________________________________ 18 2.8.1. Volatiliteit ___________________________________________________ 18 2.8.2. Lijst- en voorkeurstemmen ______________________________________ 19 2.8.3. Stemmotieven ________________________________________________ 19 2.8.4. Kennis van de kiezer ___________________________________________ 20 2.9. Media __________________________________________________________ 20 3. Institutionele context__________________________________________________ 21 3.1. Onverenigbaarheden_______________________________________________ 22 3.1.1. Federaal en regionaal parlement __________________________________ 22 3.1.2. Europees parlement____________________________________________ 22 3.1.3. Provincieraad_________________________________________________ 23 3.2. Verkiesbaarheidvoorwaarden________________________________________ 23 3.3. Kieshervorming __________________________________________________ 24 3.3.1. Devolutieve lijststem___________________________________________ 24 3.3.2. Gendermaatregelen ____________________________________________ 24 Methode________________________________________________________________ 25 1. Onderzoeksopzet _____________________________________________________ 25 2. Materiaal en procedure ________________________________________________ 27 Resultaten______________________________________________________________ 29 Hoofdstuk 1: Federale verkiezingen_________________________________ 30 1. Algemeen __________________________________________________________ 30 1.1. 1995 en 1999 ____________________________________________________ 30 1.2. 2003 ___________________________________________________________ 31 1.3. 2007 ___________________________________________________________ 32 2. Evolutie per partij ____________________________________________________ 33 3. Evolutie mandaten____________________________________________________ 36 4. Opvolgers __________________________________________________________ 37 4.1. Genderverhoudingen ______________________________________________ 37 1 4.2. Parlementaire anciënniteit __________________________________________ 39 4.2.1. Kamer ______________________________________________________ 39 4.2.2. Senaat ______________________________________________________ 40 Hoofdstuk 2: Vlaamse verkiezingen_________________________________ 41 1. Algemeen __________________________________________________________ 41 1.1. (1995-) 1999_____________________________________________________ 41 1.2. 2004 ___________________________________________________________ 42 2. Evolutie per partij ____________________________________________________ 43 3. Evolutie mandaten____________________________________________________ 44 4. Opvolgers __________________________________________________________ 45 4.1. Genderverhoudingen ______________________________________________ 45 4.2. Anciënniteit _____________________________________________________ 45 Hoofdstuk 3: Europese verkiezingen ________________________________ 47 1. Algemeen __________________________________________________________ 47 1.1. 1994-1999_______________________________________________________ 48 1.2. 2004 ___________________________________________________________ 48 2. Evolutie mandaten____________________________________________________ 49 3. Opvolgers __________________________________________________________ 49 3.1. Genderverhoudingen ______________________________________________ 49 3.2. Anciënniteit _____________________________________________________ 49 Hoofdstuk 4: Provinciale verkiezingen ______________________________ 51 1. Algemeen __________________________________________________________ 51 2. Plaats op de lijst______________________________________________________ 54 3. Nuttige volgorde _____________________________________________________ 55 4. Lijststemvermindering (simulatie) _______________________________________ 56 4.1. 2000: Halvering____________________________________________________ 57 4.2. 2006 ____________________________________________________________ 57 4.2.1. Eén derde i.p.v. één tweede ________________________________________ 57 4.2.2. Eén derde i.p.v. één______________________________________________ 57 3. Mandaten___________________________________________________________ 58 4. Opvolgers __________________________________________________________ 60 Hoofdstuk 5: De federale, Vlaamse, Europese en provinciale verkiezingen vergeleken _______________________________________________________________________ 62 1. Aantal schijngekozenen________________________________________________ 62 2. Plaats op de lijst______________________________________________________ 64 3. Gekozenen buiten de nuttige volgorde / Effect van de lijststemhalvering _________ 65 4. Mandaten___________________________________________________________