P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MR ĄGOWO (141) Warszawa 2012 Autorzy: Marek Gałka*, Izabela Bojakowska, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Krystyna Wojciechowska**, Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka * * Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN………….. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp – M. Gałka ....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – M. Gałka .......................................... 4 III. Budowa geologiczna – M. Gałka ............................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – M. Gałka ......................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – M. Gałka........................................................ 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – M. Gałka .................................... 14 VII. Warunki wodne – M. Gałka ..................................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................. 17 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................. 21 1. Gleby – P. Kwecko ............................................................................................... 21 2. Osady wodne – I. Bojakowska .............................................................................. 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...................................... 28 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ............................................................ 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – M. Gałka ............................................................. 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – M. Gałka .............................................................. 38 XII. Zabytki kultury – M. Gałka ...................................................................................... 43 XIII. Podsumowanie – M. Gałka, K. Wojciechowska ....................................................... 44 XIV. Literatura .................................................................................................................. 45 I. Wst ęp Arkusz Mr ągowo Mapy geo środowiskowej Polski (MGP) w skali 1:50 000 został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (plansza A) oraz Państwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym Pol- geol SA w Warszawie (plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowisko- wej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy jego opracowywaniu wykorzystano Informacje za- mieszczone w Mapie geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Mr ągowo (Stoi ński, i in. 2006). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Za- gro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składo- wania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopa- liny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- 3 moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy sporz ądzaniu tej mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikowane z zaso- bów: Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ń- stwowego Instytutu Badawczego, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Warmi ńsko- Mazurskiego w Olsztynie, Instytutu Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Wo- jewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz urz ędów administracji lo- kalnej. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2011 roku. Mapa jest opracowana w wersji cyfrowej. Dane dotyczące złó Ŝ kopalin zostały zamiesz- czone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Mr ągowo wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 53°50’– 54°00’ szeroko ści geograficznej północnej oraz 21°15’–21°30’ długości geograficznej wschodniej. Powierzchnia obszaru arkusza wynosi około 305 km 2. Administracyjnie cało ść obszaru arkusza znajduje si ę w województwie warmi ńsko-mazurskim, w wi ększo ści w po- wiecie mr ągowskim (miasto i gmina Mr ągowo oraz gmina Mikołajki). Północny fragment poło Ŝony jest w obr ębie powiatu k ętrzy ńskiego (gminy K ętrzyn i Reszel), a wschodni w obr ę- bie powiatu gi Ŝyckiego (gmina Ryn). Najwy Ŝej poło Ŝony rejon znajduje si ę w północnej cz ęś ci omawianego terenu. Kulmina- cj ą jest wzgórze kemowe o wysoko ści 216,7 m n.p.m. na poro śni ętej lasami wysoczy źnie mo- renowej. Najni Ŝej poło Ŝone s ą dna zagł ębie ń bezodpływowych znajduj ących si ę w okolicy miejscowo ści Łazdoje na wysoko ści 103,3 m n.p.m. Najwi ększe deniwelacje obserwuje si ę na kraw ędziach form rynnowych, gdzie si ęgają one 40 m. Cało ść arkusza Mr ągowo, w podziale fizycznogeograficznym Kondrackiego (2001) po- ło Ŝona jest w obr ębie mezoregionów Pojezierze Mr ągowskie i Kraina Wielkich Jezior Mazur- skich, które s ą cz ęś ci ą Pojezierza Mazurskiego (fig. 1). Cech ą charakterystyczn ą Pojezierza Mr ągowskiego jest wyst ępowanie licznych rynien rozcinaj ących południkowo wysoczyzn ę morenow ą oraz równole Ŝnikowy przebieg wzgórz morenowych. Wzdłu Ŝ rynien ci ągn ą si ę wały ozów i kemów. Obszar Krainy Wielkich Jezior Mazurskich cechuje najwi ększe w Polsce nagromadzenie jezior, których powierzchnia stanowi około 20% powierzchni tego mezore- 4 gionu. Charakterystyczne dla obu mezoregionów jest wyst ępowanie licznych, cho ć niewiel- kich powierzchniowo zagł ębie ń bezodpływowych, wypełnionych osadami organogenicznymi. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Mr ągowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, Podprowincja: Pobrze Ŝa Wschodniobałtyckie, Mezoregion Niziny Staropruskiej: 841.59 – Równina S ępopolska Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie, 842.83 – Kraina Wielkich Jezior Mazur- skich, 842.87 – Równina Mazurska Sie ć rzeczna na obszarze arkusza jest słabo rozwini ęta. Jedynym wi ększym ciekiem jest rzeka Dajna, która przepływa przez jeziora: Wierzbowskie, Czos, Czarne, Kot, Juno i Kiersztanowskie. Zachodnia cz ęść omawianego obszaru nale Ŝy do jej zlewni. Dajna jest do- pływem Pregoły. Pozostała cz ęść obszaru arkusza nale Ŝy do zlewni Pisy. Na terenie omawianego arkusza wyst ępuj ą liczne jeziora rynnowe. Najwi ększymi z nich są: Czos, Juksty, Juno, Sal ęt, oraz fragmenty jezior: Kiersztanowskiego, Ry ńskiego, Tałty i Wierzbowskiego. Na obszarze mapy wyst ępuj ą te Ŝ jeziora o genezie wytopiskowej i wypeł- niaj ące zagł ębienia eworsyjne – jezioro Gł ębokie i Kociołek (Lisicki, 1997). Powierzchnia jezior na obszarze arkusza wynosi około 23 km2. 5 Lesisto ść obszaru arkusza jest do ść niska i wynosi jedynie około 15%. Wi ększe kom- pleksy le śne wyst ępuj ą w północnej i południowej cz ęś ci arkusza. W lasach przewa Ŝaj ą drze- wostany iglaste (sosnowe). Opisywany obszar znajduje si ę w granicach mazursko-białostockiego regionu klima-