P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BOGUCHWAŁY (136) Warszawa 2012 Autorka planszy A: Barbara Ptak* Autorzy planszy B: Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN… Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp – B. Ptak .......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Ptak ............................................. 4 III. Budowa geologiczna – B. Ptak .................................................................................. 7 IV. Zło Ŝa kopalin............................................................................................................ 11 1. Piaski i Ŝwiry........................................................................................................ 11 2. Kreda jeziorna ...................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Ptak ........................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – B. Ptak ...................................... 16 VII. Warunki wodne ........................................................................................................ 20 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 20 2. Wody podziemne.................................................................................................. 22 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 24 1. Gleby – P. Kwecko ............................................................................................... 24 2. Osady – I. Bojakowska ......................................................................................... 27 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...................................... 30 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ............................................................ 33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – B. Ptak ................................................................ 40 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Ptak................................................................. 41 XII. Zabytki kultury – B. Ptak ......................................................................................... 46 XIII. Podsumowanie – B. Ptak, K. Wojciechowska .......................................................... 48 XIV. Literatura .................................................................................................................. 49 I. Wst ęp Arkusz Boguchwały Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (Plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicz- nym – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i w Przedsi ębiorstwie Geologicz- nym POLGEOL w Warszawie (Plansza B) zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005). Przy jej opraco- waniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2004 w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (Ptak, 2006). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w pi ęciu warstwach informa- cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury (Plansza A), ochrona powierzchni ziemi (tematyka geochemii środowiska i składowania odpadów – Plansza B). Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz Boguchwały powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archiwalnych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w wielu insty- 3 tucjach, samorz ądach terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zagospoda- rowaniem zasobów środowiska przyrodniczego. Materiały potrzebne do opracowania mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geolo- gicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Warmińsko-Mazurskim Urz ę- dzie Marszałkowskim w Olsztynie, Krajowym O środku Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Nadle śnictwie Kudypy, Nadle śnictwie Dobrocin, Starostwie Powiatowym w Ostródzie, urz ędach gmin w Mor ągu i Łukcie oraz u u Ŝytkowników złó Ŝ. Dla uzupełnienia danych archiwalnych prze- prowadzono tak Ŝe zwiad terenowy w lipcu 2011 roku. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych, opraco- wanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. Mapa przygotowana jest w wersji cyfro- wej, jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Boguchwały rozci ąga si ę mi ędzy 20°00’ a 20°15’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53°50’ a 54°00’ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar ten poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego i obejmuje fragmenty gmin: Mor ąg, Miłakowo i Łukta nale Ŝą cych do powiatu ostródzkiego, Świ ątki i Jonkowo nale Ŝą cych do powiatu olszty ńskiego, oraz Lubomino nale Ŝą cej do powia- tu lidzbarskiego. Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2001) prawie cały teren arkusza Boguchwały nale Ŝy do prowincji Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincji Pojezierza Wschod- niobałtyckie, makroregionu Pojezierze Mazurskie i mezoregionu Pojezierze Olszty ńskie. Nie- wielka północno-zachodnia jego cz ęść poło Ŝona jest w prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, makroregionie i mezoregionie Pojezierze Iławskie (fig. 1). Pojezierze Olszty ńskie od północy s ąsiaduje z Równin ą Orneck ą, Wzniesieniami Gó- rowskimi i Nizin ą S ępopolsk ą, od zachodu z Pojezierzem Iławskim i Równin ą Warmi ńsk ą, a od południa z Garbem Lubawskim. Jest ono zachodnią cz ęś ci ą Pojezierza Mazurskiego, odpowiadaj ącą w fazie pozna ńskiej i pomorskiej zlodowacenia wisły lobowi lodowca skan- dynawskiego, którego etapy recesji zaznaczaj ą łuki moren czołowych (Kondracki, 2001). Wysoko ści moren nie przekraczaj ą 200 m n.p.m. Rze źba Pojezierza Olszty ńskiego prezentuje bogaty zespół form terenu. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Boguchwały na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionów, 3 – granica mezoregionów Prowincja: 31 – Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: 313 – Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.55 – Wysoczyzna Elbl ąska, 313.56 – Równina Warmi ńska Podprowincja: 314–315 – Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.13 – Dolina Drw ęcy, 315.15 – Garb Lubawski Prowincja: 84 – Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: 841 – Pobrze Ŝe Wschodniobałtyckie Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka, 841.59 – Nizina S ępopolska Podprowincja: 842 – Pojezierza Wschodniobałtyckie Mezoregion Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie Pod wzgl ędem hipsometrycznym i morfologicznym obszar ten jest wyra źnie zró Ŝnico- wany. Deniwelacje terenu si ęgaj ą 100 m. Najwi ększe urozmaicenie wykazuje cz ęść zachod- nia i południowa arkusza z wysoczyzn ą pagórkowat ą, wyniesion ą 181,8 m n.p.m. (Diabla Góra) rozci ętą rynnami jeziornymi o rz ędnej lustra