P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BISZTYNEK (100) Warszawa 2012 Autorzy planszy A: Zygmunt Heliasz*,**, Ryszard Chybiorz* Autorzy planszy B: Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec***, Krystyna Wojciechowska**** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski*** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * Przedsi ębiorstwo Projektowo-Usługowe „GEOKOP” sp. z o.o., ul. Opolska 9, 40-083 Katowice ** Polska Akademia Nauk, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków *** Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN………… Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp (Zygmunt Heliasz, Ryszard Chybiorz) .......................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Zygmunt Heliasz, Ryszard Chybiorz) .................................................................................................... 4 III. Budowa geologiczna (Zygmunt Heliasz, Ryszard Chybiorz) ................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Zygmunt Heliasz) ........................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo (Zygmunt Heliasz) ....................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Zygmunt Heliasz) ..................... 14 VII. Warunki wodne (Ryszard Chybiorz) ...................................................................... 17 1. Wody powierzchniowe................................................................................... 17 2. Wody podziemne............................................................................................ 18 VIII. Geochemia środowiska .......................................................................................... 22 1. Gleby (Paweł Kwecko) ................................................................................... 22 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi - Morawiec) ....................... 24 IX. Składowanie odpadów (Krystyna Wojciechowska) ................................................ 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Zygmunt Heliasz) ............................................... 33 XI. Ochrona przyrody (Ryszard Chybiorz) .................................................................. 35 XII. Zabytki kultury (Ryszard Chybiorz) ....................................................................... 39 XIII. Podsumowanie (Zygmunt Heliasz, Ryszard Chybiorz, Krystyna Wojciechowska) 42 XIV. Literatura ................................................................................................................ 43 I. Wst ęp Arkusz Bisztynek Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 w zakresie planszy A został opracowany w roku 2011 w Przedsi ębiorstwie Projektowo-Usługowym „GEOKOP” sp. z o.o. w Katowicach we współpracy z Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN w Krakowie, a w zakresie planszy B w Pa ństwowym Instytucie Geologicz- nym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym (geochemia środowiska) oraz w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „POLGEOL” SA w Warszawie (składowanie odpadów). Map ę wykonano zgodnie z obowi ązującą „Instrukcj ą opracowania mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja…,2005). Plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tema- tyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Dane przedstawione na planszy A zawieraj ą nast ępuj ące warstwy informacyjne: kopali- ny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści powinna stanowi ć nieodzowny etap realizacji postanowie ń ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa o ochronie środowiska. Informacje za- warte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu stra- tegii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowi- skowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gmin- nych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Do opracowania mapy wykorzystano publikacje oraz materiały archiwalne uzyskane w: Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Urz ędzie Marszałkowskim w Olsztynie, starostwach powiatowych, urz ędach gmin, umieszczone w Internecie raporty WIO Ś o stanie środowiska (Raport…, 2009, 2010), a tak Ŝe własne obserwacje w terenie. Uwzgl ędniono tak Ŝe wcze śniejsze opracowania kartograficzne (Bielecka, 2004; Bujakowska i in., 2006; Lichwa, 2009). Uwzgl ędniono równie Ŝ istotne publikacje dotycz ące monitoringu i bada ń środowiska naturalnego oraz dane z systemu MIDAS, Banku HYDRO oraz z interne- tu. MG śP jest map ą seryjn ą sporz ądzan ą w ci ęciu arkuszowym na podkładzie topograficz- nym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych „1942”. Przygotowana jest ona w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) wykorzystuj ącej i uzu- pełniaj ącej inne bazy danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytu- tu Badawczego. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Bisztynek okre ślaj ą współrz ędne od 20 °45 ’ do 21 °00 ’ długości geograficznej wschodniej i od 54 °00 ’ do 54 °10 ’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar obj ęty arkuszem Bisztynek nale Ŝy do województwa warmi ń- sko-mazurskiego. W powiecie bartoszyckim znajdują si ę fragmenty gminy Bartoszyce oraz miasta i gminy Bisztynek, w powiecie lidzbarsko-warmi ńskim gminy Kiwity, a w powiecie olszty ńskim gminy Jeziorany i Kolno. W podziale fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) omawiany obszar poło Ŝo- ny jest na granicy podprowincji Pobrze Ŝy Wschodniobałtyckich z Pojezierzami Wschodnio- bałtyckimi. Cz ęść północno-wschodni ą poło Ŝona jest na terenie mezoregionu Nizina S ępopol- ska nale Ŝą cego do makroregionu Nizina Staropruska. Pozostały obszar wchodzi w skład dwóch mezoregionów Pojezierza Mazurskiego – Pojezierza Olszty ńskiego granicz ącego w cz ęś ci południowo wschodniej arkusza z Pojezierzem Mr ągowskiem (fig. 1). Pod wzgl ędem geomorfologicznym jest to wysoczyzna polodowcowa. Współczesna rze źba terenu zwi ązana jest głównie z erozj ą oraz akumulacj ą glacjaln ą i fluwioglacjaln ą okresu stadiału górnego zlodowacenia wisły, a tak Ŝe z procesami wietrzenia, denudacji i działalno ści człowieka. Rze źba terenu jest wynikiem deglacjacji lodowca, któr ą cechuje wy- st ępowanie śladów szeregu niewielkich lobów. Zanik lobów prowadził do powstania płatów 4 martwego lodu wypełniaj ącego rynny i depresje. Wyst ępuj ą tu liczne wały morenowe i wy- pełnione torfami zagł ębienia po martwym lodzie. Dominuj ą moreny czołowe, spotyka si ę równie Ŝ moreny spi ętrzone. Teren wyra źnie obni Ŝa si ę w kierunku północnym. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Bisztynek na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002). 1 – granica podprowincji 2 – granica mezoregionów 3 – jeziora Prowincja Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincja Pobrze Ŝe Wschodniobałtyckie: mezoregion Niziny Staropruskiej: 841.59 Nizina S ępopolska. Prowincja Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincja Pojezierza Wschodniobałtyckie: mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie, 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie. Omawiany teren znajduje si ę w strefie klimatów pojeziernych, w mazurskiej dzielnicy klimatycznej, w regionie olszty ńskim. Klimat kształtuje si ę pod wpływem mas powietrza po- larnomorskiego, napływaj ącego z zachodu od Atlantyku oraz polarno-kontynentalnego ze wschodu. Jest to klimat raczej chłodny, średnia temperatura roczna wynosi 6,5–7°C. Najcie- plejszym miesi ącem jest lipiec (17°C), a najzimniejszym stycze ń (–3,5°C). Pokrywa śnie Ŝna zalega przez 80 dni w roku. Najbardziej deszczowym miesi ącem jest lipiec, a minimalne opa- dy przypadaj ą na okres luty–kwiecie ń. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 630 mm,