Borzo nieuws New media New forms nieuw realisme en pop art uit de jaren 60 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd1 1 02-10-2009 08:08:22 2 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd2 2 02-10-2009 08:08:32 New media New forms nieuw realisme en pop art uit de jaren 60 modern & contemporary art 03 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd3 3 02-10-2009 08:08:32 New media New forms 1960 New York / Parijs Paul van Rosmalen In 1960, in New York, vindt in de galerie van Martha Jackson de expositie plaats New Media – New Forms: In Painting and Sculpture. De titel New Media was niet nieuw; hij was al eerder gebruikt in 1920 ten tijde van de Dada- beweging. De tentoonstelling bij Martha Jackson wordt gesplitst in twee delen. Part I in juni 1960 bevat Dada-kunstenaars als Arp en Schwitters, gevolgd door Part II in oktober met werk van de ‘Neo- dadaïsts’ Jasper Johns, Jim Dine, Robert Rauschenberg en Claes Oldenburg. Het zijn vooral de assem- blages en installaties van deze kunstenaars die de aandacht trekken. 04 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd4 4 02-10-2009 08:08:33 New media New forms 1960 New York / Paris Paul van Rosmalen In 1960, in New York, an exhibition takes place in Martha Jackson’s gallery, New Media – New Forms: In Painting and Sculpture. The title New Media is not new; it has been used before in 1920 at the time of the Dada movement. The exhibition at Martha Jackson’s is split into two parts. Part I in June 1960 is for Dada artists such as Arp and Schwitters, followed in October by Part II with the work of the ‘Neo- Dadaists’ Jasper Johns, Jim Dine, Robert Rauschenberg and Claes Oldenburg. In particular it is the assemblages and installations by these artists that attract attention. modern & contemporary art 05 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd5 5 02-10-2009 08:08:33 In Parijs wordt in oktober van dat zelfde jaar door Yves Klein en zijn vrienden Restany, Arman, Christo, Tinguely, Spoerri en Raysse een nieuwe beweging opgericht, het Nouveau Réalisme. (Het mag duidelijk zijn dat dit Nieuw Realisme niet de minutieuze - schilderkunstige - weergave van een object beoogt, maar het object zélf tot kunst verklaart). De ‘readymade’ van Dada- kunstenaar Marcel Duchamp wordt bijna 50 jaar na dato opnieuw uitgevonden. Het is opmerkelijk hoe vrijwel gelijktijdig aan beide zijden van de Atlantische Oceaan een nieuwe bewe- ging ontstaat uit dezelfde bronnen van surrealisme en dada, die in Amerika (en Engeland) bekendheid zou krijgen als Pop Art en in Europa samenkomt in een reeks van begrippen: Nouveau Réalisme, Nieuwe Realisten, Zero en Nul. NIEUWE VORMEN EN NIEUWE MEDIA IN NEDERLAND, DE JAREN ‘50 Sinds Cobra waren nieuwe vormen van schilderkunst al wel bekend in Nederland. Nieuwe media, andere technieken dan het ‘klassieke’ schilderen en beeld- houwen, doen in de jaren ’50 hun intrede o.a. door de materieschilders Bram Bogart, Wim de Haan en Jaap Wagemaker. Met name Wagemaker verwerft in die jaren een grote reputatie, vooral in vooruitstrevende en museale kringen. Bijna als vanzelfsprekend werd hij (daardoor?) verguisd in conservatieve milieus. Wagemaker bouwt zijn schilderijen op met allerhande materialen als jute, steen, schelpen, ijzer en gevon- den voorwerpen. Hij hanteert daarbij een abstracte beeldtaal in een sober palet waarin aardse kleuren domineren. Wim de Haan maakt naast dergelijke materieschilderijen ook vrijstaande assemblages van allerhande materialen en Bogart experimenteert met volumineuze, weliswaar schilderachtige, tableau’s. Eind jaren ’50 krijgt Wagemaker internationale erken- ning en wint diverse belangrijke prijzen. Zijn werk wordt in 1961 geëxposeerd in het Museum of Modern Art in New York in de destijds geruchtmakende en Jaap Wagemaker (1906-1972) baanbrekende tentoonstelling ‘The Art of Assemblage’. Witte Ruimte II 1961, signed lower middle, signed, dated and Er was werk van o.a. Picasso en Braque, Duchamp, numbered 227 on reverse, mixed media on canvas, 115 x 125 cm Schwitters en Arp, Picabia, Man Ray, Cornell en Max Ernst, Dali en Miro, maar ook vertegenwoordigers van het Nouveau Réalisme: Klein, Arman en Spoerri en natuurlijk de Amerikanen De Kooning, Motherwell, Rauschenberg en Stella. Wagemaker bevond zich in excellent gezelschap en het MoMa koopt ‘Grise métallique’ van hem aan. In 1962 vertegenwoordigt Wagemaker mede Nederland op de Biënnale van Venetië. Een jaar daarvoor exposeert hij al in het Palazzo Grassi in diezelfde stad, etc. etc. 06 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd6 6 02-10-2009 08:08:33 In Paris, in October of that same year Yves Klein and his friends Restany, Arman, Christo, Tinguely, Spoerri and Raysse start a new movement, Nouveau Réalisme. (Rather than being aimed at the meticulous and painterly depiction of an object, this New Realism aims to state that the object itself is art). Dada artist Marcel Duchamp’s ‘readymade’ has been re-invented almost 50 years after its conception. It is striking that a new movement arises almost simultaneously on both sides of the Atlantic, each from the same sources of Surrealism and Dada, which in America (and England) will be known as Pop Art and in Europe converges in a series of concepts: Nouveau Réalisme, Nieuwe Realisten, Zero and Nul. NEW FORMS AND NEW MEDIA IN THE NETHERLANDS, THE NINETEEN-FIFTIES New forms of painting certainly did exist in the Netherlands after Cobra. New media, techniques other than ‘traditional’ painting and sculpture arrive in the fi fties, with the work of the ‘materieschilders’: Bram Dada artist Bogart, Wim de Haan and Jaap Wagemaker, among others. Wagemaker in particular earns a considerable reputation, mainly in progressive and museum circles. Marcel Almost as a matter of course he is (therefore?) vilifi ed by conservative factions. Wagemaker constructs his paintings using assorted materials like jute, stone, Duchamp’s shells, iron and discarded objects. For this he employs an abstract visual language in a restrained palette ‘readymade’ dominated by earth colours. In addition to similar ‘material’ paintings, Wim de Haan also makes freestanding assemblages of assorted materials and has been Bogart experiments with voluminous, but still pictorial, tableaux. In the late fi fties Wagemaker gains interna- tional recognition and wins various major prizes. re-invented In 1961 his work is exhibited in the Museum of Modern Art in New York in the then controversial and trail-blazing exhibition The Art of Assemblage. Work on almost 50 show included that of Picasso and Braque, Duchamp, Schwitters and Arp, Picabia, Man Ray, Cornell and Max Ernst, Dali and Miro, and also exponents of Nouveau years after its Réalisme: Klein, Arman and Spoerri and of course the Americans De Kooning, Motherwell, Rauschenberg conception. and Stella. Wagemaker found himself in excellent company and the MoMa bought ‘Grise métallique’ from him. In 1962 Wagemaker was one of The Nether- lands’ representatives at the Venice Biennale. He had already exhibited in the city the year before in the Palazzo Grassi, etc. etc. modern & contemporary art 07 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd7 7 02-10-2009 08:08:36 NIEUW REALISME IN NEDERLAND, DE JAREN ‘60 De Nederlandse Nul-beweging, ontstaan in het kielzog van de internationale Zero-beweging, is een afge- leide van het Nouveau Réalisme. De Nul-kunstenaars Schoonhoven, Peeters en Armando bereiken nog een zekere esthetiek door het maken van tableau’s en reliëfs, hoofdzakelijk monochroom en uiteraard serieel en repeterend van motief en compositie, daarbij het dichtst de ideeën van NUL en ZERO benaderend. Jan Henderikse daarentegen wijzigt hoegenaamd niets aan zijn objecten. Hij ordent, stapelt of iso- leert gewone, alledaagse voorwerpen zoals munten, kurken, plastic fl essen en ‘prullaria’ en verklaart het resultaat tot kunst: Nieuw Realisme. AMERIKA Ook in Amerika – uiteraard ! – zijn in de jaren ’50 kunstenaars actief die afwijken van het pad van de ‘traditionele’ schilder- of beeldhouwkunst. Onder invloed van uit Europa uitgeweken of teruggekeerde kunstenaars als André Breton, Man Ray en andere sur- realisten, vinden diverse kunstenaars nieuwe vormen en nieuwe media voor hun expressie. Twee van hen fi gureren in deze tentoonstelling: Joseph Cornell en Louise Nevelson. Beide kunstenaars hebben volkomen onafhankelijk van elkaar gewerkt, maar vertonen in hun uitdrukkingsmiddel bij uitstek, de ‘box’, een ver- rassende overeenkomst. Nevelson stond midden in de New Yorkse artscene en was bevriend met veel van haar collega’s en galeriehouders. Cornell daarente- gen was een ‘Einzelgänger’ en woonde en werkte zijn leven lang betrekkelijk geïsoleerd in Queens. Hij heeft echter een grote invloed uitgeoefend op andere kun- stenaars, in het bijzonder op Rauschenberg en Jasper Johns en is in die zin een wegbereider voor de Pop Art. Zoals in Parijs in 1960 het Nouveau Réalisme van Yves Armando (1929) Klein, Pierre Restany en anderen afstand nam van de Untitled 1962, signed and dated 4/62 on the reverse Abstraction Lyrique van Bazaine, Manessier c.s., barbed wire and oil on chipwood, 158 x 123 cm speelde zich in New York ongeveer hetzelfde af. Daar namen Robert Rauschenberg, Jasper Johns en vrienden afstand van het Abstract Expressionism van Willem de Kooning en Jackson Pollock. New York zou snel kennis maken met het fenomeen Pop Art. 08 090452_Borzo_nieuwsbrief_12.indd8 8 02-10-2009 08:08:36 NEW REALISM IN THE NETHERLANDS, THE NINETEEN-SIXTIES The Dutch Nul movement, arising in the wake of the international Zero movement, is a derivative of Nouveau Réalisme. The Nul artists Schoonhoven, Peeters and Armando achieve a certain aesthetic through making tableaux and reliefs, mainly mono- chromatic and indeed serialist and repetitive in motif and composition, thereby coming closest to the ideas of NUL and ZERO. Jan Henderikse on the other hand changes absolutely nothing in his objects. He arranges, stacks or isolates ordinary objects such as coins, corks, plastic bottles and ‘odds and ends’ and declares the result to be art: New Realism. AMERICA In America too – of course! – the nineteen-fi fties sees Jan Henderikse (1937) artists actively deviating from the path of ‘traditional’ Vader en zoon 1959, signed on the reverse painting or sculpture.