Frå Norddal inni Storfjorden til Røvreiten Børge Knutson Alstads ættlegg 08.02.2021 1 Frå Norddal til Røvreiten Om Børge Knutson Alstads ættlegg Norddal Norddal er en kommune på indre Sunnmøre i Møre og Romsdal. Den grenser i nordvest til Stordal, i nord og øst til Rauma, i sørøst til Skjåk, og i sør og vest til Stranda. I tillegg til kommunesenteret Sylte i Valldal ligger også bygdene Norddal ( Dalsbygda ), Eidsdal, Fjørå og Tafjord i kommunen. Kommunen er en av de store jordbrukskommunene på Sunnmøre. I kommunen dyrkes det i tillegg til korn både jordbær og aprikoser. Jordbærene finner man igjen i kommunevåpenet. Norddal kommune generelt, og bygda Tafjord spesielt, er kjent for mildt klima og vill og vakker natur. Navn Norddal var tidligere en del av Dale skipreide som på det meste omfattet dagens Norddal, Stranda og Stordal kommuner. Den opprinnelig tingplassen i skipreidet var trolig gården Dale i Norddal (bygd ). Fra 1600-tallet er «Norddal» brukt i de fleste offentlig dokumenter om sognet og prestegjeldet ( Sunnylven med Geiranger ble fradelt i 1861 ), og om herredet. Opprinnelsen til navnet Norddal for hele området er likevel uklar. Bygdebokforfatteren Ivar Kleiva gjetter på at folk i Skjåk kan ha brukt navnet «Norddalene», men Furseth synes denne forklaringen ikke er tilfredsstillende. Hans Strøm skriver i Søndmørs beskrivelse (1766, s.246): «Det er vanskelig at sige, hvorfor dette Sogn egentlig kaldes Nordals Sogn, efterdi der hverken i Sognet eller Kaldet findes nogen Dal af saadant Navn. Rimeligt er det, at alle her i Sognet beliggende Dale tilforn have været indsluttede under eet Navn, og kaldte Nordalene, det er, de Nordlige Dale, til forskiel fra Dalene i Syndelven og Geranger som ligge længere hen mod Sønden; hvilken Gisning meget bestyrkes ved foranførte Opskrift eller Titel af hr. Claus Gaases Klage-Digt som mælder om Nordalens og Jørgenfjordens Sogner.» Norddal kommunes tusenårssted er Sylte, kommunesenteret i Valldal. Området har også mange historiske minnesmerke. Elver, fjorder, fjell og vatn Vikvatnet ( regulert ) Zakariasdammen / Sakrisvatnet ( regulert ) Norddalsfjorden og Tafjorden er en del av Storfjorden Deler av Sunnylvsfjorden ligger også innenfor kommunens grenser Noen høye topper innenfor Norddal: Puttegga 1999,2 m - den høyeste i kommunen og i fylket Karitinden 1982 m Tordsnose 1975 m Høgstolen Trollkyrkja Torvløysa Deler av Reinheimen nasjonalpark og utfartsområdet Tafjordfjellene ligger innenfor kommunegrensen. 2 Her ligg Norddal Kart over Valldal. Her kan man sjå kvar mange av slektsgardene mine ligg. 3 Utsikt utover Valldalen 4 Bauta over Olav den heilages tur over Sylte i 1027-28 5 1. Børge Knutsson Alstad f. g.m. NN Børge nevnt i 1603 / 09. Bruker på Gnr. 14 Alstad – Bnr. 1 Burtigard Børge og NN barn: a. Knut f. Neste bruker b. Oluf f. Flyttet til Myren, Norddal c. Michel f. d. Anne f.ca.1580 d. e. Magnhild 6 Om Gnr. 14 Alstad O. Rygh noterer fleire skrivemåtar: Allmestad, Allmstad (1603), Alstadt, Almstadt (1606), Alstad (1617, 1666 og 1723). Han meiner difor at namnet skriv seg frå elva Alma, ei elv som renn ut der, og han brukar som døme Almestad i Sande. Stadnamnforskarar som Sandnes og Stemshaug er av ei anna meining. - stadnamn er rekna for å vere frå viking- tida og namnet til rydningsmannen er truleg førsteleddet. Vi har altså med mannsnamnet Aulir eller Olvir og - stad å gjere. Det vart fortalt til Olav den heilage då han var her at framanfor Skjærsura var det berre sætrar, Grø- ningane. Skjærsura er Alstad si grense mot Grønning. Garden grensar elles til Alstadsæter, til Myren med tidlegare Røsten. Sjøvegen er ca. 15 km lang og høgda over havet er 220 meter. Sæter: Alstadsæter på austsida av elva og Gudbrandsdalen ovanfor garden. Første fastskulen låg på garden men har no blitt flytta til Tverrvika på austsida av elva. Garden høyrer til Alstad/Høghjelle skulekrins. Det er ikkje nemnt noko om spesielle fornfunn på garden. 1521: Ingen er nemnd 1603: Børge 1651: Knut 2. Knut Børgesson Alstad f. g.m. Karen Nilsdatter Knut nemnt i 1635-46. Bruker på farsgarden Gnr. 14 Alstad – Bnr. 2 Oppigard Knut og Karens barn: a. Rasmus f.1591 d.1670 Neste bruker b. Povel f. Bosted farsgarden, Alstad c. Nils f. Bosted farsgarden, Alstad Deres sønn Povel drap grannen sin Elling Tostens. Han låg til sengs i 14 dager etter slagsmålet og vart dømt til døden, men rømde i 1651. Han bruker 3 mellag i Alstad i 1650. Etter ei anna kjelde ( Sakefall 1652 ) slo han grannen sin Elling Tostens. og måtte betale 16 Rd. Knut og broren hans brende tjøre pinsedag og fekk 3 m. sølv i straff. Nils møtte ikkje til utskriving. Mulkt 3 Rd. Bygsla 2 mellag. av far sin i 1640. 7 3. Rasmus Knutsson Alstad f.1591 og d.1670 g.m. NN Bruker på farsgarden Gnr. 14 Alstad – Bnr. 2 Oppigard. Flyttet til Høghjelle. Nevnt i 1645-46. Rasmus og NN barn: a. Ingebrikt f.1615 Neste bruker Alstad b. Peder f. Neste bruker Høghjelle b. Eli ( ? ) f.1625 Smogeli b. Søren f.1633 Flyttet til Høghjelle d. Arne f.1640 Dreng hjå broren 1666 Bruker Gnr. 16 Høghjelle – Bnr. 1 og 3 Oppigard I 1679 var det en stor skredulykke. Fonna tok garden. På Høghjelle var det kun to som overlevde. Om Gnr. 16 Høghjelle Høghjelle heiter øvste krinsen i Valldal. Skulehuset står framleis på gard nr. 16 Høghjelle. Dette skulehuset stod før på Alstad, men vart flytt fram dit i 1888 og lagt på nokre omfar til. Noko høgare ligg Langdal, elles grensar garden til Grønningsæter i sør. Det var desse tre gardane som sokna til denne skulen. Frå og med 1964/65 vart elevane sende til skulen i Syltemoa. Garden ligg 380 m.o.h. 22,2 km frå sjøen. I 1679 vart garden teken av ras, berre mannen og ei tenestejente ove rlevde. Tunet skulle då ha stått lenger framme og oppe. Uttale: «høijællanne» dativ: «-lå». Høyehielde ( 1666 ) Høyjelde, Højhielde ( 1723 ). Rygh: «1 ste Led er høy n. Hø, og Navnet betyr en «Høhjell», d.e. et Stillads til at ophænge Hø til tørring eller maaske snarere en Hølem. Jfr. Forekomsten af Hjalm og Stakk i Gaardsnavne». 1521. - ikkje nemnd 1603: - ikkje nemnd Bruk nr. 2 og 4 på Høghjelle har sæterrett på Nedstestølen. Bruk nr. 1 ( og 3 ) har selt sin sæterrett på Nestestø- len til Nils M. Myklebust d.e. Hovudbruket «Oppigarden» ( bruk 1 og 3 ) har ei skyld på 2,03. Bruk 2 «Holten» har ei skyld på 0,34 og vart frå delt i 1846. Bruk nr. 4 frå delt i 1902 har ei skyld på 0,38. Bygdeboka fortel ikkje om fornfunn på Høghjelle. Nils Ols ( H 200 ) var første mann på bruk nr. 4. Han budde oppe på «Tuftene», men fonna var så truande at han flytta husa dit dei står i dag. 8 4. Søren Rasmusson Høghjelle f.1633 og d.1715 g.m. Synneve Pedersdatter f.1622 og d.1740. Søren og Synneves barn: a. Ingebrikt f.1675 Tear hjå Arne Dugen i 1701 b. Guri f.1679 d.1750 Løvoll. ( Usikkert om Guri er deres barn ? ) c. Peder f.1683 d.1738 Smoge, gift til Hove, Stordal d. Rasmus f.1692 d.1770 Smoge Bruker på Gnr. 78 Smoge – Bnr. 1 Smoge Både Søren og faren Rasmus bodde på Høghjelle, men flyttet til Smoge før fonna tok garden på Høghjelle i 1679. Om Gnr. 78 Smoge Udtales «smøge» ( mellem ø og o ) - Smouge ( 1603 ), Smoge ( 1606 og 1616 ), Smaage ( 1617 ), Smoge ( 1666 og 1723 ) * Smuga f., Aabning, hvorigjennem man kan krybe, Smuthul. Samme Navn er Smaage paa Hitteren ( af Smoge AB. 60 ) og i Akerø. Af en Sideform i Intetkjøn kommer Smauet i Onsø. Gaarden ligger paa en Flaa i en trang, brat Elvedal. Det har blitt gjort eit interessant funn frå vikingtida på garden, omkring 100 m nedanfor der husa står i dag. Vikinggrav med sverd og fullt smedutstyr. Sjølve garden ligg på ei flå som Rygh skrih 274 m.o.h. ( Ytste Smoge ). Inste Smoge ligg innanfor og meir i le, ca. 280 m.o.h. Nabogarden Smogeli ligg nesten 1 km frå tunet på Ytste Smoge. Robbervika låg heilt ved sjøen. I dag er det eit olivinbrot der. Smogelia grensar mot Sunnylven. Vonheim ( Bnr. 2 ) vart skilt ut frå hovudbruket i 1912. Bnr. 1 har ei skyld på 2,05 og Vonheim ei skyld på 0,68. Borna gjekk på skule i Ytterdal og det kunne vere ein lang og fårleg skuleveg. Husa er i god stand i dag. 1957 vert rekna som siste året med heilårsdrift på Ytste Smoge. Det omtalte «smuget» eller «smauet» nedanfor Von- heim er så tilvakse med skog og vegetasjon at det ikkje er godt å sjå i dag. Smoge hadde to sætrar, ei heimsæter, Selbakken, rett ovanfor Bnr. 2 og ei sæter saman med Smogeli i Smogedalen. 9 5. Peder Sørensson Smoge Hove f.1683 og d.1738 g. i 1723 .m. Marte Pedersdatter Hove f.1699 og d.1737 Flyttet til Hove, Stordal. Bruker på Martes farsgard, se også Josæter. I 1720 fikk Peder ein sønn, a. Søren f.1720 og d.1722 utenom ekteskap med Eufemia Halkjellsdatter Skarbø. Peder og Martes barn: b. Anna f.1723 d. c. Elling f.1726 d.1773 gårdbruker på Ulla, Haramsøy d. Søren f.1728 d.1778 gårdbruker på Haram ( Haramsøya ) e. Peder f.1730 d.1788 tvilling med Rasmus, gårdbruker på Hurlen f. Rasmus f.1730 d. tvilling med Peder g. Størker f.1732 d.1813 g.m. Gjertrid Knutsdatter fra Busengdal. h. Rasmus f.1735 d.1737 Peder og Marte døydde i 1738 og 1737, mens dei 5 barna var små. Marte kan ha døydd i barseng med siste barn.