Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Nieuwste Geschiedenis Promotor: prof. dr. Bruno De Wever Het Europa der volkeren op de IJzerbedevaarten Een vlag dekt vele ladingen Masterscriptie tot het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis door Lennert Hoedaert Academiejaar 2009-2010 Dankwoord Het is eindelijk zover. Ik kan een dankwoord schrijven. Hoewel dit stukje een plaats vooraan krijgt, komt het pas na ruim 200 pagina’s en 700 voetnoten aan de beurt. Een dankwoord lijkt de moeilijkste karwei omdat de inspiratie op is, omdat ik niemand wil vergeten en omdat ik stiekem met een origineel verhaal wil afsluiten. Tientallen dankwoorden van voorgangers leverden niet veel meer op dan “een thesis is nooit het werk van één persoon” of “een thesis is de kers op de taart”. Maar om toch maar niet “op te vallen” koos ik voor een stereotiep dankwoord. Tijdens mijn thesisparcours werd ik begeleid door een zeer verscheiden entourage. Eerst en vooral wil ik professor De Wever bedanken voor het boeiende onderwerp en de begeleiding doorheen mijn Masterjaar. Hij gaf mij de kans om in de leerrijke en ingewikkelde geschiedenis van de grootste Vlaamse politieke manifestatie te graven en was steeds beschikbaar voor tips. Aan deze scriptie kon ik niet beginnen zonder Peter Verplancke die mij voorzag van contactgegevens van (ex-)Comitéleden en andere personen die verwant waren met de IJzerbedevaart. Mijn interviewrespondenten boden mij een boeiende kennismaking met de geschiedenis van de IJzerbedevaarten en het Europa der volkeren. Daarnaast wil ik ook het personeel van het ADVN, het KADOC, het AMVC, het Stadsarchief van Diksmuide en de Gentse universiteitsbibliotheek bedanken voor hun vlijtig zoekwerk naar archiefstukken en literatuurbronnen. Een bijzondere dank gaat uit naar Eric Van de Casteele die mij zijn persoonlijke archiefmap van de IJzerbedevaarten toevertrouwde. Uiteraard mag ik mijn persoonlijke entourage niet vergeten. Een voor een waren ze tolerant voor mijn ongeduld, onvoorspelbare humeurwisselingen en asociaal gedrag. Ik bedank in het bijzonder mijn vader voor de spellingscontrole en de inhoudelijk opmerkingen, mijn moeder voor de dagelijkse steun en goede moed, mijn zus en broer voor de hulp bij de vormelijke afwerking en mijn grootouders voor de nostalgische verhalen. Tenslotte wil ik nog mijn vrienden en collega-historici-in-spe bedanken voor de interessante politieke discussies die we de afgelopen vier jaar uitgevochten hebben. Mijn oprechte excuses aan al diegene die ik vergeten ben! Het zal de vermoeidheid zijn. 1 Inhoudstafel Dankwoord..............................................................................................1 Inhoudstafel ............................................................................................2 Lijst van afkortingen ................................................................................8 2 1 Inleiding....................................................................................................10 1.1 Het Europa der volkeren van vroeger tot nu ............................................... 10 1.2 Vraagstelling ................................................................................................... 13 Van Cardiff tot Diksmuide........................................................................................... 13 Hypothesen .................................................................................................................. 15 1.3 Een greep uit de mondelinge getuigenissen.................................................. 17 1.4 Het puzzelwerk kan beginnen........................................................................ 20 2 Het (inter)nationalisme op de IJzerbedevaart: een bewogen (voor)geschiedenis .............................................................................................22 2.1 De IJzerbedevaarten tussen 1920 en 1939.................................................... 22 De oorsprong van de IJzerbedevaart........................................................................... 22 De eerste vier IJzerbedevaarten .................................................................................. 23 Ondertussen bij de Vossen… ....................................................................................... 24 De IJzerbedevaarten tussen 1924 en 1928 .................................................................. 25 De explosieve jaren 1929 en 1930............................................................................... 27 De IJzerbedevaarten tijdens de jaren dertig: tussen twee vuren................................. 29 Besluit 1920 - 1939...................................................................................................... 34 2.2 De oorlogsbedevaarten in een internationaal perspectief ........................... 34 Een overzicht van de collaboratiejaren....................................................................... 35 Besluit 1940 - 1944...................................................................................................... 38 2.3 De naoorlogse bedevaarten tot 1960 ............................................................. 39 De bedevaarten staan op uit de doden......................................................................... 39 De IJzerbedevaart van 1953: keet schoppen én Europa boven................................... 41 Meer politieke rumoer en jong volk vanaf 1954.......................................................... 43 Besluit 1946 - 1960...................................................................................................... 45 3 De achtergrond van Rik De Ghein ........................................................47 3.1 Als jongeling bij de KSA ................................................................................ 47 Ontstaan van de KSA................................................................................................... 47 De afkomst van Rik De Ghein...................................................................................... 48 Op de “Ridderschool”................................................................................................. 49 3.2 Met de KSA naar Vlaamse manifestaties ..................................................... 50 Inleiding....................................................................................................................... 51 Bij de wedergeboorte van de IJzerbedevaart............................................................... 51 Teleurstelling troef tijdens het Guldensporenjaar....................................................... 52 Het Zangverbond en de breuk met de nationalistische jeugdbeweging....................... 53 Het Rodenbachjaar...................................................................................................... 54 3 In het Jeugdcomité voor de IJzerbedevaart................................................................. 55 In het Vlaams jeugdcomité voor de Wereldtentoonstelling ......................................... 56 De verdiensten van De Ghein...................................................................................... 57 3.3 Schrijven, die andere passie........................................................................... 58 Een kennismaking met de KSA-bladen ........................................................................ 58 De KSA als venster op de wereld................................................................................. 59 Aandacht voor andere volkeren in “Hernieuwen”: een weerspiegeling van de Vlaamse Beweging?.................................................................................................................... 60 3.4 Van Roeselare naar Diksmuide ..................................................................... 63 4 De IJzerbedevaarten vanaf 1961 tot 1965.............................................65 4.1 In de Volksunie en Europa............................................................................. 65 De evolutie van de VU ................................................................................................. 65 De “Europese actie” begin jaren zestig...................................................................... 66 4.2 In Diksmuide ................................................................................................... 68 De opvolging van Clemens De Landtsheer.................................................................. 68 Verbroederen met kameraden – oud-strijders............................................................. 69 (Groot-)Nederland boven in 1962 ............................................................................... 70 Kijken naar de toekomst en omzien naar het verleden ................................................ 71 Het Comité “op zwart zaad” ....................................................................................... 72 4.3 Besluit 1961 - 1965 .......................................................................................... 74 5 De IJzerbedevaarten vanaf 1966 tot 1970.............................................75 5.1 Inleiding........................................................................................................... 75 In het Comité................................................................................................................ 75 5.2 1966: 39 ste IJzerbedevaart: “Nieuwe Inzet” ................................................. 76 Heropvlakkering van extreem-rechts?........................................................................