liściastych oraz źródlisk w dnie jaru utworzono obszar leśny, który stanowi rezerwat km i powierzchni zlewni 99,5 km2. W rozpatrywanym rejonie łączy ona jeziora: Łąki, Dynamika zmian zasobów wód stojących najlepiej udokumentowana jest w STAN CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH „Jar grądowy Cielęta”. Czartek, Wysokie Brodno i Niskie Brodno. Innym dopływem Drwęcy jest Rypienica. przypadku Jeziora Bachotek, które objęte jest od wielu lat obserwacjami hydrolo- KOMENTARZ Na rozpatrywanym obszarze występuje jej ujściowy, uregulowany odcinek. Całkowi- gicznymi prowadzonymi przez IMGW-PIB. Jest to jezioro podpiętrzone od 1995 roku W związku z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 ta długość rzeki wynosi 34,4 km, a powierzchnia zlewni zamyka 327,7 km2. Wystę- i z tego powodu dane dotyczące stanów wody nie odzwierciedlają naturalnego jego DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ BUDOWA GEOLOGICZNA I LITOLOGIA października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód puje tutaj także źródłowy odcinek dopływu Osy - Lutryny. Rzeka ta odwadnia reżimu. Średni wieloletni stan wody w okresie 1981-2010 wynosił 257 cm, a roczna powierzchniowych (Dz. U. 2014, poz. 1482), które wprowadziło zmianę klasyfikacji zabagnioną rynnę glacjalną, przepływając przez jeziora: Chojno, Oleczno oraz amplituda osiągała 45 cm. W okresie od listopada do kwietnia obserwuje się W SKALI 1:50 000 wskaźników jakości wód w ciekach naturalnych, jeziorach i innych zbiorników Utwory kredy na tym obszarze są słabo rozpoznane, nawiercono je jedynie w Wądzyńskie. powolny wzrost stanów wody, a następnie ich spadek. Więcej szczegółowych wodnych, na mapie nie zastosowano symboli dotyczących jakości wód powierzch- Grzybnie i są to wapienie o miąższości co najmniej 12 m (nieprzewiercone). Osady W granicach analizowanego obszaru znajduje się 13 jezior o powierzchni danych przedstawiono na rys. 3. W historii obserwacji najwyższy stan wody (339 ARKUSZ N-34-99-B niowych w punktach pomiarowych. oligocenu występują w postaci iłów o miąższości do 35 m. Miocen reprezentowany przekraczającej 10 ha (tab. 3). Największym z nich jest Jezioro Bachotek, które cm) wystąpił w styczniu 1982 roku. Z kolei stan najniższy (153 cm) obserwowano w Rozpoznanie stanu czystości rzeki Drwęcy prowadzono w Szabdzie na jest przez iły, mułki i piaski z wkładkami węgla brunatnego. Osady te charakteryzują zamyka ciąg jezior położonych w rynnie Skarlanki. Jest klasycznym jeziorem listopadzie 1964 roku (tab. 5). BRODNICA stanowisku poniżej Brodnicy. Stwierdzono dobry stan wód w zakresie fizykoche- się znaczną miąższością wynoszącą od 80 m do 190 m. Występują powszechnie na rynnowym usytuowanym w bezpośrednim sąsiedztwie zalesionych równin sandro- micznym, biologicznym oraz morfologicznym (tab.8). Stan ekologiczny oceniono całym rozpatrywanym obszarzea, czasami odsłaniając się na powierzchni m.in. w cm wych. Wzdłuż jeziora ciągną się terasy jeziorne, świadczące o wyższym zaleganiu 400 jako dobry, natomiast stan sanitarny – niezadowalający. W porównaniu do lat Opracowała: dolinie Drwęcy, Mszany, Szabdy oraz na południe od Brodnicy (Wysota 2005). zwierciadła wody w porównaniu do jego poziomu obecnego. Jezioro zasilane jest 350 wcześniejszych zanotowano niewielką poprawę jakości wód w zakresie fizykoche- Bożena Pius Osady czwartorzędu osiągają tutaj znaczne miąższości (do 190 m). Maksy- głównie przez Skarlankę oraz wody podziemne występujące w różnowiekowych 300 micznym. Rzeka Rypienica w odcinku ujściowych w 2013 roku charakteryzowała się malne miąższości związane są z dolinami kopalnymi: brodnicką i słoszewską oraz z poziomach wodonośnych (Glazik 1970). Od 1995 roku Jezioro Bachotek jest 250 dobrym stanem ekologicznym. Zdecydowały o tym zarówno wskaźniki biologiczne obniżeniem powierzchni podczwartorzędowej w okolicach Brodnica - Jezioro piętrzone jazem w Tamie Brodzkiej. Ze względu na rynnową genezę dno misy jak i fizykochemiczne. W górnym biegu do Rypienicy wprowadzane są ścieki z Bachotek (Wysota 2005). Na całym obszarze W. Wysota (2005) wyróżnił 5 serii jeziornej jest urozmaicone, a maksymalna głębokość jeziora osiąga 24,3 m. 200 oczyszczalni w Rypinie oraz Spółdzielni Mleczarskiej ROTR. Stan czystości tej rzeki OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARU glacjalnych oraz dwie interglacjalne. Do najstarszych należą osady interglacjału 150 po uruchomieniu oczyszczalni ścieków w Rypinie systematycznie ulega poprawie. augustowskiego. Znajdują się one w rejonie Karbowa oraz Bachotka, a ich miąż- Tabela 3. Zestawienie większych jezior (AJP – Atlas jezior Polski, red. Jańczak 100 Ocena jakości wody rzeki Brodniczki została przeprowadzona w 2008 roku. Jej stan Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki 2001), anali- szość osiąga około 25 m. Utwory zlodowaceń południowopolskich pokrywają 1996). 50 ekologiczny oceniono na dobry. zowany obszar położony jest na Pojezierzu Brodnickim (315.12), Pojezierzu Cheł- bezpośrednio osady mioceńskie lub interglacjału augustowskiego. Osady tego Głębo- Głębo- wieku stwierdzono w rejonie Bachotka i są to mułki oraz piaski zastoiskowe. W 0 mińskim (315.11), Pojezierzu Dobrzyńskim (315.13) oraz Dolinie Drwęcy (315.13, Lp. Nazwa jeziora Powierzchnia Objętość kość kość XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Tabela 8. Ocena jakości wody w rzekach. Opracowano na podstawie danych WIOŚ głębokich rynnach subglacjalnych brodnickiej i słoszewskiej stwierdzono piaski, rys. 1). 3 AJP Planimetr [tyś.m ] średnia[m] max[m] NNW SNW SSW SWW WWW w Bydgoszczy. Objaśnienia: IO – indeks okrzemkowy. żwiry i mułki wodnolodowcowe, a ich cechy litologiczne i mineralne wskazują na depozycję tych osadów w kilku cyklach sedymentacji wodnolodowcowej. Gliny 1 Bachotek 211,0 231,6 15394,2 7,2 24,3 Rys. 3. Charakterystyczne stany wody Jeziora Bachotek w latach hydrologicznych Ocena Stan zlodowaceń południowopolskich nawiercono m.in. w rejonie Najmowa, Karbowa i 2 Bartno - 4,7 - - - 1981-2010 (wg danych IMGW). Rzeka Rok biol. fizykoche- morfolo- bakte- ekologiczny miczna giczna riolo- Bachotka. Miąższość ich waha się od 3 m do 46 m. Interglacjał wielki reprezento- 3 Czartek - 4,7 - - - wany jest przez mułki, iły oraz piaski zarówno jeziorne jak i rzeczne. Osady te Tabela. 5. Ekstremalne stany wody Drwęcy w profilu Brodnica oraz Jeziora Bacho- giczna 4 Głęboczek - 4,7 - - - występują w kopalnych rynnach (słoszewskiej i brodnickiej) oraz dolinie pomiędzy tek z całego okresu obserwacji, do 2013 roku włącznie (wg danych IMGW-PIB). Rypienica 2013 IO, (I II klasa II klasa - dobry Góra Niewierskie Karbowem a Bachotkiem. Miąższość tych osadów waha się od 20 m do 50 m. 5 - 4,4 - - - Posterunek Data wystąpienia Data wystąpienia (ujście) kla- (Niewierz) Rzeka/ WWW NNW Dość powszechnie na rozpatrywanym obszarze występują osady zlodowace- wodowskazo- absolutnego absolutnego sa) 6 Grzywinek 20,6 19,0 456,1 2,2 4,7 Jezioro (cm) (cm) nia odry. Są to iły, mułki i piaski zastoiskowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe dolne wy max. min. Drwęca 2011 IO, (II II klasa II klasa nieza- dobry oraz górne. Zalegają one bezpośrednio na osadach mioceńskich, glinach zlodowa- 7 Jeziorko - 4,2 - - - (Szabda) kla- dowala- 25 14.08.1911 r. ceń południowopolskich oraz osadach wodnolodowcowych interglacjału wielkiego. Jezioro Chojeń- Brodnica Drwęca 287 03-06.04.1979 r. sa) jąca 8 68,1 68,0 4755,3 6,8 19,6 39 12.07.1930 r. Miąższość ich jest zróżnicowana i wynosi od 5 m do 15 m. Gliny zwałowe zlodowa- skie (Chojno) Brodniczka 2008 I II klasa - zadowa- dobry cenia odry występują w rejonie Czekanowa, Wichulca, Pokrzydowa, Drużyn, Karbo- Jezioro Cielęckie Bacho- klasa lająca 9 16,2 15,1 469,8 2,9 5,4 Bachotek 339 15-23.01.1982 r. 153 06-07.11.1964 r. wa i Szymkowa. Są to gliny tworzące nieciągłą warstwę o miąższości do 35 m. Na (Cielęta) tek Rozpoznanie stanu czystości oraz stanu ekologicznego w ostatnich latach dla powierzchni odsłaniają się w dolinie Drwęcy oraz na obszarze miasta Brodnica. 10 Jezioro Czarne 10,6 9,5 622,6 5,9 13,6 Tabela. 5. Ekstremalne przepływy Drwęcy w profilu Brodnica z całego okresu kilku największych jezior na analizowanym obszarze wykonał WIOŚ w Bydgoszczy Następna seria glacjalna należy do zlodowacenia warty, którego piaski i żwiry Jezioro Kiełpiń- obserwacji, do 2013 roku włącznie (wg danych IMGW-PIB) (tab.9). Przeprowadzona ocena stanu ekologicznego wskazuje na stan dobry lub wodnolodowcowe zostały rozpoznane w okolicach Drużyn, Brodnicy, Słoszewa, 11 44,4 50,0 2359,0 5,3 10,0 umiarkowany. W przypadku Jezior Chojeńskiego oraz Niskie Brodno w elementach skie Posterunek Data wystąpienia Data wystąpienia Szymkowa. Cechują się one niewielką miąższością wynoszącą od 5 do 18 m. Gliny WWQ NNQ fizykochemicznych o stanie poniżej dobrego zadecydowała głównie niska przezro- Jezioro Szczuc- wodowskazo- Rzeka absolutnego absolutnego zwałowe zlodowacenia warty tworzą zwartą pokrywę o miąższości od 3 m do 35 m. 12 24,5 23,7 1078,0 4,4 9,8 (m3/s) (m3/s) czystość wód (SD). Elementy biologiczne zazwyczaj mieściły się w II klasie (tab. 9). kie (Szczuka) wy max. min. Odsłaniają się na powierzchni w dolinie Drwęcy. Jezioro Wądzyń- Kompleks osadów zlodowacenia wisły obejmuje gliny zwałowe, utwory wodno- 13 170,4 166,4 13270,5 7,8 34,6 Tabela 9. Ocena jakości wody w jeziorach. Opracowano na podstawie danych skie Brodnica Drwęca 96,6 03-06.04.1979 r. 5,9 14.12.1969 r. lodowcowe oraz zastoiskowe, o miąższości od 5 do 50 m. Występują tutaj dwa WIOŚ w Bydgoszczy. SD – widzialność. 14 Kruszyny - 6,2 - - - poziomy glin, które związane są z nasunięciem lądolodu w fazie leszczyńskiej oraz Typ Klasyfikacja Ocena stanu