Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen Academiejaar 2009-2010 Eerste Examenperiode Artistieke afbeeldingen van het amusementsleven in het oeuvre van Gustave De Smet, Edgard Tytgat en Floris Jespers binnen het sociaal culturele spanningsveld van de jaren twintig Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de Kunstwetenschappen, Optie Beeldende Kunst door Willem Coppejans Promotor: Prof. Dr. Claire Van Damme INHOUDSTAFEL Voorwoord …………………………………………………………………………………………5 Status Quaestionis …………………………………………………………………………………6 1. Situering van de protagonisten in de jaren twintig en hun relatie ten opzichte van het amusementsleven ………………………………………………...…13 1.1 Gustave De Smet………………………………………………………………………………. 13 1.2 Edgard Tytgat………………………………………………………………………………….. 14 1.3 Floris Jespers…………………………………………………………………………………... 16 1.4 Besluit………………………………………………………………………………………….. 17 2 Sociaal historische invloed op het veelvuldige voorkomen van de thematiek van het amusementsleven in de Vlaamse kunst van de jaren twintig …………….. 18 2.1 Historische schets: het amusementsleven in de jaren twintig………………………………….. 18 2.1.1 De dolle jaren twintig?…………………………………………………………………………. 18 2.1.2 Bloei van de amusementscultuur ondanks een bar economisch klimaat………………………. 19 2.1.3 Het amusementsleven van de jaren twintig: voor elk wat wils………………………………... 20 2.1.3.1 Kermis…………………………………………………………………………………………. 20 2.1.3.2 Circus………………………………………………………………………………………….. 20 2.1.3.3 Kusttoerisme…………………………………………………………………………………… 21 2.1.3.4 Mondain vermaak……………………………………………………………………………… 22 2.1.3.5 Podiumkunsten………………………………………………………………………………… 22 2.1.3.6 Zondagse rust………………………………………………………………………………….. 24 2.1.3.7 Cafébezoek en verenigingsleven………………………………………………………………. 24 2.1.3.8 Cinema………………………………………………………………………………………… 25 2.2 Het sociaal culturele spanningsveld tussen traditie en moderniteit…………………………… 26 2.2.1 Flamingantisme, Katholicisme, Modernisme en Kunst……………………………………….. 26 2.2.2 Internationale invloed versus nationaal sentiment…………………………………………….. 28 2.2.3 Stad versus platteland………………………………………………………………………….. 28 2.2.4 Het biculturele kunstenaarskarakter: De kunstenaar als nomade binnen het spanningsveld….. 30 2.3 Besluit…………………………………………………………………………………………. 32 3 Het amusementsleven als thema in de beeldende kunst: nationale en internationale inspiratiebronnen: een boeiend evenwicht ………………………………………….. 33 3.1 Voorlopers en tijdgenoten in Vlaanderen……………………………………………………… 33 3.1.1 Afbeeldingen van het amusementsleven als veruitwendiging van ‘La Génie du Nord’………. 33 3.1.2 Afbeeldingen van het amusementleven in de Vlaamse kunstgeschiedenis: een vogelvlucht….. 35 3.1.2.1 Pieter Bruegel de Oude………………………………………………………………………… 35 3.1.2.2 Max Elskamp…………………………………………………………………………………... 37 3.1.2.3 James Ensor……………………………………………………………………………………. 37 3.1.2.4 Frits Van den Berghe en Constant Permeke…………………………………………………… 39 3.1.2.5 Frans Masereel………………………………………………………………………………… 41 3.2 Internationale invloed op de afbeeldingen van het amusementsleven………………………… 43 3.2.1 Artistieke kruisbestuiving tijdens WOI………………………………………………………... 43 3.2.1.1 Gustave De Smet in Nederland………………………………………………………………... 43 3.2.1.2 Edgard Tytgat in Engeland…………………………………………………………………….. 44 3.2.1.3 Floris Jespers in Antwerpen…………………………………………………………………… 45 3.2.2 De Sélectionbeweging als veruitwendiging van een gematigd modernisme………………….. 46 3.2.3 De voornaamste internationale invloeden; een overzicht……………………………………… 48 3.2.3.1 Pablo Picasso…………………………………………………………………………………... 48 3.2.3.2 Marc Chagall…………………………………………………………………………………... 50 3.2.3.3 Fernand Léger…………………………………………………………………………………. 51 3.2.3.4 L’Ecole de Paris………………………………………………………………………………... 52 3.2.3.5 Georges Rouault, André Derain, Raoul Dufy…………………………………………………. 53 3.2.3.6 Heinrich Campendonk………………………………………………………………………… 54 3.2.4 Afsluitende bedenkingen………………………………………………………………………. 55 3.3 Besluit……………………………………………………………………………………….…. 56 4 Comparatieve thematische analyses ………………………………………………… 57 4.1 Kermis…………………………………………………………………………………………. 57 4.1.1 Kermistaferelen in het oeuvre van Gustave De Smet…………………………………………. 57 4.1.2 Kermistaferelen in het oeuvre van Edgard Tytgat…………………………………………….. 59 4.1.3 Kermistaferelen in het oeuvre van Floris Jespers……………………………………………... 64 4.1.4 Comparatief besluit……………………………………………………………………………. 66 4.2 Circus………………………………………………………………………………………….. 68 4.2.1 Circustaferelen in het oeuvre van Gustave De Smet…………………………………………... 68 4.2.2 Circustaferelen in het oeuvre van Edgard Tytgat……………………………………………… 73 4.2.3 Circustaferelen in het oeuvre van Floris Jespers………………………………………………. 75 4.2.4 Comparatief besluit……………………………………………………………………………. 80 4.3 Kusttoerisme…………………………………………………………………………………... 83 4.3.1 Het kusttoerisme als artistiek thema in het oeuvre van Gustave De Smet…………………….. 83 4.3.2 Het kusttoerisme als artistiek thema in het oeuvre van Edgard Tytgat………………………... 83 4.3.3 Het kusttoerisme als artistiek thema in het oeuvre van Floris Jespers………………………… 85 4.3.4 Comparatief besluit……………………………………………………………………………. 89 4.4 Mondain vermaak……………………………………………………………………………… 90 4.4.1 Taferelen van mondain vermaak in het oeuvre van Gustave De Smet………………………... 90 4.4.2 Taferelen van mondain vermaak in het oeuvre van Edgard Tytgat…………………………… 93 4.4.3 Taferelen van mondain vermaak in het oeuvre van Floris Jespers……………………………. 93 4.4.4 Comparatief besluit……………………………………………………………………………. 95 4.5 Podiumkunsten………………………………………………………………………………… 97 4.5.1 Afbeeldingen van podiumkunsten in het oeuvre van Gustave De Smet………………………. 97 4.5.2 Afbeeldingen van podiumkunsten in het oeuvre van Edgard Tytgat………………………….. 98 4.5.3 Afbeeldingen van podiumkunsten in het oeuvre van Floris Jespers…………………………... 100 4.5.4 Comparatief besluit……………………………………………………………………………. 101 4.6 Zondagse rust……………………………………………………………………………….…. 103 4.6.1 Zondags rust als thema in het oeuvre van Gustave De Smet………………………………….. 103 4.6.2 Zondagse rust als thema in het oeuvre van Edgard Tytgat……………………………………. 108 4.6.3 Zondagse rust als thema in het oeuvre van Floris Jespers…………………………………….. 109 4.6.4 Comparatief besluit……………………………………………………………………………. 110 4.7 Cafébezoek en verenigingsleven………………………………………………………………. 112 4.7.1 Café en verenigingsleven als inspiratiebron in het oeuvre van Gustave De Smet…………….. 112 4.7.2 Café en verenigingsleven als inspiratiebron in het oeuvre van Edgard Tytgat………………... 117 4.7.3 Café en verenigingsleven als inspiratiebron in het oeuvre van Floris Jespers………………… 117 4.7.4 Comparatief besluit……………………………………………………………………………. 118 4.8 Besluitvorming met behulp van kwantitatieve gegevens……………………………………… 120 4.8.1 Plaats van het amusementsleven in het oeuvre van Gustave De Smet………………………… 120 4.8.2 Plaats van het amusementsleven in het oeuvre van Edgard Tytgat……………………………. 121 4.8.3 Plaats van het amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers…………………………….. 122 4.8.4 Comparatief besluit…………………………………………………………………………….. 123 Algemeen Besluit ………………………………………………………………………………….. 125 Epiloog …………………………………………………………………………………………….. 128 Bibliografie ………………………………………………………………………………………... 129 Bijlagen …………………………………………………………………………………………………….. 139 1. Chronologisch overzicht afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Gustave De Smet 2. Iconografisch overzicht afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Gustave De Smet 3. Chronologisch overzicht afbeeldingen van het amusementsleven in het oeuvre van Edgard Tytgat 4. Iconografische overzicht afbeeldingen van het amusementsleven in het oeuvre van Edgard Tytgat 5. Chronologisch overzicht afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers 6. Iconografisch overzicht afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers 7 Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van G. De Smet voor 1920 8a. Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van G. De Smet tijdens jaren '20 (1) 8b. Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van G. De Smet tijdens jaren '20 (2) 9. Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Gustave De Smet na 1929 10. Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Edgard Tytgat voor 1920 11a Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Edgard Tytgat tijdens jaren '20 (1) 11b Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Edgard Tytgat tijdens jaren '20 (2) 12 Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Edgard Tytgat na 1929 13 Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers voor 1920 14a Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers tijdens jaren '20 (1) 14b Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers tijdens jaren '20 (2) 15 Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers na 1929 16 Grafieken - Afbeeldingen amusementsleven in het oeuvre van Floris Jespers s.d Afbeeldingencatalogus (apart katern) Voorwoord Deze pagina wil ik graag voorbehouden om enkele mensen te bedanken zonder wiens hulp deze masterproef nooit zijn uiteindelijke vorm gekregen zou hebben. In de eerste plaats wil ik mijn dank uiten aan de promotor van dit proefschrift, Prof. Dr. Claire Van Damme. In de tussentijdse evaluatiegesprekken werkten haar interesse en enthousiasme aanstekelijk. Ze bood verrijkende inzichten en stimuleerde het verdere onderzoek door opbouwende kritieken op zowel inhoudelijk als structureel vlak. Dr. Cathérine Verleysen was vorig jaar gedurende een maand mijn stagebegeleidster in het MSK Gent. Informele