lokale energie monitor 2017 NAAR INHOUD COLOFON Uitgave november 2017 Inhoud Opdrachtgever: RVO.nl Onderzoeker: Anne Marieke Schwencke In opdracht van: HIER opgewekt 3 VOORWOORD Met medewerking van RVO.nl | PBL | Alliander | 4 SAMENVATTING Stedin | Enplus | VNG Regionale experts: Frank Boon | Onno Eigeman | 5 1 INLEIDING Jornt Elzinga | Marlous Goeman | Manuel den Hollander | Wijnand Jonkers | 7 2 BURGERCOLLECTIEVEN Wilma Paalman-Vloedgraven | Arien Scholtens | Jan Snelders | Christiaan Teule | Richard Ton | 19 3 PRODUCTIE: COLLECTIEVE ZON Hanna de Vries | Siward Zomer 42 4 PRODUCTIE: COLLECTIEVE WIND Onze dank gaat nadrukkelijk uit naar alle initiatieven, regionale experts, koepel- 60 5 ENERGIEBESPARING, WARMTETRANSITIE organisaties en projectontwikkelaars die hebben meegeholpen aan de totstandkoming van deze 64 6 LOKALE ENERGIE: LEVERING EN HANDEL Monitor. 73 BIJLAGEN HIER opgewekt is een samenwerking tussen het HIER klimaatbureau en ODE decentraal. HIER opgewekt wordt mede mogelijk gemaakt door Alliander, Enpuls, Stedin en de VNG. TERUG NAAR INHOUD Voorwoord Deze derde versie van de Lokale Energie Monitor biedt niet alleen maar in de praktijk gaat het om een proces van jaren. een kwantitatief beeld van de beweging van energiecoöperaties en Het nieuwe kabinet biedt veel perspectief. Lokale energie opwek- andere lokale energie initiatieven. Dankzij de vele voorbeelden laat king, energiebesparing en de warmtetransitie zijn belangrijke priori- ze ook een goed beeld zien van het vele werk dat coöperaties doen teiten. De komende jaren moeten 50.000 woningen per jaar aard- op het gebied van zon, wind, besparing en de warmtetransitie. gasvrij worden gemaakt, oplopend naar tenminste 200.000 in de Dit jaar zijn honderd nieuwe coöperatieve zonprojecten gereali- jaren daarna. Bewonersinitiatieven gaan samen met gemeente en seerd en het dubbele aantal zit in de pijplijn. De postcoderoosrege- netbeheerder aan de slag om hun wijk aardgasvrij te maken. De eer- ling begint te lopen, de grotere projecten maken ook gebruik van de ste initiatieven zijn er om ook in ons land warmtecoöperaties op te SDE+ en crowdfunding. Coöperatieven bundelen krachten en wer- richten. Een nieuwe tak van sport, waar in andere Europese landen ken samen met commerciële partijen. We zien bij zon vergelijkbare al ervaring mee is opgedaan. ontwikkelingen als eerder bij wind. Het zijn belangrijke ontwikkelin- En ook moeten landelijk, maar zeker ook lokaal voorwaarden worden gen die er ook voor zorgen dat de coöperatieve beweging een blij- geschapen om vanaf 2030 te kunnen stoppen met de verkoop van vertje wordt en daarmee structureel kan bijdragen aan de verduur- benzine- en dieselauto’s. Een snel groeiend aantal coöperaties zaming van de eigen omgeving en aan draagvlak voor de speelt hierop in. Elektrische infrastructuur en elektrische deelauto’s energietransitie. worden gangbaar. Het aantal leden van coöperaties ligt momenteel rond de 60.000. De Lokale Energie Monitor is van groot belang om de beweging van Als we kijken naar alle voorlichtings- en wervingsactiviteiten van de energiecoöperaties en andere initiatieven op de kaart te zetten bij coöperaties en de vele aandacht in de media kan het bereik van de de verschillende overheden, de netwerkbedrijven en de partijen van lokale energie beweging op het tienvoudige hiervan worden het Energieakkoord. De Monitor kan alleen gemaakt worden met de geschat. input van alle coöperaties en samenwerkende partijen. Dank aan Naar schatting drie van de vier coöperaties richt zich ook op ener- iedereen die een bijdrage leverde aan de totstandkoming van deze giebesparing via wijkgerichte besparingscampagnes en advisering monitor en in het bijzonder aan Anne Marieke Schwencke, die de aan bewoners. We zien veel samenwerking met Buurkracht en de monitor ook dit jaar weer samenstelde. HOOM coöperatie telt inmiddels 17 leden. De Lokale Energie Moni- tor heeft dit jaar geprobeerd om de energiebesparingsactiviteiten Sible Schöne van de energiecoöperaties en andere lokale energie initiatieven in Directeur kaart te brengen. Dat is nog geen eenvoudige opgave. De samen- HIER opgewekt werking met de energieloketten en het (lokale) bedrijfsleven komt op veel plaatsen van de grond, maar het meten van resultaat blijft lastig. Het lijkt soms simpel als je de besparingsmogelijkheden ziet, 3 TERUG NAAR INHOUD Samenvatting De beweging van energiecoöperaties in Nederland blijft groeien. De collectieve zon en windprojecten leveren inmiddels genoeg De trends van vorig jaar zetten door. stroom op voor 85.000 huishoudens. Zo groeit het aantal coöperaties nog steeds. We tellen in 2017 100 nieuwe collectieve zonprojecten. 63 daarvan zijn gerealiseerd Verder zijn energiecoöperaties betrokken bij energieloketten, ener- met de postcoderoosregeling. Standaardisatie, specialisatie en giebesparingsacties, Buurkrachtwijken, maken eerste plannen voor krachtenbundeling is de trend. In totaal is er nu voor 37 MWp aan aardgasloze wijken en wijken van de toekomst en bundelen ze hier zon in collectief vermogen, dat is 53% meer dan in 2016. De ver- hun krachten in coöperatie Hoom. wachting is dat de groei ook komend jaar doorzet, minstens het dubbele aan aantal projecten staat al op de planning. Veel nieuwe Tot slot, lokaal opgewekte energie is een populair (stroom)product zonnedaken in de postcoderoos en een flink aantal grote zonne- aan het worden, onder andere bij de inkopers van gemeenten. weides. Lokaal opgewekt, een streekproduct uit eigen regio. Ook die trend zet onverminderd door. Er is nagenoeg evenveel coöperatieve wind als vorig jaar: 118 MW. De eerste windmolen met de postcoderoosregeling een feit. Grote windparken met coöperatieve turbines staan in de startblokken voor 2018/2019. Zoals Windpark Krammer (103 MW) en de windparken bij Geldermalsen en Tilburg. Het zijn vruchten van intensieve samenwerking tussen (vaak meerdere) coöperaties, commerciële partijen en overheden. Windturbines op land worden steeds meer met coöperaties ontwikkeld, mede omdat de gemeente dit als voor- waarde stelt. 4 TERUG NAAR INHOUD 1 Inleiding Dit is de derde Lokale Energie Monitor: editie LEM2017. De jaarlijkse voortgangs- rapportage van, voor en over energiecoöperaties en -collectieven in Nederland. In 2015 staken we voor de eerste keer de peilstok uit, dit jaar voor De monitor wordt gebruikt door: de derde keer. Hoe staat de coöperatieve energiebeweging er • door coöperaties als ondersteuning in de samenwerking met voor? elkaar, beleidsmakers, financiers en commerciële partners. • Hoeveel coöperaties zijn er? • door overheden voor nationale voortgangsrapportages, als input • Hoeveel projecten zijn er gerealiseerd en wat zit er nog in de voor beleid- en besluitvorming. pijplijn? • door marktpartijen • Wat is de impact van al die projecten? Hoeveel nieuwe duurzame energie levert het op (in MW)? Hoeveel mensen zijn er bij betrok- Jaarlijks wordt de ontwikkeling van coöperaties meegenomen in ken? Wat gebeurt er in de markt en bij overheden? nationale en regionale voortgangsrapportages, zoals: • Wat zijn de belangrijkste trends en ontwikkelingen? • De Nationale Energie Verkenning (NEV) van PBL, ECN, CBS en RVO, een breed en feitelijk overzicht van ontwikkelingen in WAAROM IS HET BELANGRIJK de Nederlandse energiehuishouding. Waarom willen we dit weten? De monitor is belangrijk omdat deze • De voortgangsrapportage van de SER borgingscommissie: een zo feitelijk mogelijk beeld geeft van de Nederlandse energie- Energieakkoord voor duurzame groei: voortgangsrapportage beweging. Burgers zijn overal in het land – in wijken, dorpen en 2017 (onder energieopwekking decentraal). steden – bezig met projecten. Pas als je al die lokale inspanningen • De voortgangsrapportages van regionale akkoorden, zoals het in beeld brengt en optelt, zie je wat dat landelijk betekent. Trends, Gelders Energie Akkoord, het Brabants Energie Akkoord, e.d ontwikkelingen worden zichtbaar. De monitor maakt landelijk zicht- baar wat er lokaal speelt. 5 TERUG NAAR INHOUD AANPAK Hiermee krijgt je een goed beeld van de trends en ontwikkelingen. Voor deze monitor verzamelden we een flink aantal gegevens over Tegelijkertijd is er meer gaande dan we op deze manier in beeld krijgen. de coöperaties, collectieve productie, projecten en –plannen en Veel burgercoöperaties zijn op tal van andere energievlakken actief. activiteiten. Dit is op verschillende manieren verzameld: Een kleine greep: ze organiseren energiebesparingacties in wijken, • met hulp van regiopartners werken mee aan aardgasloze wijken, ondersteunen gemeenten bij • via een vragenlijst onder energiecoöperaties in beleidsvorming en uitvoering, dragen bij aan regionale energie- • met hulp van partners van coöperaties: dienstverleners, strategieën, werken samen met netbeheerders en onderzoeks- ontwikkelaars en energiebedrijven instellingen aan technologische innovaties, ontwikkelen innovatieve • meldingen van coöperaties aan HIER opgewekt, persberichten financieringsconcepten en mobiliseren fondsen en financiële instel- en nieuwsberichten lingen en werken samen met waterschappen, woningcorporaties en • openbare bronnen (online research) partijen als Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en Prorail. • door navragen bij de initiatiefnemers De coöperatieve beweging zet daarmee ook zaken in beweging die • door raadplegen van de subsidieregisters (SDE, provincies) misschien anders (nog) niet op gang zouden zijn gekomen. Grote vraag is: hoe maak je dat zichtbaar met cijfers en feiten? Dat is en De oproep voor de vragenlijst is begin september verstuurd aan blijft lastig. alle