Een tennispartij op het strand van Blankenberge anno 1907. Foto: F. Devolder (privécollectie Marc Constandt-Bloes) Brood 2018-2.indd 56 14/12/2018 16:03:30 Marc CONSTANDT en Bram CONSTANDT, historici Tennis aan zee tijdens de belle époque: een vergeten geschiedenis? Hoewel tennis een van ’s lands populairste sporten is, weten we weinig over zijn ontstaansgeschiedenis in België. Nochtans was tennis in zijn vroege periode zowel motor als spiegel van meerdere maatschappelijke evoluties, zoals de ontwikkeling van de vrijetijdseconomie, de urbanisering en de emancipatie van de vrouw … Over de geschiedenis van de tennissport aan de Vlaamse kust weten we zo mogelijk nog minder. Een populair werk over tennis in België vermeldt alleen Brussel en Antwerpen, maar negeert de kust volledig.1 Zelfs de ‘kustperiode’ van een top- speler als Paul de Borman komt niet aan bod. In dit artikel schetsen we de verspreiding van de tennissport aan de Belgische kust in de periode 1894-1914. Aan de hand van de tennisgeschiedenis van Bredene, Oostende, Middel- kerke en Westende tonen we aan dat de Vlaamse kust een epicentrum van de vroege Belgische tenniscultuur was. Vol- ledigheid streven we niet na, dit artikel is eerder een aanzet. We onderzoeken achtereenvolgens de initiatiefnemers van de tennisinfrastructuur in de hoger vernoemde badplaatsen en hun belang voor het toerisme. Daarvoor gebruiken we onder meer het schaars beschikbare beeldmateriaal, gaande van portretfotografie over souvenirfoto’s tot prentbriefkaarten. BROOD & ROZEN 2018-2 / 57 Brood 2018-2.indd 57 14/12/2018 16:03:30 De oorsprong van tennis gaat terug op het De uitbouw van goede middeleeuwse spel jeu de paume waarbij de tennisinfrastructuur spelers, toen nog zonder hulp van rackets, een bal over het net sloegen. Het spel was vrij In Bredene was het eerste tennisterrein het populair aan diverse Europese hoven (royal werk van hotelier Henri Van Welsenaers, die tennis) en werd indoor in verschillende vari- hiermee zijn cliënteel ter wille wilde zijn. 4 Het anten – eerst zonder, later met racket – maar paalde aan het Hôtel de L’Espérance en was meestal zonder eenduidige regels gespeeld. exclusief voorbehouden aan zijn hotelgasten. De moderne outdoor variant die we vandaag Het had wellicht enkel een recreatief doel. kennen (lawn tennis) ontwikkelde zich pas In Oostende werd tennis geïntroduceerd omstreeks 1874, toen de Britse majoor Wal- aan het einde van de 19e eeuw. Het werd ge- ter Clopton Wingfield zijn lawn tennis box op speeld in het Leopoldpark, in het centrum de markt bracht.2 Deze houten doos bevatte van de badplaats. De sport werd zelfs het rackets, ballen, een net, lijnen, een meetlint, onderwerp van een tekening van Maurice maar vooral ook een reglement. Die poging Bonvoisin, alias Mars.5 De afbeelding toont tot regularisering droeg er, net als de handige een gemengd dubbelspel waarbij enkele mobiele doos met alle benodigdheden, toe bij schaarse toeschouwers toekijken. Dit vroege dat de sport zich snel verspreidde naar het voorbeeld toont aan dat er toen ook al da- Europese vasteland. Landen als Frankrijk, mes in actie kwamen. Niet iedereen was het Duitsland, Oostenrijk, Nederland maar ook er echter mee eens dat er in een openbaar België behoorden tot de early adopters, die park werd getennist. Er werd geklaagd dat tennis als bijproduct van de intense indus- kinderen amper in het park mochten spelen, triële en toeristische contacten met Engeland terwijl de tennisspelers volop beslag moch- leerden kennen. Over een snelle democratise- ten leggen op de grasvelden. Wellicht onder ring kunnen we echter niet spreken. Tennis druk van deze klachten verdween de sport werd vooral door edellieden en burgerlijke uit het centrum en verhuisde ze, op voorstel families gespeeld, voornamelijk tijdens va- van gemeenteraadslid Max Valcke, naar de kanties in kuuroorden, zoals Spa en Oostende. rand van de stad, bij de velodroom gelegen Vanaf de jaren 1880 zijn er duidelijke spo- naast de paardenrenbaan.6 Tussendoor werd ren van tennis aan de Belgische kust. In eer- er ook getennist op het strand en werden er ste instantie werd vooral in de duinen en op zelfs heuse wedstrijden georganiseerd. De het strand gespeeld, zo toont een getuigenis initiatiefnemers van deze ‘vroege’ concours van baron Albert de Bassompierre uit die waren de Engelse sportjournalist en foto- periode aan.3 Dankzij majoor Wingfields graaf Andrew Pitcairn-Knowles en tennis- lawn tennis box – en zijn vele opvolgers en speelster Marie-Rose de Laveleye, gehuwd concurrenten – was slechts een beperkte met Paul Trasenster.7 Zij is, voor zover we strook gras of zand nodig, afgebakend met weten, de enige vrouw die zich ook aan de katoenen lijnen. Al snel werd tennis een van organisatie van tenniswedstrijden waagde. de favoriete tijdverdrijven van de gegoede Brusselse kusttoeristen. Hoewel onbelicht Wervende affiche voor het Oostendse tennistoernooi brengt dit aspect van de belle époque een in 1907. Ontwerp: Rouget. (privécollectie De Plate, fascinerend verhaal. Oostende) 58 / BROOD & ROZEN 2018-2 MARC CONSTANDT EN BRAM CONSTANDT Brood 2018-2.indd 58 14/12/2018 16:03:30 Brood 2018-2.indd 59 14/12/2018 16:03:32 Brood 2018-2.indd 60 14/12/2018 16:03:32 Maar de tennisactiviteiten op het strand Bezoekers die vanaf de primitieve tribune en de eerder beperkte infrastructuur aan de de wedstrijden wilden volgen, waren meer velodroom bleken niet genoeg. De nood aan dan welkom en betaalden slechts één frank betere tennisvelden groeide. Het zou zelfs toegangsgeld. Ze konden zich ook laven aan de uitdrukkelijke wens van koning Leopold de five o’clock afternoon tea die naar Engelse II zijn geweest dat Oostende moderne ten- traditie in het clubhuis werd geserveerd. Voor nisinstallaties kreeg. De koning was zelf een heel wat toeristen vormde dit een gesmaakte fervent tennisspeler. Graaf Edmond d’Assche invulling van een namiddagje aan zee. van der Noot, uit de entourage van de koning, Af en toe kreeg het tenniscomplex hoog en Pierre Walckiers, hoofdredacteur van het bezoek, misschien zelfs op uitnodiging van blad La Vie Sportive, slaagden erin om de no- de Belgische koning die de tennisinfrastruc- dige fondsen te verzamelen en realiseerden tuur zeer genegen was. Zo waren Adalbert, aan de Northlaan negen tennisbanen en een derde zoon van de Duitse keizer Willem II, clubhuis. 8 Die installaties lagen aan de rand en aartshertog Frédéric van Oostenrijk er van de toeristische zone in de wijk Maria- in 1905 samen te gast en speelden ze er een kerke, maar die perifere ligging werd niet vriendschappelijke match.10 als negatief beschouwd. Er was daar nog vol- In 1903 vestigde de Franstalige orde van de doende open ruimte en de site was vanuit het zusters van het Heilig Hart zich in Oostende stadscentrum vlot bereikbaar met de elektri- en opende ze op de zeedijk een meisjespen- sche tram. Wellicht werd deze attractie zelfs sionaat. Dat richtte zich specifiek tot dames gezien als hefboom om de ruime omgeving en jonge meisjes die er in het milde zeekli- rond de tennispleinen op toeristisch vlak maat werden voorbereid op het leven in de verder te ontwikkelen. maatschappij.11 In de tuin van de instelling De Ostend Lawn Tennis Club zorgde voor was, verrassend, een tennisveld en de leer- de uitbating van het geheel. In 1906 was ene lingen werden er aangespoord om de sport Jules Morren de voorzitter (in 1910 werd hij te beoefenen. De zusters beschouwden tennis opgevolgd door Willy de Brouwer), Pierre duidelijk als onderdeel van een mondaine Walckiers was bestuurslid en Max Valcke de opvoeding voor meisjes. secretaris.9 Onder andere de tennisspelers De toeristische ontwikkeling in Middel- Paul de Borman en Willy le Maire de Warzée kerke is in heel wat opzichten een kopie waren lid van het comité dat de wedstrij- van die van Oostende. Dat was al zo met de den organiseerde. Vooral het Grand Tournoi rollende badkarren op het strand, de villa- International dat vanaf 1900 elk jaar begin architectuur en de toeristische promotie. augustus werd georganiseerd, genoot in- En nu ook met de tennissport die kort na de ternationale belangstelling. Internationale start in Oostende ook in Middelkerke werd spelers zoals Josiah Ritchie, Anthony Wilding geïntroduceerd. en A.P. Ford kwamen dikwijls naar Oostende Burgemeester Pieter Joseph Casse, een om een balletje te slaan. vertrouweling van koning Leopold II, gaf al in 1901 de aanzet. Bij de verlenging van de Leopoldlaan, een onderdeel van de zoge- Tennisrackets groeiden uit tot een statussymbool bij de naamde Koninklijke Baan richting Westen- gegoede klassen en werden daarom als attribuut mee- genomen in de studio van deze anonieme Middelkerkse de, voorzag ondernemer en bouwpromotor fotograaf. (privécollectie Marc Constandt-Bloes) Alexandre Ponchon ook een plein met vijf TENNIS AAN ZEE TIJDENS DE BELLE ÉPOQUE: EEN VERGETEN GESCHIEDENIS? BROOD & ROZEN 2018-2 / 61 Brood 2018-2.indd 61 14/12/2018 16:03:32 tennisvelden.12 Dat centrale plein was omge- bij de bestaande bebouwing, werd Westende- ven door bouwgronden die Ponchon te koop Bad door private ondernemers in ongerept aanbood. Met de tennisvelden wilde hij de duinengebied uitgebouwd.15 Vooral de Brus- omliggende bouwgronden aantrekkelijker selse familie Otlet, met vader Edouard, een – lees: duurder – maken. industrieel, en zoon Paul, stadsplanner en Alexandre Ponchon, een Brussels textiel- pionier van de documentering van kennis, fabrikant, had Middelkerke als vakantieoord lagen vanaf 1895 aan de basis van dit project. uitgekozen en probeerde er de toeristische Ze hadden een totaal nieuw vakantieoord ontwikkeling in meerdere opzichten te sti- voor ogen waarvoor ze zelf alle gebouwen en muleren. Zijn Middelkerkse villa bedacht hij infrastructuur invulden. Daarbij voorzagen met de gastvrije naam Bon Acceuil, hij was ze ook ruimte voor ontspanning, met onder medevennoot van de uitbating van de paar- meer tennisvelden. De tennissport is in Wes- dentram die de bereikbaarheid van de bad- tende dus niet rechtstreeks geïntroduceerd plaats moest verhogen en hij organiseerde vanuit Groot-Brittannië, maar onrechtstreeks tombola’s en andere liefdadigheidsacties vanuit het Brusselse.