T.C. KARABÜK VALİLİĞİ ARŞİV BELGELERİNDE KARABÜK Doç. Dr. Recep KARACAKAYA Yrd. Doç. Dr. İsmail YÜCEDAĞ Nazım YILMAZ İSTANBUL 2013 Proje Sahibi İzzettin KÜÇÜK (Karabük Valisi) Yayına Hazırlayanlar Doç. Dr. Recep KARACAKAYA (Karabük Üniversitesi Öğretim Üyesi) Yrd. Doç. Dr. İsmail YÜCEDAĞ (Karabük Üniversitesi Öğretim Üyesi) Nazım YILMAZ (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Uzmanı) Fotoğraflar Yrd. Doç. Dr. Bülent Nuri KILAVUZ (Karabük Üniversitesi Öğretim Üyesi) Teknik Hizmetler Mustafa SULU Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Konservasyon ve Restorasyon Şube Müdürü Grafik: Bülent Engez - Özgür Bahçe Baskı-Cilt Seçil Ofset www.secilofset.com ISBN No: 978 - 605 - 149 - 015 - 1 Karabük Valiliği Kültür Yayınları Karabük Valiliği 78100 Karabük/Türkiye Tel: 0 (370) 413 04 00 İstanbul 2013 Sunuş Ülkemizde son dönemlerde önemi artan yerel tarih çalışmaları, genel tarihe yaptığı katkılar açısından değerlendirildiğinde ayrı bir önem arz etmektedir. Bilindiği gibi sosyo-kültürel yapı, toplum yapısının temel unsurlarından biridir. Toplum yapısının genel durumunu ve bu yapıya ilişkin verileri sağlam bir zemine oturtabilmek için ise, öncelikle bilimsel ölçeklere uygun yerel tarih araştırmalarının yapılması gerekir. İlk elden kaynaklara dayalı olarak yapılan yerel tarih araştırmaları, ülke tarihinin ana yapı taşlarını oluşturacaktır. Yerel tarih çalışmalarının yapılmadığı bir ülke tarihinde eksikliklerin bulunması kaçınılmazdır. Bir kentin tarih ve kültür yapısının bilinip kayıtlara geçirilmesi, o kentte yaşayanların kültürel bilinçlenmesini de kuşkusuz arttıracaktır. Son yıllarda bu tür çalışmaların bir hayli arttığını, şehir tarihleri ile ilgili yayınlarla ve düzenlenen sempozyumlarla görmekteyiz ki bunlardan da onur duyduğumuzu belirtmek isterim. Karabük ilinin tarihi de bu bağlamda ele alınmalıdır. Gerek Osmanlı ve gerekse Cumhuriyet dönemi arşiv vesikaları başta olmak üzere Karabük bölgesi ile ilgili diğer yazılı kaynaklardan da yararlanılarak yapılan bu çalışmanın Karabük’ün tarihine ışık tutmasında ve sosyal, kültürel, dini, ekonomik ve idari yapısının özelliklerinin aydınlatılmasında önemli bir boşluğu dolduracağı inancındayım. Bu çalışma ile bölge ve şehir tarihçiliği açısından önemli bir kaynak eser halkımızın hizmetine sunulmaktadır. Bu tür yayınlar aynı zamanda bilimsel temellere dayalı, kaliteli telif eserlerin ortaya çıkmasına da zemin hazırlayacaktır. Bu çerçevede Arşiv Belgelerinde Karabük adlı çalışma önemli bir referans eser konumundadır. Çalışmanın bilim çevrelerine ve konuyla ilgilenenlere yararlı olmasını diler, eserin hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ederim İzzettin KÜÇÜK Karabük Valisi Önsöz Bünyesinde bulunan belgeler göz önünde bulundurulduğunda, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, dünyanın en zengin arşivlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Özellikle Osmanlı Arşivi bünyesinde bulunan belgeler, yalnızca Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan bölgeler için değil aynı zamanda Osmanlı Devleti ile doğrudan veya dolaylı ilişkisi bulunan 40’tan fazla ülkeyi ilgilendirmektedir. Dolayısıyla arşivler, şehir ya da bölge tarihleri ile ilgili çalışmalar açısından birinci elden kaynak özelliği taşımaktadır. Elinizdeki çalışma ile Karabük’ün idari, mülkî, sosyal, ekonomik, dini, eğitim, sağlık ve askeri yapısından, orijinal ve otantik kaynaklara dayanarak bazı kesitler sunulmuştur. Seçilen belgelerin, bölgenin yerel özelliklerini yansıtması başlıca amacımızdır. Çalışma, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı Osmanlı Arşivi ve Cumhuriyet Arşivi daire başkanlıkları bünyelerinde bulunan binlerce belge arasından 95 adet belgenin seçilmesiyle oluşturulmuştur. Kitap, bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında, Karabük ve çevresinin tarihi, 1071 Malazgirt Meydan Savaşı’ndan 1971 yılına kadar geçen bin yıllık süreç çerçevesinde arşiv belgeleri ve bilimsel kaynaklara dayanılarak ele alınmıştır. Birinci bölümde Osmanlı Arşivi’nde bulunan 76 adet belge transkriptleri ve özetleri ile birlikte yer almaktadır. Belgeler konularına göre 5 ayrı kategoriye ayrılmıştır. Bu bölümde idari ve mülki yapı ile ilgili 1530-1919 yıllarını kapsayan 28, sosyal ve ekonomik yapı ile ilgili 1659-1920 yıllarını kapsayan 20, dini yapı ile ilgili 1702-1906 yıllarını kapsayan 16, eğitim ve sağlık yapısı ile ilgili 1734-1909 yıllarını kapsayan 8, askerî yapı ile ilgili 1743-1843 yıllarını kapsayan 4 adet belge bulunmaktadır. Her kategorideki belgeler kendi içinde kronolojik sıraya dizilmiştir. Belgelerin bir kısmının orijinalinde bulunan silinti, yıpranma veya yırtılma nedeniyle okunamayan bazı kelimeler (…..) şeklinde gösterilmiştir. İkinci bölümde ise Cumhuriyet Arşivi bünyesinde bulunan ve 1935-1971 yıllarını kapsayan 19 adet belge yer almaktadır. Bu bölümdeki belgelerin büyük bir kısmı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Karabük Demir ve Çelik Fabrikalarının kuruluş sürecindeki çalışmalarını yansıtmaktadır. Eserde, Osmanlı Arşivi’nin çeşitli fonlarında bulunan 95 adet belge yer almaktadır. En eski tarihli belge 1530, en son tarihli belge ise 1971 yılına ait olup belgeler yaklaşık 441 yıllık bir zaman dilimini kapsamaktadır. Ayrıca esere Osmanlı döneminden günümüze Karabük ile çevresinin tarihi ve kültürel dokusuna ışık tutacak fotoğraflar eklenmiş ve okuyucuya kolaylık sağlayacağı düşüncesiyle ve genelde belgelerde geçen kelime ve kavramları içeren bir sözlük düzenlenmiştir. Eserin hazırlanmasında öncülük edip her türlü yardımlarını esirgemeyen Karabük Valisi Sayın İzzettin Küçük’e teşekkürlerimizi sunarız. Ayrıca esere katkıda bulunan Osmanlı Arşivi uzmanları Nedim Pakırdağ ve Abdullah Sivridağ’a teşekkür ederiz. Yine Karabük valiliğinden temin ettiğimiz Karabük’ün tarihini yansıtan fotoğraflar için de Muammer Özyurt ve Hikmet Şeyhoğlu’na teşekkür ederiz. Eserin Karabük’ün tarihine ve kültürüne katkıda bulunması dileklerimizle… Recep Karacakaya, İsmail Yücedağ, Nazım Yılmaz İstanbul 2013 İçindekiler Sunuş ....................................................................................................................................................................................................................3 ÖNSÖZ ..................................................................................................................................................................................................................5 KısalTMALAR ............................................................................................................................................................................15 Giriş ....................................................................................................................................................................................................................16 Birinci Bölüm OSmanlı arşivi BelGeleri ......................................35 idari ve mülki Yapı ..............................................................................................................................................37 1. 16. Yüzyılda Taraklıborlu Kazasında Bulunan Vakıflarla İlgili Kayıtlar ........38 2. Taraklıborlu’da Musahip Mustafa Paşa’nın Yaptırdığı Köprünün Bakımı ....44 3. Hakkında Şikayet Bulunan Kızılbel Ayanı Kahvecizade Mehmet Ağa’nın Yargılanması ........................................................................................................................................................................................46 4. Taraklıborlu Kazasında Soğanlı ve Araç Nehirleri Üzerinde Sadrazam Musahip Mustafa Paşa Tarafından Yaptırılan Büyük Köprünün Bakım ve Tamiri ............................................................................................................................................................................................................50 5. Sadrazam Musahip Mustafa Paşa’nın Soğanlı ve Araç Nehirlerinin Birleştiği Yerde Yaptırdığı Büyükköprünün Bakımı ................................................................54 6. Eflani, Yenice-İ Eflani, Kızılbel ve Perşembe’de Görevli İmam ve Muhtarların İsimleri ...............................................................................................................................................................58 7. Kızılbel Kazasının 1256 Yılı Temettuatı .....................................................................................................70 8. Eflaniborlu Kazası Müdürü Hacı Mustafa Ağa Hakkındaki Şikayetlerin Araştırılması .......................................................................................................................................................................................74 9. Viranşehir Kaymakamı Mehmet Emin’in Safranbolu’ya Gelerek Görevine Başlaması .................................................................................................................................................................................................76 10. Viranşehir Sancağına Bağlı Kazalardan Bazılarının Birleştirilmesi ile Bartın ve Amasra’nın Ayrı İdare Edilmesi Talebi .........................................................................78 11. Viranşehir Sancağının Güvenlik Sorunlarının Giderilmesi .........................................82 7 12. Lağvedilen Safranbolu Kaymakamlığının Tekrar Viranşehir Sancağı Kaza Merkezi Yapılması Hakkındaki Talep ...........................................................................................................86 13. Viranşehir, Yenice ve Mengen Kazalarında Şehit Ailelerine Bağlanan Maaşların Kayıtları ....................................................................................................................................................................90