PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ROKITNO (569) Autorzy: Marta Chwistek*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Barbara Radwanek-Bąk*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Bogusław Bąk* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabryś-Godlewska* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * – Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu Proxima S.A., ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG–PIB and MŚ, Warszawa, 2011 Spis treści I. Wstęp (M. Chwistek)............................................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (M. Chwistek)............................................... 4 III. Budowa geologiczna (B. Radwanek-Bąk, M. Chwistek)...................................................... 7 IV. ZłoŜa kopalin (M. Chwistek B., Radwanek-Bąk )................................................................. 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Chwistek, B. Radwanek-Bąk )................................ 16 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (B. Radwanek-Bąk, M. Chwistek)........... 18 VII. Warunki wodne (M. Chwistek )……................................................................................... 19 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 19 2. Wody podziemne............................................................................................................. 20 VIII. Geochemia………………………………………………………………………………... 24 1. Gleby (P. Kwecko)…………………………………………………………………….. 24 2. Osady (I. Bojakowska)…………………………………………………………………. 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik)…………………………………………… 30 IX. Składowanie odpadów (M. Marczak, J. Król)……………………………………………. 32 X. Warunki podłoŜa budowlanego (M. Chwistek).................................................................... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Chwistek)……..…...................................................... 39 XII. Zabytki kultury (M. Chwistek)............................................................................................. 45 XIII. Podsumowanie (M. Chwistek, M. Marczak, J. Król ........................................................... 46 XIV Literatura.............................................................................................................................. 48 I. Wstęp Arkusz Rokitno Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie (plansza A) i w „PROXIMA” SA we Wrocławiu i Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B) w 2011 roku, zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). W czasie opracowywania wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Rokitno (Kapera i in., 2005), wykonanym w Przedsiębiorstwie Geologicz- nym w Kielcach. Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch plansz. Plansza A zawiera informacje doty- czące występowania kopalin oraz gospodarki złoŜami, na tle wybranych elementów: hydro- geologii, geologii inŜynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Plan- sza B zawiera nowe treści zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona powierzchni Ziemi”, w skład której wchodzą informacje dotyczące geochemii środowiska oraz składowania odpa- dów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Informacje środowiskowe przedstawione na mapie stanowią pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w mapie treści mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów za- gospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpa- dach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Materiały archiwalne wykorzystane do opracowania mapy zebrane zostały między in- nymi w urzędach gmin, w starostwie i delegaturze urzędu marszałkowskiego w Białej Podla- skiej, na terenie województwa lubelskiego oraz w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Zgromadzone materiały sprawdzono i uzupełniono w terenie. Kwalifikację sozologiczną złóŜ uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa wykonywana jest w wersji cyfrowej, a dane dotyczące złóŜ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Rokitno rozciąga się między 23°15’ do 23°30’ długości geograficznej wschodniej oraz 52°00’ do 52°10’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym połoŜony jest na terenie województwa lubelskiego. W całości naleŜy do powiatu bialskiego i obejmuje fragmenty gmin: Janów Podlaski, Rokit- no, Terespol, Zalesie, Piszczac, Biała Podlaska. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2002) omawiany obszar znajduje się w obrębie mezoregionów: Podlaskiego Przełomu Bugu i Równiny Łukowskiej, wchodzących w skład makroregionu Nizina Południowopodlaska (podprowincja Niziny Środkowopolskie) oraz Zaklęsłości Łomaskiej, Równiny Kodeńskiej i małego fragmentu Po- lesia Brzeskiego, wchodzących w skład makroregionu Polesie Zachodnie (podprowincja Po- lesie) (fig. 1). Deniwelacje terenu na obszarze objętym arkuszem wahają się od 127,0 m do 163,3 m n.p.m. Północno-wschodnia część obszaru znajduje się w obrębie jednostki zwanej Podlaski Przełom Bugu. Jest on częścią doliny Bugu pomiędzy Polesiem a Niziną Środkowomazo- wiecką. Dolina w najwęŜszym miejscu ma szerokość około 1,3 km i rozszerza się w obie strony do 6 km. W pobliŜu krawędzi doliny znajduje się najwyŜszy punkt na obszarze arkusza (163,3 m n.p.m.). Największą część obszaru obejmuje Równina Łukowska połoŜona w północnej i pół- nocno-zachodniej części obszaru. Deniwelacje terenu osiągają tutaj około 36 m, a wysokość bezwzględna zawiera się między 130 a 160 m n.p.m. Równina Łukowska jest płaską i falistą wysoczyzną morenową , umiarkowanie urzeźbioną i pozbawioną jezior. W jej strefie przypo- wierzchniowej dominują gliny zwałowe, nadbudowane piaszczystymi formami wodnolodow- cowymi związanymi z recesją lądolodów środkowopolskich. Tworzą one równinę sandrową, w obrębie której często występują wzgórza zbudowane z osadów piaszczysto-Ŝwirowo- gliniastych. Południowo-zachodnia część obszaru znajduje się na terenie mezoregionu Zaklęsłość Łomaska. Jest to przewaŜnie piaszczysta, zatorfiona równina o wysokościach bezwzględnych rzędu 140-145 m n.p.m. W obrębie obszaru arkusza Rokitno obejmuje ona głównie dolinę Krzny. Charakteryzuje się najmniejszymi wysokościami bezwzględnymi na tym obszarze. Południowo-wschodnia część obszaru to Równina Kodeńska. Region ten jest równiną, pokrytą denudowaną gliną zwałową z częściowo zalegającymi piaskami wydmowymi. W stosunku do wcześniej opisanej krainy ma wyŜsze wysokości bezwzględne. 4 Polesie Brzeskie wkracza na arkusz niewielkim fragmentem w okolicy Malowanej Gó- ry. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Rokitno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (2002) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica państwa Podprowincja: Niziny Środkowopolskie: 318 Makroregion: Nizina Południowopodlaska: 318.9 Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej: 318.91 – Podlaski Przełom Bugu, 318.96 – Równina Łukowska Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie: 843 Makroregion: Nizina Północnopodlaska: 843.3 Mezoregiony Niziny Północnopodlaskiej: 843.38 – Wysoczyzna Drohiczyńska Podprowincja: Polesie: 845 Makroregion Polesie Zachodnie: 845.1 – 2 Mezoregiony Polesia Zachodniego: 845.11 – Zaklęsłość Łomaska, 845.12 – Równina Kodeńska, 845.17 – Pole- sie Brzeskie Omawiany teren znajduje się w strefie klimatu przejściowego dwóch regionów klima- tycznych kontynentalnego i oceanicznego. Na obszarze arkusza przewaŜa zachodnia i połu- dniowo-zachodnia cyrkulacja powietrza. Średnia roczna amplituda temperatury dla obszaru 5 Rokitna wynosi około 6,8°C. Klimat omawianego terenu charakteryzuje się duŜą amplitudą temperatury rocznej – 22,5°C (ostre zimy i ciepłe lata). Opady przewaŜają w półroczu letnim. NajwyŜsze opady obserwowane są w pasie nadbuŜańskim: 550–560 mm. Średnia liczba dni z opadem śnieŜnym wynosi około 90. Okres wegetacyjny trwa około 205 do 211 dni, a średnia temperatura w tym okresie wynosi 5°C (Dec, 1985). Główną rzeką omawianego obszaru jest Krzna uchodząca do Bugu w miejscowości Ne- ple (poza obszarem arkusza Rokitno). Rzeka Bug, której niewielki fragment znajduje się na obszarze arkusza, stanowi granicę państwową z Białorusią. Obszar arkusza Rokitno jest terenem rolniczo-leśnym. Grunty uprawne stanowią tu oko- ło 30% powierzchni terenu. Są to głównie gleby IV–VI klasy bonitacyjnej, a tylko niewielki udział mają gleby I–III klasy. Są to gleby bielicowe, pseudobielicowe, gleby piaskowe róŜ- nych typów genetycznych, gleby brunatne i bagienne, czarne ziemie i mady wytworzone z piasków, glin zwałowych,