ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ POPÜLERLEġME SÜRECĠNDE TÜRK MÜZĠĞĠ VE BU SÜREÇTE BĠR BESTEKÂR: SADETTĠN KAYNAK TARĠH, TEKNĠK VE ĠCRASINA ĠLĠġKĠN KARġILAġTIRMALI BĠR ÇALIġMA DOKTORA TEZĠ Sinem ÖZDEMĠR Anabilim Dalı: MÜZĠKOLOJĠ VE MÜZĠK TEORĠSĠ Programı: MÜZĠKOLOJĠ VE MÜZĠK TEORĠSĠ Programı : ULAġTIRMA MÜHENDĠSLĠĞĠ HAZĠRAN 2009 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ POPÜLERLEġME SÜRECĠNDE TÜRK MÜZĠĞĠ VE BU SÜREÇTE BĠR BESTEKÂR: SADETTĠN KAYNAK DOKTORA TEZĠ Sinem ÖZDEMĠR (414022001) Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 29 Mayıs 2009 Tezin Savunulduğu Tarih : 18 Haziran 2009 Tez DanıĢmanı : Prof. ġ. ġehvar BEġĠROĞLU (ĠTÜ) Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Nevzat ATLIĞ (ĠTÜ) Prof. Ruhi AYANGĠL (YTÜ) Doç. Dr. Nilgün DOĞRUSÖZ (ĠTÜ) Yrd. Doç. Yalçın ÇETĠNKAYA (HÜ) HAZĠRAN 2009 ii ÖNSÖZ Bu tez çalıĢması, Ġ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzikoloji ve Müzik Teorisi Anabilim Dalı Müzikoloji ve Müzik Teorisi Programı‟nda doktora tezi olarak hazırlanmıĢtır. Literatürde batılılaĢma ve modernleĢme sürecinde gerek Osmanlı Ġmparatorluğu‟ndan Cumhuriyet‟e tarihsel ve müzikal çerçeveden incelemeler, gerekse Sadettin Kaynak ile ilgili biyografik çalıĢmalar yapılsa da; örneğin sosyolojik çalıĢmalarda Sadettin Kaynak‟ın müzikal yapısı değerlendirilemediği için, müzikal bakıĢla dönem değerlendirilemediği için eksik ve yanlıĢ tespitler ortaya konulması beni bu tezi yapmaya sevk eden en önemli sebep oldu. Sadettin Kaynak‟ın 1895-1961 yılları arasındaki hayatı paralelinde Türk müziğinin geçirdiği değiĢim sürecini ve farklı kimlikleri ile Sadettin Kaynak‟ı, tümdengelimle dönemden Kaynak‟a, tümevarımla da Kaynak‟tan döneme, geniĢ bir bakıĢla analiz etmeye karar verdim. Dönemi ve Sadettin Kaynak‟ı literatür taraması/tarihsel inceleme, gazete/süreli yayın taraması ve müzikal analiz yöntemlerini kullanarak ve bulgularımı popüler kültür, kitle kültürü ve kültür endüstrisine iliĢkin kuramsal yaklaĢımları değerlendirerek inceledim. Tez çalıĢmamda desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen danıĢman hocam Ġ.T.Ü T.M.D.K Müzikoloji Bölüm BaĢkanı Prof. ġ.ġehvar BEġĠROĞLU‟na, birikim, bilgi ve desteği ile hep yanımda olan Ġ.T.Ü T.M.D.K Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nevzat ATLIĞ‟a, arĢivi ve değerli bilgileriyle çalıĢmama ıĢık tutan H.Ü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alâeddin YAVAġÇA‟ya, jüri komitemde bulunan ve değerli fikirleri ile beni aydınlatan, kiĢisel arĢivini bana açarak desteğini esirgemeyen Y.T.Ü Sanat ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Ruhi AYANGĠL‟e, yine jüri komitemde bulunan ve değerli fikirleri ve desteğiyle tezime yön veren Ġ.T.Ü T.M.D.K Öğretim Üyesi Doç. Nilgün DOĞRUSÖZ‟e ve H.Ü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Yalçın ÇETĠNKAYA‟ya, gerek fikirleri gerekse arĢiviyle çalıĢmama destek veren Ġ.T.Ü T.M.D.K Öğretim Üyesi Doç. Songül KARAHASANOĞLU‟na, çalıĢmamın her aĢamasında yanımda olan Ġ.T.Ü T.M.D.K Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Gözde ÇOLAKOĞLU‟na, gazete taramalarım boyunca bana yardımcı olan Ġ.Ü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hakan HOġGÖRMEZ‟e; Bilgi ve birikimlerini benimle paylaĢan Ġ.T.Ü T.M.D.K Öğretim Görevlisi Sadun AKSÜT‟e, ĠSAM arĢivinden yararlanmamı sağlayan M.Ü Ġlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr Nuri ÖZCAN‟a, film arĢivini benimle paylaĢan T.R.T Ġstanbul Radyosu Sanatçısı Doğan DĠKMEN‟e, T.R.T kurumu kayıtlarına ulaĢmamı sağlayan T.R.T Ġstanbul Radyosu T.S.M Daire BaĢkanı Faruk SALGAR‟a; Tezimin her aĢamasında yardımcı ve hep yanımda olan kardeĢim Didem ÖZDEMĠR‟e, tüm eğitim hayatım boyunca desteklerini her yönüyle hissettiğim, hep yanımda ve destek olan annem Engin ÖZDEMĠR ve babam Orhan ÖZDEMĠR‟e en içten teĢekkürlerimi bir borç bilirim. Mayıs 2009 Sinem ÖZDEMĠR iii iv ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖNSÖZ……………………………………………………………………………...iii ĠÇĠNDEKĠLER……………………………………………………………………...v KISALTMALAR…………………………………………………………………..vii ÇĠZELGE LĠSTESĠ………………………………………………………………...ix ġEKĠL LĠSTESĠ………………………………………………………………….....xi ÖZET……………………………………………………………………………….xv SUMMARY………………………………………………………………………..xix 1. GĠRĠġ……………………………………………………………………………...1 1.1. ÇalıĢmanın Amacı……………………………………………………………...1 1.2.ÇalıĢmanın Yöntemleri ve Kapsamı……………………………………………2 1.3.ÇalıĢmanın Kuramsal Temeli………………………………………………….11 2. CUMHURĠYETĠN ĠLANINA KADAR OSMANLI ĠMPARATORLUĞU SĠYASAL TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL HAYATI: SADETTĠN KAYNAK’IN ÇOCUKLUK-GENÇLĠK DÖNEMĠ……………………………..31 2.1. ÇalıĢmaya Zemin Hazırlayacak Tarihsel-Kültürel Süreç: 17. Yüzyıldan 19. Yüzyılın Sonuna Kadar Osmanlı Ġmparatorluğu Siyasi Toplumsal ve Kültürel Hayatı………………………………………………………………………….31 2.1.1. 17. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Sonuna Kadar Osmanlı Ġmparatorluğu Siyasi Tarihi…………………………………………………………………....31 2.1.2 17. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Sonuna Kadar Osmanlı Ġmparatorluğu Kültürel Hayatı ve Müzik………………………………………………38 2.2. Cumhuriyetin Ġlanına Kadar Osmanlı Ġmparatorluğu Siyasi Tarihi………….60 2.3. Cumhuriyetin Ġlanına Kadar Osmanlı Ġmparatorluğu Kültürel Hayatı ve Müzik………………………………………………………………………...63 2.4. Sadettin Kaynak‟ın Soy Kökleri, Doğumu ve Eğitim Hayatı………………...86 2.5. Sadettin Kaynak‟ın Hafızlığı…………………………………………………91 2.6. Sadettin Kaynak‟ın Müzik ile TanıĢması, Eğitimi ve Hocaları………………97 3. CUMHURĠYET DÖNEMĠ (1923/1938) SĠYASĠ, TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL HAYATI: SADETTĠN KAYNAK’ IN MESLEK HAYATI…....109 3.1. Cumhuriyet Dönemi Siyasi Tarihi…………………………………………..109 3.2.Cumhuriyet Dönemi Kültürel Hayatı ve Müzik……………………………..115 3.3. Sadettin Kaynak‟ın Askerlik DönüĢü ve Aile Hayatı……………………….147 3.4. Sadettin Kaynak‟ın Ġmamlık Görevi………………………………………...151 3.5. Sadettin Kaynak‟ın Okuyuculuğu, Gazelhanlığı……………………………156 3.6. Sadettin Kaynak‟ın Besteciliğe BaĢlayıĢı…………………………………...166 3.7. Türk Müziği DeğiĢen AnlayıĢı Ġçerisinde ġarkı Formu……………………..168 3.8. Atatürk ve Sadettin Kaynak…………………………………………………183 4. TEK PARTĠLĠ DÖNEM (1938/1945) - ÇOK PARTĠLĠ DÖNEM (1945/1960) SĠYASĠ, TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL HAYATI: SADETTĠN KAYNAK’IN POPÜLERLEġME DÖNEMĠ / FĠLM MÜZĠĞĠ BESTECĠLĠĞĠ……………..195 4.1. Tek Partili Dönem (1938/1945) Siyasi, Tarihi, Kültürel Hayatı ve Müzik…195 4.2. Çok Partili Dönem- Demokrat Parti Dönemi (1945/1960) Siyasi, Tarihi, Kültürel Hayatı ve Müzik…………………………………………………...205 v 4.3. Sadettin Kaynak‟ın Besteleri……………………………………………….214 4.3.1. Sadettin Kaynak Bestelerinde Form, Makam ve Usul Kullanımı……..223 4.3.2. Sadettin Kaynak Bestelerinde Saz Müziği- Aranağme / Arasaz Unsurları………………………………………………………………233 4.3.3. Sadettin Kaynak Bestelerinde Terennüm Kullanımı……………….....243 4.3.4. Sadettin Kaynak Bestelerinde Halk Müziği Teması…………………..246 4.3.5.Sadettin Kaynak‟ın Bestelerinde Dini Form…………………………...253 4.3.6.Sadettin Kaynak‟ın Çocuk ve Gençlik Müziği ÇalıĢmaları……………254 4.3.7.Sadettin Kaynak‟ın Bestelerinde Mehmetçik / Kahramanlık Teması….254 4.3.8. Sadettin Kaynak‟ın Güfte Yazarlığı ve Bestelediği Güftelerin ġairleri.255 4.3.8.1.Vecdi Bingöl…………………………………………………….262 4.4. Sadettin Kaynak‟ın Film Müziği Besteciliği………………………………..268 4.4.1. Sadettin Kaynak‟ın Belgesel/ Tanıtıcı Özellikli Film Müziği ÇalıĢmaları……………………………………………………………329 4.5. Sadettin Kaynak‟ın Operet / Revü Müzikleri Besteciliği…………………..329 4.6. Sadettin Kaynak‟ın Eserlerini Seslendiren Solistler………………………..334 4.7. Sadettin Kaynak‟ın Diğer Müzik ÇalıĢmaları………………………………354 4.8. Sadettin Kaynak‟ın Son Yılları ve Vefatı…………………………………..361 5. SONUÇ…………………………………………………………………………375 KAYNAKLAR……………………………………………………………………394 EKLER……………………………………………………………………………407 ÖZGEÇMĠġ………………………………………………………………………462 vi KISALTMALAR Bkz: Bakınız Ġ.T.Ü T.M.D.K: Ġstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı CHP: Cumhuriyet Halk Partisi TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi DP: Demokrat Parti TRT: Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Mesam: Türkiye Musiki Eserleri Sahipleri Meslek Birliği MSG: Musiki Eserleri Sahipleri Grubu Meslek Birliği Müyap: Müzik Yapımcıları Meslek Birliği Ġlesam: Türkiye Ġlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Müyorbir: Müzik Yorumcuları Meslek Birliği vii viii ÇĠZELGE LĠSTESĠ Sayfa Çizelge 3.1: 1910-1970 Yılları Arasında Makamların Kullanım Sıklığında Görülen DeğiĢme ………………………………………………...176-177 Çizelge 3.2: 1910-1970 Yılları Arasında Usullerin Kullanım Sıklığında Görülen DeğiĢme……………………………………....................179-180 Çizelge 4.1: Sadettin Kaynak Eserlerinde Form Dağılımı……………………223-224 Çizelge 4.2: Sadettin Kaynak Eserlerinde Makam Kullanımı Dağılımı……...226-227 Çizelge 4.3: Sadettin Kaynak Eserlerinde Usul Kullanım Dağılımı……………....230 Çizelge 4.4: Sadettin Kaynak DeğiĢmeli Eserlerinde Usul BileĢimleri………231-232 Çizelge 4.5: Sadettin Kaynak Serbest Bölümlerle BestelenmiĢ Eserlerinde Usul Kullanımı…………………………………………………………233 Çizelge 4.6: Sadettin Kaynak Eserlerinin Güfte Yazarları…………………….......257 Çizelge 4.7: Sadettin Kaynak‟ın Film Müziklerinde Kullandığı Formlar…………270 Çizelge 4.8: Sadettin Kaynak‟ın Film Müziklerinde Kullandığı Makamlar….270-271 Çizelge 4.9: Sadettin Kaynak‟ın Film Müziklerinde Kullandığı Usuller………….272 Çizelge 4.10: Sadettin Kaynak‟ın Film Müziklerinin Güfte Yazarları……………273 Çizelge 4.11: Gazete Taramalarında AfiĢlerine UlaĢılan Sadettin Kaynak Filmleri………………………………………………………… ..327-328 Çizelge 4.12: Sadettin Kaynak‟ın Revüler (3 revü) Ġçin Yaptığı Eserlerin Form, Makam, Usul ve Güfte Yazarları Dağılımı……………………………333 Çizelge 4.13: Sadettin Kaynak‟ın Revü Ve Operetler Ġçin Bestelediği Eserler…...334 Çizelge A.1: Sadettin Kaynak‟ın Tespit Edilebilinen Eserlerinin Listesi…….402-434 Çizelge A.2: Sadettin Kaynak‟ın Revü Ve Operetler Ġçin Bestelediği Eserler……435 Çizelge A.3: Sadettin Kaynak‟ın Türk Filmleri Ġçin Bestelediği Eserler.........436-440 Çizelge A.4: Sadettin Kaynak‟ın Arap-Mısır Filmleri Ġçin Bestelediği Eserler.............................................................................................441-454