Jeugd van het nieuwe Europa De Nationale Jeugdstorm bij de eenwording en ineenstorting van het Europees Jeugdverbond, 1940-1945 Masterscriptie Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen Faculteit der Geesteswetenschappen Universiteit van Amsterdam Auteur: Ramses Andreas Oomen Studentnummer: 10088849 E-mail: [email protected] Begeleider: dr. F.D. Knegt Tweede lezer: dr. M.J. Föllmer Datum van voltooiing: 01-07-2016 Afbeelding titelpagina: ansichtkaart ter promotie van de stichtingsbijeenkomst van het Europees Jeugdverbond te Wenen in 1942. Bron: ‘Gruendungstagung des Europaeischen Jugendverbandes Wien 1942’, Themenportal Europäische Geschichte (2012), http://www.europa.clio- online.de/site/lang__de/ItemID__560/mid__11373/40208215/default.aspx (geraadpleegd op 1 juli 2016). 2 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen . 5 Lijst van figuren . 6 Inleiding . 8 Fascisme zonder grenzen? . 8 Transnationalisme en de ‘cultural turn’ . 13 De Nationaal-Socialistische Beweging en de Nationale Jeugdstorm . 16 Het Europees Jeugdverbond . 18 Operationalisering . 20 Hoofdstuk 1. Eerste internationale contacten, 1940-1941 . 23 Van het interbellum naar de Tweede Wereldoorlog . 23 Tussen Diets en Groot-Germaans . 25 Vakantiekampen in Duitsland . 30 Kadercursussen bij de Reichsjugendführerschule te Potsdam . 32 Hoofdstuk 2. Opmaat naar een pan-Europese organisatie, 1941-1942 . 37 Beginnende multilaterale samenwerking . 37 Winterkampfspiele in Garmisch-Partenkirchen . 39 Van Geelkerken, Axmann en Quispel in Nederland . 41 Sommerkampfspiele in Breslau . 44 Kulturkundgebungen der europäischen Jugend: de cultuurmanifestatie te Weimar 46 Manifestazioni culturali della Gioventù europea: de cultuurmanifestatie te Florence 52 Hoofdstuk 3. Grondlegging van het Europees Jeugdverbond, 1942 . 56 Conflicterende Europa-idealen . 56 Roosevelt en de International Student Assembly . 60 De stichtingsbijeenkomst te Wenen . 64 Europese Jeugdsportkampioenschappen in Milaan . 74 3 Hoofdstuk 4. Groot-Germaanse transformatie, 1943-1944 . 80 Van Europees naar Germaans . 80 ‘Jeugd wordt weerbaar!’ Germaanse weersportkampen . 86 ‘Oostland roept!’ Germaanse Landdienst . 93 ‘Sluim’rend vuur ontwaak!’ Germaanse zonnewendefeesten . 98 Hoofdstuk 5. Ondergang van het nieuwe Europa, 1944-1945 . 101 Jeugdleidersbijeenkomsten in Normandië en Kopenhagen . 101 Inlijving bij de Germanische Jugend . 104 Epiloog: Jeugdstormers tijdens de laatste oorlogsmaanden . 108 Conclusie . 111 Internationale blikverruiming . 111 Relatie tot buitenlandse jeugdbewegingen . 113 Competentie- en concurrentiestrijd . 115 Fascisme en Europees denken . 117 Fascisme als transnationaal fenomeen . 121 Bronnen- en literatuurlijst . 123 Afkortingen . 123 Archieven . 123 Periodieken . 125 Literatuur en overige gedrukte bronnen tot en met 1945 . 128 Literatuur en overige gedrukte bronnen na 1945 . 129 Audiovisuele bronnen . 134 Samenvatting . 135 English summary . 136 4 Lijst van afkortingen BDM Bund Deutscher Mädel DeVlag Deutsch-Vlämische Arbeitsgemeinschaft EU Europese Unie FdJ Frente de Juventudes FDR Franklin Delano Roosevelt GIL Gioventù Italiana del Littorio GJ Germanische Jugend HJ Hitlerjugend HJV Hitlerjeugd Vlaanderen ISA International Student Assembly JL Jeunesse Légionnaire JR Jeunesse Rexiste ML Mişcarea Legionară MP Mocidade Portuguesa NJHC Nederlandse Jeugdherberg Centrale NJS Nationale Jeugdstorm NOC Nederlandsche Oost Compagnie NSB Nationaal-Socialistische Beweging NSDAP Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei NSJV Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen NSSF Nationaal-Socialistisch Studentenfront NSU Nationalsocialistisk Ungdom NSUF Nasjonal Samlings Ungdomsfylking NSVO Nationaal-Socialistische Vrouwenorganisatie ONB Opera Nazionale Balilla SF Sección Femenina SS Schutzstaffel Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen VNV Vlaams Nationaal Verbond WE-Lagern Wehrertüchtigungslagern 5 Lijst van figuren Figuur 1 Jeugdleidersbijeenkomst te Garmisch-Partenkirchen . 42 Figuur 2 Spotprent ‘Kokadorus Roosevelt’ . 63 Figuur 3 Ondertekening stichtingsakte door Van Geelkerken en Stang . 69 Figuur 4 Affiche Europees jeugdcongres Wenen 1942 . 73 Figuur 5 Kameraadschapsmiddag te Milaan . 77 Figuur 6 Openingsplechtigheid van de sportevenementen te Milaan . 77 Figuur 7 Affiche weersportkampen I . 89 Figuur 8 Affiche weersportkampen II . 89 Figuur 9 Affiche Landdienst I . 96 Figuur 10 Affiche Landdienst II . 96 6 Wees dapper, word Stormer, Stormer en strijder voor Nederland, Voor Germanje’s eer, voor Europa’s weer Sluit je aan, blijf niet staan aan den huizenkant. Wees dapper, word Stormer Alles voor Leider en Vaderland, Stroop de mouwen op, hijsch de vlag in top, Met den Jeugdstorm klim in ’t want! 1 1 ‘Propaganda marschlied voor den Nat. Jeugdstorm. Wees dapper, word Stormer! Tekst en muziek van Max Blokzijl. Bewerking Frans Vink’, De Stormmeeuw 9 (1943) afl. 0, 300. 7 Inleiding Fascisme zonder grenzen? Wat is fascisme? Deze bondige, maar uiterst complexe vraag houdt historici, politicologen en andere onderzoekers sinds de opkomst van het fenomeen in de jaren twintig tot de dag van vandaag bezig. Hoewel een kleine honderd jaar na Mussolini’s machtsovername in 1922 op dit gebied belangrijke progressie is geboekt, wordt men uit het publieke debat van tegenwoordig vaak niet veel wijzer. In augustus 2006 wierp de toenmalige president van de Verenigde Staten George Bush de term ‘Islamofascism’ op als vijand van het Westen.2 Antiglobalisten en anti-Amerikaanse groeperingen stelden daarentegen het beleid van Bush op een lijn met fascisme.3 Martin Bosma, Tweede Kamerlid voor de Partij voor de Vrijheid, suggereert door Hitler als een linkse socialist te kenschetsen dat huidige linkse partijen in het Nederlandse politieke bestel in nationaalsocialistische traditie staan.4 Rob Riemen, essayist en oprichter-directeur van het Nexus Instituut, duidt op zijn beurt juist de partij van Bosma en diens leider Geert Wilders als ‘het prototype van hedendaags fascisme’.5 Tijdens een antivluchtelingendemonstratie in Amsterdam in februari 2016 stond de islamkritische protestbeweging Pegida letterlijk en figuurlijk lijnrecht tegenover een groep van veelal linksgeoriënteerde tegendemonstranten. Aantijgingen over vermeende fascistische karaktertrekken vlogen over en weer; Pegida-aanhangers werden voor nazi’s uitgemaakt (onder meer door Rutger Groot Wassink, fractieleider van GroenLinks in Amsterdam), terwijl de tegendemonstranten met termen als ‘linkse fascisten’, ‘NSB’ers’ en ‘landverraders’ om de oren werden geslagen.6 De lijst met voorbeelden is lang. Los van de vraag of deze uitlatingen en stellingnames al dan niet hout snijden staat voorop dat het debat over de aard van fascisme in toenemende mate wordt vervuild door 2 Roger Griffin, ‘What fascism is not and is. Thoughts on the re-inflation of a concept’, Fascism 2 (2013) afl. 2, 259-261, aldaar 260-261. 3 Robin te Slaa en Edwin Klijn, De NSB. Ontstaan en opkomst van de Nationaal-Socialistische Beweging, 1931- 1935 (Amsterdam 2009), 23-24. 4 Martin Bosma, De schijn-élite van de valse munters. Drees, extreem rechts, de sixties, nuttige idioten, Groep Wilders en ik (Amsterdam 2010), 245-266. 5 Rob Riemen, De eeuwige terugkeer van het fascisme (Amsterdam 2010), 59. 6 ‘Pegida-demonstratie verloopt onrustig’, Het Parool, 6 februari 2016, http://www.parool.nl/amsterdam/pegida- demonstratie-verloopt-onrustig~a4239795/ (geraadpleegd op 1 juli 2016). De clash tussen de twee groepen en de scheldpartijen die hiermee gepaard gingen komen goed naar voren in een korte reportage over de (tegen)demonstratie door weblog GeenStijl. ‘GSTV. Warzone Amsterdam!’, https://www.youtube.com/watch?v=LIWcRaASKsg (geraadpleegd op 1 juli 2016). 8 uitspraken die niet of onvoldoende historisch onderbouwd zijn. De term fascisme is in de publieke discussie verworden tot een containerbegrip en een krachtig scheldwoord, waarmee alles wat als politiek verwerpelijk of abject wordt gezien gemakkelijk kan worden weggezet.7 Dergelijke tendensen zijn onwenselijk; zij doen geen recht aan al het wetenschappelijk onderzoek dat decennialang intensief is verricht. Hoe moet fascisme dan wel worden geduid? Een goed beginpunt wordt gevormd door onder de loep te nemen welk beeld aanhangers van het historische fascisme van zichzelf hadden. De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) is een uitstekend voorbeeld. In februari van het jaar 1933, ruim een jaar na de oprichting van de beweging, trad de NSB naar buiten met de publicatie Brochure nr. 3 Nationaal-socialistische (fascistische) staatsleer, waarin de ideologische grondslagen en de politieke doctrine van de beweging als volgt uit de doeken werden gedaan. Of onze beweging “nationaal-socialistisch” of “fascistisch” héét, is in wezen onverschillig. Het gaat niet om de vlag, maar om de lading; niet om den naam, maar om de beginselen. Wij imiteeren niet het Duitsche Nationaal-Socialisme (we zijn b.v. niet anti-semietisch), en we importeeren niet kant en klaar het Italiaansche fascisme (we zweren b.v. geen eed van trouw aan een “duce”), maar we streven er naar de groote beginselen en de hervormingsgedachten, die beide bewegingen gemeen hebben, - voorzoover deze kunnen leiden tot een krachtigen Nederlandschen staat, - in Nederlandschen, d.w.z. in onzen eigen nationalen geest te verwerkelijken.8 Emile Verviers, gepromoveerd econoom en een prominente NSB’er, lichtte de brochure toe door te stellen dat de ideologie van de NSB deel uitmaakte van een Europese internationale beweging, maar tegelijkertijd bezield werd door een sterk nationalistisch sentiment. Niettegenstaande