T. C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ EĞİTİMİ DİN KÜLTÜRÜ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRKİYE’DEKİ POPÜLER TELEVİZYON DİZİLERİNİN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN DİN EĞİTİMİ AÇISINDAN İNCELENMESİ Harun YILMAZ 2501130402 TEZ DANIŞMANI Yrd. Doç. Dr. Mustafa CAN İSTANBUL-2020 T. C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ EĞİTİMİ DİN KÜLTÜRÜ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRKİYE’DEKİ POPÜLER TELEVİZYON DİZİLERİNİN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN DİN EĞİTİMİ AÇISINDAN İNCELENMESİ Harun YILMAZ 2501130402 TEZ DANIŞMANI Yrd. Doç. Dr. Mustafa CAN ÖZET TÜRKİYE’DEKİ POPÜLER TELEVİZYON DİZİLERİNİN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN DİN EĞİTİMİ AÇISINDAN İNCELENMESİ HARUN YILMAZ Son yıllarda Türkiye’de artmaya devam eden popüler diziler, özellikle ergenlik dönemine giren çocukları farklı açılardan etkilemektedir. Bu etkilerden biri, çocukların dini (ahlaki) eğitimleri ve eğilimleri üzerinde olmaktadır. Bu amaçla izlenen popüler bazı dizilerin İslam dini açısından tahlili yapılmıştır. Bu dizilerdeki dine uygun olmayan tutum ve davranışların izleyiciye nasıl yansıtıldığı belirlenmiştir. Ortaokul öğrencileri arasında yapılan anket ile çocukların televizyon izleme alışkanlıkları araştırılmıştır. Anket üzerinden yapılan analizlerle, televizyon dizilerinin, ortaokul öğrencileri üzerindeki tesirleri, tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma sonunda dizilerin, olumsuz etkilerinin giderilmesi ve dini eğitim açısından faydalı hale getirilmesi adına, ilgili kurumlara tavsiye ve önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Din eğitimi, Popüler televizyon dizileri, Şiddet, Hırsızlık, Müstehcenlik. ABSTRACT INVESTIGATION OF THE POPULAR TELEVISION SERIES IN TURKEY, THE PAIN IN KIDS OVER THE EFFECTS OF RELIGIOUS EDUCATION HARUN YILMAZ Popular series, which continue to increase in Turkey in recent years, affect especially children who enter adolescence in different ways. One of these effects is about children's religious (moral) education and trends. Tests on some of the popular series, which are watched for this purpose, were carried out in terms of Islam. It is determined that how the unfit religious attitudes and behaviors are reflected to the viewer. A survey about children's television watching habits was conducted among secondary school students to determine the effects of TV series on secondary school students by means of the analys is carried out on the survey. At the end, some advises have been given to the relevant institutions and producers to eliminate the negative impact of the series and to make them beneficial in terms of religious education. Key words: Religious education, Popular television series, Violence, Theft, Obscenity Önsöz Günümüzde eğitim ve öğretimi zorlaştıran birçok etken bulunmaktadır. Bunlardan biri, çocukların bulundukları sosyal çevreden olumsuz olarak etkilenmeleridir. Çocukların genellikle ailede başlayan dini eğitimleri, camide veya okulda devam etmektedir. Günümüzde, bir kişinin televizyon karşısında geçirdiği zaman, eğitime ayırdığı zamandan daha fazladır. Özellikle ortaokul seviyesindeki -9–14 yaş aralığındaki- çocuklar, zamanlarının büyük bir bölümünü televizyon karşısında geçirmektedirler. Birçok konuda sosyal medyanın etkisinde kalan ergenlik dönemindeki çocuklar, izledikleri dizi oyuncularını kendilerine rol model alabilmektedirler. Bir Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni olarak derslerde karşılaştığım problemlerden biri, öğrencilerin dikkatlerinin çok dağınık olmasıydı. Bu konuda sosyal medya, bilgisayar oyunları, dizi ve film karakterleri çocukları çok fazla etkiliyordu. Özellikle ergenlik sürecindeki çocuklar, izledikleri dizi oyuncularının repliklerini tekrar ediyorlar ve onlar gibi konuşmaya / davranmaya çalışıyorlardı. Bu olgu, çocukların derslerdeki konuşma ve tavırlarına da yansıyordu. Bu vesileyle, televizyonun, özellikle de dizilerin çocukların dini eğitimlerine etkileri hakkında bir araştırma yapmamın isabetli ve faydalı olacağı kanaatine vardım. Bu kanaatimi birçok ilgili hoca ile paylaştım. Onların görüşlerini not ettim. Bu konuda daha önce yapılmış çalışmaları araştırdım ve inceledim. Konu hakkında her birinin ciddi tespit ve önerilerini gördüm. Fakat bu konu ile ilgili ortaokul öğrencileri düzeyinde yapılmış detaylı bir çalışmaya rastlamadım. Bu tezde diğerlerinden farklı olarak; 1) Çalışma kapsamında seçilen bazı diziler izlenerek din eğitimi açısından tahlili yapılmıştır. İncelenen Kiraz Mevsimi, Ulan İstanbul, Medcezir, Kertenkele ve Küçük Ağa dizilerinde geçen olumsuz söz, tutum ve davranışların izleyiciye sunulma şekli ve mantığı tespit edilmeye çalışılmıştır. ii 2) Çalışmanın bilimsel geçerliliğini artırmak adına ortaokul öğrencileri arasında ‘’Popüler Dizilerin Din Eğitimine Etkileri’’ adında bir anket çalışması yapılmıştır. Anketin analizi yapılarak belli sonuçlara ulaşılmıştır. 3) Son olarak, popüler dizilerin ortaokul öğrencilerine dini açıdan ne tür etkileri olduğu tespit edilerek zararlı yönlerini ortadan kaldırmak amacıyla çözüm üretilmeye çalışılmıştır. Çocuklarımızı, televizyonun olumsuz etkilerinden korumak için öncelikle, ilk ve ortaokullarda kaliteli bir medya okur - yazarlığı dersi verilmelidir. Çocukların küçük yaşlarda kendi iradeleri ile kontrollü şekilde televizyon izlemeleri ve internet kullanmaları sağlanmalıdır. Bu amaçla ailelere de gerekli seminerler verilmelidir. Televizyon kanalları, ahlaki kurallara daha çok dikkat etmelidirler. Özellikle dizi yayıncıları ve yapımcıları, çocukların hem zevkle takip edecekleri hem de dini ve ahlaki yönden kazanımlar elde edecekleri dizilere ağırlık vermelidirler. Televizyon ve internet dünyasından koparamayacağımız neslin, girdikleri bu dünyadan ilmi ve ahlaki olarak bir şeyler elde etmeleri sağlanmalıdır. İlahiyat Fakültelerinde çok fazla çalışmanın olmadığı bu konuyu belirlerken beni motive eden, çalışmamın başından sonuna kadar maddi manevi yardımını esirgemeyen, çalışmamdaki gerekli yerleri düzeltmemde yardımcı olan tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Mustafa CAN’a, değerli fikirlerini paylaşan Doç. Dr. Hüseyin Hüsnü KOYUNOĞLU’na, anket sorularının tespit ve tashihinde fikirlerini paylaşan Prof. Dr. Hamit ER’e, Doç. Dr. Ayşe Zişan FURAT’a, bu alanda tecrübelerinden yararlandığım Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN’a ve Yrd. Doç. Dr. Bilal YORULMAZ’a ve tez çalışmamda bana maddi manevi desteğini esirgemeyen herkese teşekkürlerimi sunarım. İstanbul-2020 Harun YILMAZ iii İÇİNDEKİLER KISALTMALAR LİSTESİ ÖZET ABSTRACT ÖNSÖZ ........................................................................................................................ ii GİRİŞ………………………………………………………………………………...1 1. Araştırmanın Problemi ..................................................................................... 2 2. Araştırmanın Önemi ve Amacı ........................................................................ 3 3. Araştırmanın Kapsamı ..................................................................................... 4 4. Araştırmanın Yöntemi ...................................................................................... 5 5. Konuyla İlgili Yapılmış Araştırmalar .............................................................. 5 BİRİNCİ BÖLÜM TELEVİZYON VE DİN EĞİTİMİNE ETKİLERİ 1.1. Televizyon Nedir ve Niçin Televizyon İzliyoruz? ............................ 9 1.1.1. Teknoloji Çağı ve Teknolojik Toplum ................................................. 9 1.1.2. Televizyon Nedir? ................................................................................ 9 1.1.3. Bir Görsel Sunum ve Kitle İletişim Aracı Olarak Televizyonun Etkisi ............................................................................................................................ 10 1.1.4. Niçin Televizyon İzliyoruz? ............................................................... 11 1.2. Televizyonun Eğitim ve Öğretimdeki Rolü ................................... 12 1.2.1. Eğitim ve Eğitim Araçları ......................................................................... 12 1.2.2. Televizyonun Eğitimde Kullanılma Süreci ......................................... 12 1.2.3. Televizyonun Eğitim Felsefesi ............................................................ 14 1.2.4. Medya Okuryazarlığı ve Önemi .......................................................... 14 1.3. Din Eğitimi ve Türk Dizilerinde Din Olgusu ................................. 16 1.3.1. Din ve Din Eğitimi .............................................................................. 16 1.3.2. Medya ve Din ..................................................................................... 17 1.3.3. Türk Medyasında Din Olgusu ............................................................. 18 iv 1.3.4. Televizyon Dizilerinin İnsanlar Üzerindeki Etkileri ........................... 18 1.3.5. Dizilerde Din Olgusu .......................................................................... 20 1.3.6. Bir Örnek: Hz. Ömer Dizisi ................................................................ 21 1.3.7. Din Eğitiminde Video Gösterimi, Dizi ve Filmlerin Kullanılması ...... 23 1.4. Çocukların Televizyon Karşısındaki Durumları .......................... 23 1.5. Türkiye’deki Popüler Dizilerin İzlenme Kitlesi ............................ 27 1.6. Çocukların Ahlaki Tutum ve Davranışlarında Dizilerin Olumsuz Etkileri…………………...................29 1.6.1. Şiddet, Saldırganlık Görüntüleri ve Çocuklar .................................... 29 1.6.2. Cinsel