MR W. J. VAN BALEN NEDERLAND S VOORHOEDE NEDERLANDS VOORHOEDE m ■ lilt inky! itiliii,111( WAR,\*-k, It \IOribe\•41.741111- -;'7, //, Nederland begint to varen. MR. W. J. VAN BALEN NEDERLANDS VOORHOEDE TWEEDE DRUK AMSTERDAM MCMXLVI N.V. AMSTERDAMSCHE BOEK- EN COURANTMAATSCHAPPIJ Op verzoek van den uitgever in de nieuwe spelling. VOORWOORD De kranige verrichtingen onzer voorouders, die tijdens de strijd om hun bestaansvrijheid ook nog de energie vonden om met hun kleine en wankele brokje vaderland als uitgangspunt een overzees wereldrijk op te bouwen — die grootse daden zijn waarlijk reeds zeer dikwijls, en dan gewoonlijk door, de besten onzer pennen be- schreven. Waarom nu nog eens datzelfde onderwerp behandelen? Deze vraag heeft schrijver dezes zich gesteld toen de uitgever hem kwam zeggen, over dit gegeven gaarne een boek van zijn hand aan een uitgebreid publiek te willen voorzetten. Na enig nadenken kon het antwoord als volgt luiden: omdat die stof zo onuitputtelijk is, en zich vatbaar toont om onder zovele gezichtshoeken te worden be- keken, dat het stellig geen kwaad kan indien of en toe verschillende schrijvers van uiteenlopende scholing en visie elk op eigen manier hun talenten eens beproeven op het ontwerpen van een schets ten behoeve hunner eigen tijdgenoten. Vooral in de tegenwoordige tijden, nu de saamhorigheid van een yolk in al zijn onderdelen een geestelijk goed van onschatbare waarde blijkt te zijn, kan een samenvattend ctoch niet te wijdlopig overzicht van al de inspanning die voor het verkrijgen van ons nati- onale bezit nodig is geweest, aan menigen lezer wellicht tot voor- lichting en morele steun zijn. Hierbij is, zoals de titel reeds wil aanduiden, vooral getracht het optreden onzer VOORHOEDE te schetsen, telkenmale zoveel moge- lijk onder uiteenzetting van de diepere gronden en van de recht- streekse aanleiding tot zulk een opmars. Wat vervolgens in de voet- stappen van die voorhoede getreden is, werd dan ook in de regel buiten beschouwing gelaten. Bij zulk een rijke materie moet volledigheid als onbereikbaar, ja zelfs als ongewenst beschouwd warden. Liever is hier en daar aan- geduid waar de belangstellende lezer desgewenst uitvoeriger lec- tuur kan vonden. Moge de summiere wedergave, zoals in dit boek beproefd, menigen weldenkenden landgenoot brengen tot nadere kennismaking met die vele prachtige verhalen uit een tijd toen Nederlands voorhoede aan ons vaderland in alle werelddelen zijn eervolle naam heeft be- zorgd! Daar gaat bezieling van uit; dat schept vertrouwen in het vermogen van ons yolk om onder alle omstandigheden op eigen benen zijn weg te zoeken. v. B. Den Haag, 1940. 5 BIJ DE TWEEDE DRUK In de bezettingstijd heeft dit boek zijn teak vervuld: de verdrukte Nederlanders een hart onder de riem te steken. Het was toen weldra uitverkocht en kon niet herdrukt worden. Dat ook na de bevrijding vraag naar deze lectuur is blijven bestaan, stemt uitgever en schrijver tot bijzondere voldoening. Afgezien van enkele kleine verbeteringen en toevoegingen is de tekst dezelfde gebleven. Moge dit verhaal thans dienen als aansporing voor een nieuwe voorhoede om Nederland wederom tot bloei te brengen. Den Haag, 1946. v. B. 6 INHOUDSOPGAVE blz. BOEREN EN VISSERS WORDEN KOOPLIEDEN EN SCHIPPERS. Oorsprong en samenstelling der Nederlandse natie. Het vroegste zakenleven in deze gewesten. Ons land lag op een kruispunt van grote handelswegen. Dordrecht wordt opslagplaats van buitenlandse koop- lieden. Andere steden drijven liever eigen handel. Hamburgs bier bracht Amsterdam aan het groeien. Wij gaan haring en graan uit de Oostzee halen. Onze voorhoede in conflict met de Hanzesteden. Neder- lands eerste zeeoorlog baant de weg voor onze vrachtvaart. 11 HOE WIJ TOT ONTDEKKERS WERDEN. Noord Nederland's functie, vergeleken bij die van Antwerpen. De Hollanders worden de schippers van Europa. Over onze aloude rela- ties met Portugal. Opvattingen onzer vijanden. Ketters en rebellen worden in 's Konings havens niet meer toegelaten. De val van Ant- werpen brengt Amsterdam aan de top. Uit sombere tijden verheft Nederland zich met nieuwe energie. Begin van de Straatvaart. Nu wil Nederlands voorhoede ook zelf naar Indie. 29 OP ZOEK NAAR CHINA DOOR HET POOLIJS. De bolvorm der aarde opende in theorie tal van nieuwe routes. Han- delsmogelijkheden op Rusland's Noordkust. Een Brusselaar als baan- breker in Samojedenland. Reeds denkt men Straat Waigatsj met Nederlandse forten te bestrijken. Dominee Plancius wil recht over de Noordpool laten koersen. Men meent een ijsvrije doorvaart te hebben gevonden. Een grootscheeps opgezette reis naar China loopt op niets uit. Ontdekking van 't Nieulandt of Spitsbergen. Nederlands voorhoede overwintert . in het Behouden Huys. Een Engelse zeekapi- tein beweert een doorvaart te weten. De 0. I. Compagnie toont zich beducht voor een lek in haar monopolie. Zonderling optreden van twee Spaanse Brabanders en een Duitsen hofarts. Het schip de Vos stevent tussen Nova Zembla en Canada been en weer. De Noordse Compagnie en de walvisvaart rondom Spitsbergen. Dramatische over- winteringen op Jan Mayen Eiland en in Smeerenburg. 43 OM DE KAAP NAAR JAVA. Wat moisten wij maar weinig van Den Oost! Jan Huyghen van Lin- schoten beschrUft Portugaels Indien. Of Java wel een eiland is. De Compagnie van Verre rust vier kleine scheepjes uit. Lotgevallen van de Eerste Schipvaart, in vijftien maanden van Texel naar Straat Soenda. Op Cornelis de Houtman's vloot ging het soms naar toe. Gebrekkig handelsbeleid ter rede van Bantam. Portugese blunders komen den onzen te pas. Met de tweede Schipvaart begint het suc- ces. Alle compagnieen worden samengesmolten tot een grote V.O.C. De Hollanders nestelen zich overal in de Archipel. Nieuw Hoorn moet Batavia heten. Hoe Nederlands voorhoede zich over de Indische wereld uitbreidde. 82 7 blz. EEN ROUTE NAAR INDI! OM DE WEST. De oude droom van Columbus herleeft. Het succes van Magalhaes heeft de deur opengezet voor kapers. Twee Hollandse expedities wil- len via het Westen naar Indie zeilen. Men hoopt een sprookjeseiland te kunnen plunderen. De moeizame passage door de zeestraat. Een Broederschap van Den Ontbonden Leeu. Droevige lotgevallen der Rot- terdamse vloot van Mahu en de Cordes. Of Hawaii het eerst door Nederlands voorhoede betreden is. De herbergier van de Dubbele Witte Sleutel wordt admiraal. Hoe Olivier van Noort de eerste Neder- landse reis om de wereld volbracht heeft. Een nieuwe zeeweg blijkt buiten Kaap Hoorn om te leiden. Jan Pietersz. Coen legt de ontdek- kers aan de ketting. Aardomzeilingen door Joris van Spilbergen en de Nassause vloot. De route om het Westen biedt geen voordeel. 112 KOOPVAARDERS, KAPERS EN KOLONISTEN IN AMERIKA. Nederland's voorhoede verschijnt in de wateren der Nieuwe Wereld. Handel op Brazilie en vestigingen langs de Wilde Kust. De Silveren Werelt vaart naar de Rio de la Plata. Nederlandse schepen niet meer in Brazilie toegelaten. Begin der plundertochten op de kusten van 's vijands kolonien. Nu willen wij ons ook zelf daar gaan vestigen. Lotgevallen van Nederlands Brazilie. Het verlichte bestuur van Johan Maurits van Nassau op het Recief. De Nederlanders bezetten Curacao als steunpunt. Aan de Rieviere van den Vorst Mauritius sticht Am- sterdam een dochterstad. De Hollanders en de Roodhuiden. Zeeuwse nederzettingen in de Guyanas. 135 NEDERLAND ONTDEKT EEN VIJFDE WERELDDEEL. De legende van een Onbekend Zuidland. Een Papegaaienkust die nooit bestaan heeft. Nieuw Guinea zal toch wel met Afrika samenhan- gen... Het Duyffken ontdekt Australia. Of Statenland zich van Kaap tot Kaap uitstrekt. De Hollanders spijkeren een tinnen bord op de Australische wal vast. Antonio van Diemen stuurt Tasman op ver- kenning. De omzeiling van de Australische wereld. Nieuw Zeeland wordt ontdekt. Een Zuidzee-idylle op het eiland Amsterdam. Holland neemt met kanonschoten afscheid van een onbegeerlijk werelddeel. Mr. Jacob Roggeveen gaat nog eens naar Terra Incognita Australis zoeken. Ontdekking van het Paaseiland. Nederlands voorhoede wordt vereeuwigd door afgodsbeelden met een sik. 160 DE AANRAKING MET HET VERRE OOSTEN. De Compagnie beoogde handelszaken, doch geen terreinwinst. Wat de Hollanders wel en niet op de Portugezen veroverden. Gezantschap- pen naar het hof van den Groot-Mogol. Onze relaties met Voor- en Achter-Indie. Begerige blikken op de Philippijnen. De eerste Neder- lander die China en Japan bezocht heeft. Vroegste berichten over het Oosten. Een Hollands schip in nood drijft in Japan aan. De Keizer- lijke Regering prefereert de Oranda's boven andere naties. Een mono- 8 blz. polie blijkt in verstarring over to gaan. Te Tokio vindt men Erasmus terug. Wij worden niet in China toegelaten. De Compagnie vestigt zich nu op Formosa. Taiwan verslindt veel mensenvlees. Het jacht de Sperwer verongelukt op het eiland Quelpaert. Nederlands voorhoede als schipbreukelingen in Korea. 177 OP AFRIKAANSE KUSTEN. Drie soorten Afrika interesseerden ons. Een Nederlands schip in de handen der menseneters. De Hollanders leren Guinee kennen. Sterke Nederlandse vloten falen in de Afrikaanse wateren. Afscheepsgoede- ren en ruilartikelen. De Staten-Generaal laten Fort Nassau stichten. Piet Hein wilde Loanda bezetten. Een vloot uit Nederlands Brazilie verovert de hoofdplaats van Portugees Guinee. Oude Hollandse boe- ken over Afrika. De Oost Indische Compagnie gaat aan de Kaap een herstellingsoord vestigen. Het goede beheer van Jan van Riebeeck en Simon van der Stel. Hugenoten komen de kolonisten aanvullen. Nederlands voorhoede trekt verderop. 211 9 BOEREN EN VISSERS WORDEN KOOPLIEDEN