Entomofauna van Noord-Drenthe Verslag van de 160e zomerbijeenkomst te Schipborg Tijdens de 160e zomerbijeenkomst van de NEV, samenstelling Bas Drost1 & Jan G.M. Cuppen2 die plaatsvond in Drenthe van 27 tot 29 mei 1Lingedijk 35 2005, zijn 1425 taxa van tien insectenordes 4014 MB Wadenoijen waargenomen. In dit verslag worden 81 soorten [email protected] voor het eerst gemeld voor de provincie Drenthe 2Buurtmeesterweg 16 en bovendien drie soorten als nieuw voor de 6711 HM Ede Nederlandse fauna, te weten Tycherus coriaceus (Hymenoptera: Ichneumonidae), Typhlodromips bryophilus (Acari: Phytoseiidae) and Oligonychus subnudus (Acari: Tetranychidae). Entomologische Berichten 66(3): 70-90 Trefwoorden: inventarisatie, faunistiek, Thyphlodromips vallen onder de provincie Groningen. De belangrijkste deel- bryophilus, Oligonychus subnudus, Tycherus coriaceus gebieden worden hieronder kort besproken. Inleiding De gebieden De 160e zomerbijeenkomst van de NEV werd van 27 tot 29 Ballooër Veld mei 2005 te Schipborg, gemeente Zuid-Laren, provincie Het Ballooër Veld (code: bal), dat eigendom is van het Minis- Drenthe, gehouden. De 40 deelnemers waren gehuisvest in terie van Defensie, bestaat uit een groot heidegebied met de groepsaccommodatie ‘De Borg’. De weersomstandighe- enkele loof- en naaldbosjes. De heide is deels vergrast en den waren buitengewoon gunstig: op vrijdag was het onbe- wordt begraasd door een schaapskudde en enkele pony’s. wolkt en 30 ºC en op zaterdag bijna 28 °C met lichte bewol- Verspreid in het terrein ligt een aantal vennetjes. De kever- king en veertien uur zon, terwijl de nachttemperatuur niet fauna van deze vennetjes is typisch voor zure wateren. Op verder daalde dan 12,3 °C. ‘s Zondags was het halfbewolkt de bodem groeit veenmos (Sphagnum) waartussen allerlei met overdag toch nog 20 °C. Hydroporus- en Agabus-soorten, Rhantus suturellus en Het gebied rond Schipborg en de Drentsche Aa maakt Graphoderus zonatus zwemmen. De loopkevers van het Bal- deel uit van het nationaal beek- en esdorpenlandschap looër Veld zijn enerzijds kenmerkend voor oevers, zoals een Drentsche Aa en staat bekend om zijn hoge natuurwaarden. aantal Pterostichus-soorten en anderzijds voor droge heide- Met name het beekdal van de Drentsche Aa en enkele van terreinen, zoals Carabus nitens, Broscus cephalotes en haar zijbeken, het Anlooër Diepje en de Scheebroekerloop, Cicindela- soorten. In de ponymest troffen we voornamelijk zijn zeer waardevol. De hoge waarde is te danken aan het algemene keversoorten aan van de genera Geotrupes, Apho- ongestoorde profiel van de beken: ze meanderen nog op na- dius, Onthophagus, Philonthus, Sphaeridium en Cercyon. De tuurlijke wijze vrij door het landschap. Slechts vijf procent schors- vlieg Mesembrina meridiana (figuur 1) is hier ook van onze laaglandbeken kende na de grootscheepse norma- gevonden; de larve ervan leeft in mest en verslindt de larven lisatie in de tweede helft van de vorige eeuw nog een min of van andere vliegensoorten. Op de droge heide blijken de meer natuurlijke toestand. Vanaf de jaren negentig worden zeldzame zandspinnendoder Arachnospila hedickei, de her en der in den lande pogingen gedaan om deze rechte be- bloedbij Sphecodes scabricollis en de wespbij Nomada flavo- ken weer een natuurlijk verloop te geven. In het dal van de guttata voor te komen. Deze laatste soort is een nestparasiet Drentsche Aa wordt vooral getracht de waterhuishouding van diverse zandbijen (Andrena sp.). van de aangrenzende, relatief weinig bemeste, bloem- en or- chideeënrijke graslanden weer in de oude toestand te her- Omgeving groepsaccomodatie Schipborg stellen. Daarnaast wordt in sommige gebieden (De Heest, De verzamelactiviteiten rond de groepsaccomodatie ‘De Eexterveld) getracht graslanden en maïsakkers door het af- Borg’ (code: zee2) waren beperkt tot enkele minder gebrui- graven van de zwaar bemeste bovenlagen om te zetten in kelijke vangsttechnieken. Nachtelijke vangsten op het laken armere bodems, waardoor een schralere vegetatie kan ont- bij een vanglamp (figuur 2) trok k en talrijke menselijke staan. De hogere zandgronden aan weerszijden van de beek- nieuws- gierigen aan en daarnaast nog meer insecten. Onder dalen bestaan, voor zover wij ze bezochten, uit gemengd de kevers waren dat enkele zeer bijzondere soorten, zoals de bos, veelal gedomineerd door eik, berk en grove den, afge- lo o p - kevers Porotachys bisulcatus en Philorizus sigma, die wisseld met droge en vochtige heidegebieden, soms ook beide nieuw voor Drenthe zijn, en de oevergraafkever Hete- jeneverbessenstruweel, met daarin een aantal vennen. Twee rocerus intermedius. Meikevers (Melolontha melolontha), die bezochte terreinen, het Noordlaarderbos en Vijftig Bunder, gelokt werden door het licht, snorden in aantal rond het la- 70 Entomologische Berichten 66(3) 2006 Figuur 1. De schorsvlieg (Mesem- brina meridiana) is op het Ballooërveld gevonden. Foto: Theodoor Heijerman The mid-day fly(Mesembrina me- ridiana) was found in the Ballooërveld. ken. Op diezelfde avond zijn vier soorten kleine vlinders ver- fomentarius) op dode berken werden drie vrij zeldzame ke- zameld die nieuw zijn voor Drenthe: Cydia conicolana, C. vers gevonden: Scaphisoma assimile, Triplax russica en Aspi- cosmophorana, Luquetia lobella en Argyresthia spinosella. diphorus orbiculatus. In vrij droge paardenmest op een Een experi- mentele bierval lokte een aantal Atheta- en Epu- zandpad vonden we de zeldzame kortschildkever Gabrius pi- raea-soorten en de ‘recente’ immigrant Glischrochilus liger en zeer veel exemplaren van de familie Ptiliidae, waar- quadrisignatus. In een composthoop op het erf vonden we van Ptiliolum fuscum, Acrotrichis grandicollis en A. dispar kevers die we niet elders aantroffen, zoals Micropeplus ful- het meest talrijk waren. Nieuw voor Drenthe is de waarne- vus en Calyptomerus dubius. ming van de nachtvlinder Ancylis myrtillan. De Burgvallen Eexterveld Onder het deelgebied De Burgvallen (code: bur) valt het Het natuurontwikkelingsgebied Eexterveld (code: eex) be- stroomgebied van het Anlooër Diepje met aangrenzende staat uit vrij schraal, meest vochtig grasland beweid door hooi- en graslanden, houtwallen en bosjes. Hier zijn vooral Schotse hooglanders, en uit stukken oud moerasbos. In het water- en oeverkevers verzameld in de beek en in een grep- gebied liggen enkele vergraven sloten en nieuw aangelegde pel met behulp van net en appelmoeszeef en door het spoe- poelen. Hier vonden we de waterroofkevers Laccornis oblon- len van de oevers. Opvallend was de aanwezigheid van rheo- gus en Rhantus grapii. De koeienvlaaien waren rijkelijk be- fiele waterkevers zoals Orectochilus villosus, Nebrioporus deeld met kevers, waaronder de zeer zeldzame Philonthus elegans, Agabus didymus, A. paludosus, Helophorus arverni- puella. Uit een roodporiehoutzwam (Daedaleopsis confrago- cus en Oulimnius tuberculatus, die in Nederland vrijwel tot sa) kwamen de zeldzame glanskever Epuraea distincta en natuurlijke laaglandbeken beperkt zijn. Zeer bijzondere oe- Abdera flexuosa te voorschijn, de laatste met elf exemplaren. verbewoners zijn Sphaerius acaroides, Ochthebius bicolon, Het strooisel uit het moerasbos werd gezeefd (figuur 6) Georissus crenulatus en Heterocerus intermedius. en leverde als bijzonderheden op: Epaphius secalis, Bryaxis puncticollis, de zeer zeldzame kortschildkevers Atheta arcti- De Strubben ca en A. obtusangula en bovendien de netwants Acalypta Het militaire oefenterrein De Strubben (code: des) omvat carinata. voornamelijk grove-dennenbos en eiken-berkenbos op zand met daarin de Boekweitplas, een zuur ven dat sterk aan het Gasterse Duinen verlanden is. Het weinige open water van dit ven is met het De Gasterse Duinen (code: gas) omvatten een heidegebied net bemonsterd en de oevers door het ondertrappen van en aan de westelijke zijde een restant van een oude beek- pollen pitrus (Juncus effusus). Bij de waterkevers domineer- loop. Door vervening is hier het Voorste- en het Achterste de het genus Hydroporus, met onder andere talrijke H. sca- Veen ontstaan. Diep uitgesleten karrensporen in het noorde- lesianus en H. melanarius; bij de oeverkevers veel Cyphon- lijk deel van de heide wijzen nog naar de historische han- en Stenus-soorten (waaronder S. kiesenwetteri). Opvallende delsroute van Coevorden naar Groningen. In deze karren- soorten van dit ven waren verder de bastaardweekschild Ce- sporen bevindt zich een groeiplaats van klokjesgentiaan rapheles terminatus, die op gele lis (Iris pseudacorus) leeft, (Gentiana pneumonanthe). Opmerkelijke waarnemingen wa- de kortschildkever Gymnusa brevicollis en de gevlekte glans- ren de zeer zeldzame schorswants Aradus d. depressus, de libel (Somatochlora flavomaculata). Deze laatste soort heeft roofmijt Typhlodromips bryophilus, nieuw voor de Neder- zich in Noord-Nederland weer gevestigd, met populaties in landse fauna, en de spintmijt Oligonychus subnudus, die de Weerribben (Overijssel) en in de Lindevallei (Friesland) zelfs nieuw is voor de westelijke Palearctis. (Bouwman et al. 2004). Uit een nest van rode bosmieren Uit een boom is ook nog het vrij zeldzame boktorretje (Formica rufa) werden de kevers Monotoma conicicollis en Obrium brunneum geklopt. In de heidevennen kwamen ka- Thiasophilus angulatus gezeefd. In tonderzwammen (Fomes rakteristieke vennensoorten voor, zoals Cymatia bonsdorffi, Entomologische Berichten 66(3) 2006 71 Ilybius aenescens en Rhantus suturellus. van de Kappersbult is karakteristiek voor laagveengebieden Het Gasterensche Diep (figuur 9), ten zuiden van de Gas- met onder andere Hygrotus decoratus,