dirigent open Oost-Indische kers Lykle Lykles pianist yoga operaflamencodanser AmsterdamStrawinsky Dit is Ed Spanjaard Dirigent en pianist Ed Spanjaard (1948) is na ruim veertig jaar in het vak afgelopen herfst begonnen als dirigent van het Orkest van het Oosten. De late zestiger blijft fris doordat hij zich graag laat inspireren. Vroeger door zijn muzikale ouders, nu door vrienden, kunst en flamenco. TEKST: MINOU OP DEN VELDE | BEELD: BRENDA VAN LEEUWEN 97 MANUSJE VAN ALLES “Dit leuke blauwe jasje van pigskin kocht ik in de jaren 70 in Londen. In 1980 en 1981 assisteerde ik Herbert von Karajan bij de Salzburger Festspiele. Als ik bij een repetitie achter de vleugel zat, in zijn ruime studio, kwam hij nogal eens achter mij staan en legde zijn handen op mijn schouders. Hij was een geniaal dirigent, maar niet erg voorkomend, en moeilijk benaderbaar. Dat gebaar was een teken van respect. Dat jasje is me allang te klein, maar ik stel me zo voor dat zijn handafdruk er nog in staat. Als assistent ben je vaak coach. Soms komt een beroemde dirigent pas langs als de hele productie is ingestudeerd. Als assistent ben je een hoge vorm van manusje van alles. Voordat het orkest erbij kwam, repeteerde ik met de zangers. Want zij moesten een over- eenstemmende interpretatie en zuiverheid hebben. Soms dirigeerde Von Karajan dat en liet zien waar de zangers in het stuk konden ademen, dan weer luisterde hij alleen maar. Van alle opera’s en koorwerken bestaan piano-uittreksels. Dat betekent dat de hele orkestpartij, alle blazers, violen en het slag- werk, zijn samengevat in de twee handen van de pianist. Je moet als pianist tientallen opera’s van a tot z kunnen spelen. STRAWINKSY Von Karajan was geen makkelijke sociale “Als 11-jarige schreef ik Igor Strawinsky een brief. Zijn compositie man. Maar dat heeft niets met kwaliteit te L’Histore du soldat vond ik geweldig. Ik weet niet meer wat ik maken. Hij was briljant in zijn gebaren, hem schreef, maar het waren zeker twee kantjes. Tot mijn stomme expressie en vermogen om een orkest in verbazing kreeg ik dit kaartje terug: ‘To Eddy Spanjaard, all the beperkte tijd een superieure klank te laten best, Igor Strawinsky, Hollywood, january 1960.’ Ongelooflijk. ‘ Ik schiet aannemen. Een combinatie van magie en Veel later vond ik in een boek over Strawinsky van Robert Craft ervaring. Niet alleen techniek, maar weten een foto van een concert in Wenen. Naast Strawinsky staat Martin niet gauw hoe je glans op de noten krijgt.” Spanjaard, een vooroorlogse joodse dirigent en familie van mij. Misschien was hij geraakt door mijn brief, maar het is denkbaar uit mijn slof’ dat Strawinsky dacht dat ik een zoon of een neef was.” AANGENAAM ABSURD ED SPANJAARD (1948) “Dit schilderij kocht ik kort Dirigent en pianist Ed Spanjaard (1948) studeerde aan het nadat ik hier kwam wonen. Conservatorium van de Vereniging Muzieklyceum en vervolgens aan Ik was een beetje somber de Guildhall School of Music and Drama in Londen. Hij was assistent gestemd en zag dit in een van Bernard Haitink, Georg Solti en Herbert von Karajan. Van 2001 tot kleine galerie in Amsterdam. 2012 was hij dirigent van het Limburgs Symfonie Orkest, en werd voor Het trok meteen mijn zijn verdiensten geridderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. aandacht. Ik vond die gekke Als gastdirigent treedt hij wereldwijd op met beroemde orkesten op koe zo vrolijk en aangenaam het gebied van klassieke muziek, eigentijdse muziek en opera. Sinds absurd, het beurde me op.” september 2017 is hij de vaste dirigent van het Orkest van het Oosten. 99 IETS MEER BLAUW “Dit is een heerlijk rustige plek om te werken. Ik hoor geen buren en ze horen mij ook niet. Als ik me vanachter de vleugel omdraai beland ik meteen aan mijn bureau om mijn partituren te bestuderen. Ik speel nu een stuk van Chopin dat mijn vader 55 jaar geleden ook onder handen had, Nocturne nummer 9. Die geruststellende klanken zijn een mooie herinnering. Toen ik begin jaren 80 vaste gastdirigent van het Limburgs Symfonie Orkest werd, nam ik alle concerten op. Tijdens zijn middagdutje luisterde mijn vader naar mijn concerten. Ik dirigeerde eens twee stukken NIET TE VEEL JE VADER INSLIKKEN hadden weinig met opera. Ik heb vier van Debussy. Nuages, dat “Mijn vader was een begaafd amateur- jaar in de Royal Opera Covent Garden betekent wolken. En Prélude schilder. Dit is een voortreffelijk gewerkt, als pianist en assistent à l’après-midi d’un faune – zelfportret en een portret van mijn dirigent. Heerlijk. Mijn ouders waren voorspel op de namiddag van moeder. Mooi hè? Ze lijken heel goed. trots op mij, maar mijn vader vond een faun. Toen schreef hij: ‘Ik Mijn vader was psychoanalyticus en het ook spannend. Hij vroeg zich af vind Nuages iets te langzaam, had zijn praktijk aan huis. Dat hij dat of ik het wel zou redden, om op een er moet meer blauw in. Meer vak had, merkte ik in zijn hele wezen, bevredigende wijze mijn pensioen te koel licht, iets meer tempo.’ zijn omgang met dingen en oordeel bereiken in dat vak. Dat was een subtiel en over mensen. Soms heel scherp en Ik had in die tijd geen geld om te muziek-gevoelig commentaar. humorvol, dan weer streng. Als hij iets telefoneren, dus we schreven elkaar. Als dirigent ben je constant zag wat hij als een sterke psychische Ik heb veel brieven waarin mijn vader met balans bezig. Vanachter hobbel beschouwde, kon hij dat tegen me raad geeft. Hij schreef een keer: de vleugel kan ik een orkest- ons duidelijk uitspreken. ‘niet te veel je vader inslikken.’ Een werk al lezend spelen. Omdat Hij was ook een verdienstelijk amateur- grap natuurlijk. Want hij wist donders- je dan zelf de klank maakt, pianist, en had les van een befaamde goed dat ik veel had opgestoken van kun je experimenteren met de conservatoriumdocent, die zijn betere zijn muzikale smaak, en zijn analytische verschillende partijen. Als leerlingen twee keer per jaar liet vermogen. De opera Das Rheingold van iets zangerig of melodieus is, optreden. Mijn vader was daar met geen Wagner duurt 2:40 uur non-stop. Je hebt vinden sommigen dat het ook stok toe te bewegen. Hij had er angst daar niet alleen een goede energie- veel sentiment moet hebben. voor, en sloeg met verbazing gade hoe verdeling voor nodig, je moet zo’n groot Met slechte smaak kan het makkelijk ik optrad. Natuurlijk voel ik werk ook coherent kunnen overbrengen. slap, onsamenhangend of soms nervositeit, maar mijn concentratie Je kunt niet bij elke bladzijde denken: aanstellerig worden. Ik houd ‘Ik keur zelden iets richt zich volledig op de muziek, als wat zal ik er nu eens mee doen? Je moet van expressiviteit, maar ook een laserstraal. Dat is een aangenaam de samenhang zien, weten waar de van helderheid.” helemaal af, of het natuurlijk proces om focus te krijgen. pijlers zitten, en waar de grote climaxen Er is niets waar mijn ouders van hiel- komen. Welke melodieën moeten nou een kunstwerk of den, waar ik niet van houd. Maar mijn doorstromen, en welke passages juist smaak is breder geworden. Mijn ouders meer statisch of reflectief bedoeld zijn.” een persoon is’ 100 ‘ Mijn moeder kwam terecht in het experimenten- MOEDER Mijn moeder had op een “Deze zeldzame joodse gegeven moment een fluit in blok in Auschwitz’ kandelaar komt uit Perzië. Je haar strooien matras verstopt. kunt hem helemaal opvouwen. Heel gevaarlijk. Bij een appel De vader van mijn moeder ging hield de opzichtster opeens die daarmee op reis, zodat hij fluit omhoog en vroeg van wie overal sjabbat kon houden. hij was. Mijn moeder dacht: als Wij hebben hem nooit ik niets zeg staan we hier over gebruikt. Wij hadden geen drie dagen nog. Ze stapte naar joodse tradities meer, en zijn voren en vroeg: ‘Mag ik iets zonder geloof opgevoed. De voor u spelen?’ ‘Nou vooruit, joodse cultuur is meer een con- schiet op,’ zei die vrouw. Mijn stante, zachte aanwezigheid. moeder speelde een klassieke Een manier van praten, van melodie. Na een paar liedjes denken, studeren, en spotten zei die vrouw: ‘Oké, hou die met jezelf en de ander. Zoals fluit maar.’ Dat was een menge- Woody Allen, maar minder ling van lef en vindingrijkheid. kolderiek. Ik heb dat ook wel. Als dirigent Mijn moeder zat in 1941 als sta je als enige voor een zaal. VERBOND VOOR HET LEVEN fluitiste op het conservatorium Maar mijn moeder was veel “Lykle Lykles is mijn grootste kameraad in het in Amsterdam, maar moest primairder dan ik. Ik vermoed leven. Hij is gepensioneerd violist uit het vroegere kort daarna onderduiken. dat de oorlog daar een rol bij Brabants orkest. Mijn geliefde is hij niet meer, Daarna wilde ze vluchten naar heeft gespeeld. Ze was sterk maar hij zit in mijn lijf en in mijn hoofd. Hij heeft Zwitserland, via een befaamde in haar meningen, smaak, een ongelooflijke intuïtie. Als hij nu belt en ik zeg illegale organisatie, maar liefdes. Volkomen wars van alleen mijn naam, weet hij al hoe ik mij voel en die bleek verraden te zijn. Ze religies, bijgeloof en taboes. dat ik bezoek heb. Hij heeft gevoel voor veel kwam terecht in het experi- Moedig en soms roekeloos. De dingen, en zeker ook voor mij. Een verbond voor mentenblok in Auschwitz. laatste zeven jaar van haar het leven. Hij behoort tot een klein groepje goede Mijn ouders leerden elkaar na leven was ze vrijwel blind, en critici die mij volgen. Twee keer per jaar zegt hij de oorlog kennen. Mijn vader haar hart was slecht, maar iets als: ‘Dat heb je niet handig aangepakt.