Strategisch manoeuvreren binnen het actietype ‘politieke tweet’ Een onderzoek naar de strategische manoeuvres van Leidse gemeenteraadsleden op Twitter in de aanloop naar de verkiezingen. Naam Student: Danny Maaskant Collegekaartnummer: S1047167 E-mailadres: [email protected] Begeleider: Dr. Henrike Jansen Opleiding: Master Neerlandistiek: Taalbeheersing van het Nederlands Datum tweede versie: 07 juli 2014 Plaats: Leiden Aantal ects: 20 1 Voorwoord Voor u ligt mijn scriptie over de strategische manoeuvres van de (kandidaat-)gemeenteraadsleden van de gemeente Leiden op Twitter. Deze scriptie heb ik geschreven in het kader van mijn masteropleiding Neerlandistiek: Taalbeheersing van het Nederlands, die ik volg aan de Universiteit van Leiden. Mijn interesse voor de Nederlandse taal is ontstaan tijdens mijn HBO-studie Journalistiek. Nadat ik die studie had afgerond, ben ik drie jaar werkzaam geweest in het vak. Echter, het idee om nog eens Nederlands te gaan studeren, is nooit helemaal uit mijn hoofd verdwenen. Voordat ik in 2010 eindelijk de stoute schoenen aantrok en me inschreef voor de studie Nederlandse Taal en Cultuur, heb ik de nodige twijfels gekend. Ik heb altijd een groot ontzag gehad voor de Universiteit en was dan ook bang dat het niveau te hoog zou zijn. De stap van het HBO naar de Universiteit leek me simpelweg te groot. Ik had dus al weinig vertrouwen in een goede afloop voordat ik een stap in het Universiteitsgebouw had gezet. Toen ik in het eerste semester tot overmaat van ramp bij diverse vakken herkansingen nodig had, om tot een voldoende te komen, werd mijn vertrouwen in een goede afloop alleen maar kleiner. Nu, vier jaar verder, ben ik klaar om af te studeren met een cijferlijst waar ik vooraf niet van had durven dromen. Het was een groot avontuur en ik heb er ten volle van genoten. Ik heb mijn kennis verbreed en bovenal mezelf ontwikkeld als persoon. Gedurende de afgelopen vier jaar heb ik met veel plezier de colleges gevolgd. Binnen de bacheloropleiding Nederlandse Taal en Cultuur en de masteropleiding Neerlandistiek ben je nooit een nummer. Ook in het afgelopen half jaar, waarin ik mijn onderzoek heb verricht en deze scriptie heb geschreven, ben ik niet aan mijn lot overgelaten. Bij dezen wil ik dan ook mijn begeleidster Henrike Jansen bedanken voor de steun en hulp die ik van haar heb gehad. Ten slotte wil ik een speciaal persoon bedanken voor haar onvoorwaardelijke steun, mijn moeder Henriëtte Maaskant. Zij geloofde in mij toen ik met de opleiding begon, zij probeerde mij te helpen toen ik met mijn handen in het haar Oudnederlandse teksten moest vertalen en zij luisterde naar mijn vele klaagzangen. Mam, ik weet dat ik je nooit kan terugbetalen voor alles wat je voor me hebt gedaan, maar ik hoop dat deze scriptie je trots en voldoening zal geven. Leiden, 7 juli 2014 Danny Maaskant 2 Inhoudsopgave Samenvatting ........................................................................................................................................... 5 1. Inleiding ............................................................................................................................................... 7 1.1 Twitterend richting gemeenteraadsverkiezingen ......................................................................... 7 1.2 Sociale media: een nieuw onderzoeksgebied voor de argumentatietheorie ............................... 9 1.3 Centrale vraag en werkwijze ....................................................................................................... 10 2. Theoretisch kader ......................................................................................................................... 11 2.1 De pragma-dialectiek: het ideaalmodel van een kritische discussie .......................................... 11 2.1.1 De vier fasen van een kritische discussie ............................................................................. 11 2.1.2 Redelijkheid van argumentatie toetsen aan de hand van de discussieregels ..................... 12 2.2 Strategisch manoeuvreren: een uitbreiding van de pragma-dialectiek ..................................... 13 2.2.1 Keuze uit het topisch potentieel .......................................................................................... 14 2.2.2 Selectie uit de presentatiemiddelen .................................................................................... 15 2.2.3 Aanpassing aan het publiek ................................................................................................. 16 2.3 Elk actietype heeft zijn eigen mogelijkheden en beperkingen ................................................... 16 2.4 Conclusie: dialectica en retorica in één model ........................................................................... 17 3. De politieke tweet als actietype ........................................................................................................ 19 3.1 Discussiëren via Twitter .............................................................................................................. 19 3.2 Politiek en Twitter ....................................................................................................................... 20 3.3 Actietype politieke tweet ingedeeld in domein en genre ........................................................... 21 3.4 De institutionele doelen van de politieke tweet ......................................................................... 23 3.5 Regels en conventies in de politieke tweet ................................................................................ 25 3.6 Karakterisering van de politieke tweet in termen van een actietype ......................................... 26 3.7 Conclusie: de politieke tweet afgebakend als actietype ............................................................. 29 4. Strategisch manoeuvreren van Leidse politici op Twitter ................................................................. 30 4.1 Het politieke landschap in Leiden ............................................................................................... 30 4.2 Onderzoeksopzet ........................................................................................................................ 31 4.3 Introductie corpus ....................................................................................................................... 33 4.4 Corpusanalyse: strategische manoeuvres (kandidaat-)raadsleden ............................................ 34 4.4.1 Topisch potentieel: keuze voor kentekenargumentatie ..................................................... 36 4.4.2 Presentatiewijze: maximaal aantal tekens vormt grootste belemmering .......................... 37 4.4.3 Adaptatie: politicus verliest publiek uit het oog .................................................................. 39 4.4.4 Beoordeling: retorische en institutionele doel gaan ten koste van dialectische doel ........ 40 4.5 Conclusie: ontspoorde strategische manoeuvres kenmerkend voor actietype ......................... 42 5. Conclusie en Discussie ....................................................................................................................... 44 5.1 Conclusie ..................................................................................................................................... 44 5.2 Discussie ...................................................................................................................................... 45 3 Literatuur ............................................................................................................................................... 46 Bijlagen .................................................................................................................................................. 48 Bijlage 1: Artikel over Benno L gepubliceerd door NRC Handelsblad ............................................... 49 Bijlage 2: De advertorial van Reynolds Tobacco Company 1984 ...................................................... 51 Bijlage 3: Alle argumentatieve tweets over Benno L. op een rij ....................................................... 52 Bijlage 4: Reconstructie van de argumentatieve tweets .................................................................. 55 Bijlage 5: Ondersteuning figuur 8 tot en met 11 .............................................................................. 86 4 Samenvatting In deze scriptie wordt verslag gedaan van een onderzoek naar de argumentatieve tweets van Leidse (kandidaat-)gemeenteraadsleden in de aanloop naar de verkiezingen van 19 maart 2014. Twitter speelt een grote rol in het politieke domein. De belangrijkste volksvertegenwoordigers tweeten er lustig op los en voeren zelfs campagne via dit sociale medium. Nadat bekend werd dat de veroordeelde pedofiel Benno L. in Leiden was gehuisvest, ontstond in deze gemeente een discussie op Twitter tussen politici en burger en tussen politici onderling. Met het oog op de naderende gemeenteraadsverkiezingen was het belangrijk dat de politici op een verstandige manier met deze delicate kwestie omgingen. Met behulp van de uitgebreide pragma-dialectiek, waarin de notie strategisch manoeuvreren een centrale rol speelt, is een analyse gemaakt van 59 argumentatieve tweets van deze (kandidaat- )gemeenteraadsleden. De notie strategisch manoeuvreren verwijst naar het feit dat discussianten het meningsverschil niet alleen willen oplossen, maar de discussie ook willen winnen. Het heeft dus zowel een dialectische als een