Financiële scan gemeente Rijssen-Holten Maart 2018 g e m e e n t e Rijssen-Holten PROVINCIE OVERIJSSEL Eenheid Bestuurs- en Concernzaken FINANCIËLE SCAN GEMEENTE RIJSSEN-HOLTEN Zwolle, maart 2018 1 2 Inhoudsopgave Bestuurlijke Samenvatting 5 Inleiding, samenvatting, conclusies en aanbevelingen 7 Aanleiding voor de financiële scan 7 Financiële scan versus begrotingsscan 7 Doel van de financiële scan 8 Onderzoeksvragen 8 Selectiegroep 9 Financiële positie gemeente, algemene begrippen 11 Belangrijkste bevindingen 13 Aanbevelingen 17 1 De ontwikkeling van de financiële positie van de gemeente Rijssen-Holten 19 1.1 Inleiding 19 1.2 Financiële positie in historisch perspectief 20 1.3 Financiële kengetallen: wendbaarheid en weerbaarheid 23 1.4 Flexibiliteit van de begroting 27 1.5 Investeringen, afschrijvingen en financiering 29 1.6 Grondexploitatie 31 1.7 Het financieel beleid ten aanzien van reserves 32 1.8 Weerstandsvermogen (beleid, risico’s weerstandscapaciteit) 34 1.9 Onderhoud kapitaalgoederen 36 1.10 Overhead 41 2 De eigen inkomsten vergeleken 42 2.1 Inleiding 42 2.2 De opbrengsten van de belangrijkste heffingen in de gemeente Rijssen-Holten vergeleken met de normopbrengst ingeval van een artikel 12-aanvraag 42 2.3 Gemeentelijke woonlastendruk 43 2.4 Overige heffingen 44 2.5 Conclusies 45 3 De nettolasten van de gemeente Rijssen-Holten vergeleken 46 3.1 Nettolasten ten opzichte van de clusters Algemene Uitkering 2017 46 3.2 Vergelijking nettolasten 2017 Rijssen-Holten met de nettolasten 2017 van de selectiegroep 49 3.3 Vergelijking nettolasten: verschil financiële scan en begrotingsscan 49 3.4 Wijziging BBV met ingang van 2017 49 3.5 Toelichting inkomstenclusters 50 3.6 Toelichting uitgavenclusters 53 3.7 Conclusies en aanbevelingen 57 Bijlagen: Bijlage 1: Vergelijking volumina structuurkenmerken Rijssen-Holten en de selectiegroep 59 Bijlage 2: De vergelijking van Rijssen-Holten met zichzelf 62 Bijlage 3: Vergelijking verschil uitkering gemeentefonds met selectie 63 Bijlage 4: Clustervergelijking op taakveldenniveau tussen de nettolasten van Rijssen-Holten en van de selectiegroep 64 Bijlage 5: Clusterindeling 2017 gemeentefonds 67 Bijlage 6: Financiële positie in historisch perspectief 68 Bijlage 7: Consequenties keuzes financieel beleid 73 Bijlage 8: Voorbeelden opzet paragraaf onderhoud kapitaalgoederen 74 3 4 Bestuurlijke samenvatting “financiële scan Rijssen-Holten”. Voor u ligt de financiële scan Rijssen-Holten. De scan geeft inzicht in de financiële positie van de gemeente en in de risico’s en de kansen. De uitkomsten kunnen worden gebruikt als ondersteuning bij het formuleren van toekomstig (financieel) beleid. Uit de financiële scan komt naar voren, dat er met betrekking tot de financiële positie van de gemeente Rijssen-Holten weinig reden tot zorg is. Er is sprake van een structureel sluitende meerjarenbegroting 2018-2021, een lage schuldpositie en voldoende reserves om risico’s mee op te vangen. Ook heeft de gemeente de mogelijkheid om de begroting snel aan te passen op het moment dat er zich tegenvallers voordoen, bijvoorbeeld door het inzetten van de structurele exploitatieruimte, maar ook door het verhogen van belastingen. De woonlastendruk in Rijssen-Holten is ten opzichte van de gemeenten waarmee Rijssen-Holten is vergeleken en ook ten opzichte van het landelijk gemiddelde laag. Daarnaast kan er nog exploitatieruimte worden gecreëerd met financieel technische maatregelen zoals geen rente meer bijschrijven op reserves en het minder behoudend ramen van de meerjarige ontwikkeling van de groei van de algemene uitkering. Uiteraard heeft de gemeente ook de mogelijkheid om door het heroverwegen van bestaand beleid ruimte in de begroting creëren. Ook Rijssen-Holten is de afgelopen jaren geconfronteerd met rijksbezuinigingen. Door diverse bezuinigingstrajecten en voorzichtig en behoudend (financieel) beleid, is de gemeente er desondanks in geslaagd een structureel sluitende begroting te presenteren. Er zijn echter ook aandachtspunten die van belang zijn voor de financiële positie van de gemeente en een risico kunnen vormen. Hoewel er sprake is van voldoende weerstandsvermogen is er, gelet op de berekende omvang van de risico’s, binnen de “algemene reserve vrij” nog maar beperkte ruimte om deze voor andere doelen in te zetten. De gemeente gaat het beleid betreffende het weerstandsvermogen overigens wel evalueren. De gemeente Rijssen-Holten heeft twee langlopende grondexploitaties bedrijventerreinen (waarvan één samen met de gemeente Wierden), die door de looptijd, de boekwaarde en de afzetmarkt een hoog risicoprofiel hebben. De gemeente gaat ervan uit door beleidsmatige bijsturing het uitgangspunt ‘budgettair neutraal binnen het sociaal domein’ komende jaren te kunnen blijven realiseren. Het in de Kadernota 2018-2021 berekende structurele tekort voor het sociaal domein, wordt vooralsnog gedekt met incidentele middelen. Als de beleidsmatige maatregelen niet het beoogde effect hebben zullen de lasten alsnog structureel moeten worden gedekt. Tenslotte komt in deze financiële scan naar voren dat er beperkt wordt gespaard voor grote uitgaven kapitaalgoederen (bijvoorbeeld wegen, water, groen, sportfaciliteiten etc.). Voor reconstructies, vervanging en groot onderhoud is geen budget in de begroting geraamd. Dit gaat nu via integrale voorstellen nieuw beleid en wordt vervolgens via een begrotingswijziging in de begroting opgenomen. De in deze financiële scan opgenomen aanbevelingen hebben ondermeer betrekking op: Scherper onderscheid tussen incidenteel en structureel bij de jaarrekening. Aansluiten reservemutaties meerjarig met de staat van reserves in de begroting. Zuiver ramen omvang van de programma’s in alle jaarschijven, zodat naast een reëel beeld van de jaarsaldi ook een goed inzicht in de jaarlijkse omvang en mutaties van baten en lasten ontstaat. Aanscherpen van de ramingen zodat budgetoverheveling beperkt wordt. Heroverwegen van de huidige systematiek berekenen structurele risico’s. Alle bezit inventariseren om zo vast te stellen dat alle kapitaalgoederen in beeld zijn. De focus op de benodigde- en beschikbare budgetten onderhoud kapitaalgoederen verbreden naar een langere periode dan de vier begrotingsjaren Het ramen van budgetten voor reconstructie en groot onderhoud van bestaande kapitaalgoederen als bestaand beleid (in plaats van als nieuw beleid). In de begroting opnemen van een meerjarig overzicht van de toekomstige vervangingen (van bijvoorbeeld sportaccommodaties en civiele kunstweken). Verbeteren van de inhoud, opbouw en informatiewaarde van de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen. 5 6 INLEIDING, SAMENVATTING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Aanleiding voor de financiële scan Provinciale Staten van Overijssel hebben in het kader van de verbetering van de “kwaliteit openbaar bestuur” extra middelen beschikbaar gesteld voor onder andere het uitvoeren van financiële scans bij gemeenten. Binnen de provincie Overijssel hebben 4 gemeenten, waaronder de gemeente Rijssen-Holten, aangegeven dat zij van deze mogelijkheid gebruik willen maken. De financiële scan is toekomstgericht. De scan geeft inzicht in de financiële positie, de risico’s en de kansen. De uitkomsten kunnen worden gebruikt als ondersteuning bij het formuleren van toekomstig financieel beleid en als ondersteuning bij het maken van prioriteits- en beleidskeuzes. De financiële scan kan voor de gemeente een bouwsteen zijn bij de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen 2018, besluitvorming in aanloop naar de Kadernota 2019 en de Begroting 2019. De financiële scan verschaft inzicht in de eigen financiële positie en hoe die positie zich verhoudt tot vergelijkbare gemeenten. Bovendien wordt inzicht gegeven in cijfermatige afwijkingen die zich op de verschillende taakgebieden ten opzichte van de algemene uitkering en een selectiegroep van gemeenten voordoen. Ook wordt aandacht besteed aan een nadere analyse van de oorzaken van de verschillen in de uitgaven- en inkomstenclusters, eventueel doorgevoerde of geplande bezuinigingen, inzet van reserves, ontwikkeling van het eigen vermogen, ontwikkeling van de schuldpositie, investeringsvolume, ontwikkeling van grondexploitaties en belangrijkste oorzaken afwijkend (ten opzichte van begroting) rekeningsaldo. Daarnaast wordt er op verzoek van de gemeente een specifieke verdiepingsvraag belicht. Financiële scan versus Begrotingsscan De financiële scan is voor wat betreft de opzet en inhoud vergelijkbaar met een begrotingsscan1. Het grote verschil met de scan die nu voorligt is, dat een begrotingsscan normaal gesproken alleen door gemeenten kan worden aangevraagd die door hun financiële positie onder preventief toezicht staan. Bij deze financiële scan is dit niet aan de orde. De financiële scan komt tot stand in het kader van de verbetering van de “kwaliteit openbaar bestuur”. De Provincie Overijssel heeft alle gemeenten het aanbod gedaan voor het vervaardigen van een dergelijke scan. Een ander verschil is dat het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), in tegenstelling tot de begrotingsscan, geen directe rol heeft in de totstandkoming van de financiële scan. Wel levert BZK basisbestanden aan voor het kunnen maken van de financiële vergelijkingen met de algemene uitkering en met de selectiegroep. De financiële scan komt tot stand onder regie van de Provincie Overijssel. Voor het vervaardigen van de scan heeft de provincie een externe deskundige ingeschakeld. De financiële scan is niet vrijblijvend. Gedeputeerde Staten verwachten van de raad of het college een schriftelijke reactie,