TÜRKÇE TELAFFUZ SÖZLÜĞÜ Dr. Serhat Demirel Türkçe Telaffuz Sözlüğü Dr. Serhat Demirel Kapak/İç Düzenleme Burhanettin Yenice ISBN 978 605 2083 57 4 İstanbul, 2021 Üniversiteler Mah. 1597. Cad. No: 13 Bilkent 06800 ANKARA +90 312 297 50 00 [email protected] www.rtuk.gov.tr Bu yayının 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı T.C. Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna aittir. Gerçek ve tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Dilimiz Kimliğimizdir Ülkemizde yaşayan her duyarlı vatandaşımızı sevindiren bir kararla 2017 "Türk Dili Yılı" ilan edilmişti. Başlıktaki cümleyi çokça duyduğumuz etkinliklere Üst Kurulumuz da güçlü destek verdi. Türkçenin doğru kullanımına yönelik farkındalık çalışmalarında önemli mesafeler kat ettik. Yeterli mi? Tabii ki değil. Yüz yüze ve kitle iletişim araçlarındaki iletişimlerimizde eksikliklerimizi azaltmak için daha çok emek ve çaba göstermeliyiz. İşte bu eser, Türkçemizi doğru, güzel ve anlaşılır konuşmak ve kullanmak için gösterilen çabaların bir örneğidir. RTÜK olarak, bu kitabı yayımlamaktan mutluluk ve onur duyuyoruz. Kaçınılmaz bir gerçeklik olarak Türkçemize zarar veren yabancılaşma ile mücadele etmek sorumluluğumuzdur. Bize özgü düşünmeyi öğrenmemiz, bilimsel çalışmaları artırmamız, kültür, sanat ve edebiyat alanında seçkin eserler üretmemiz açısından doğru ve güzel Türkçe, büyük önem taşımaktadır. Dünyanın en kadim, en yaygın konuşulan ve en zengin dillerinden biri olan Türkçemiz, bizi millet yapan değerlerin en başında gelmektedir. Asırlar boyu büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan bu topraklarda barışın, hoşgörünün ve sevginin dili olan güzel Türkçemizi yaşatmak, korumak ve geliştirmek için her birimiz azami hassasiyet göstermeliyiz. Çocuklarımıza ve gençlerimize, Türkçemizin güzelliklerini ve zenginliklerini öğretmeli, günlük hayatlarında da bu büyük dili doğru ve akıcı biçimde kullanmalarını teşvik etmeliyiz. Sosyal medya mecralarında, radyo ve televizyon yayınlarında, gençlerin kendi aralarındaki konuşmalarında kullandıkları Türkçenin kısırlığını aşmayı temel görevimiz olarak görmeliyiz. Dilimizle birlikte millî ruhumuzu da güçlendirmeliyiz. Bu minvalde Üst Kurulumuz “Radyo ve Televizyonlarda Doğru, Güzel ve Anlaşılır Türkçe Kullanımının Yaygınlaştırılması Projesi”ni hayata geçirerek, Türkçenin daha özenli kullanılması için gerekli mekanizmaların kurulup işletilmesini ve medya çalışanlarının Türkçeyi doğru kullanmalarını hedefleyen eğitim süreçlerini başlattı. Türkçemize sahip çıkmak hem sorumluluğumuz hem de zorunluluğumuzdur. RTÜK Başkanı olarak, başta çocuklarımız, gençlerimiz ve yayıncılarımız olmak üzere her bireyin bu eserden olabildiğince faydalanmasını umuyor, kitaba katkısı olan, emeği geçen herkesi bir kez daha kutluyorum. Ebubekir ŞAHİN RTÜK Başkanı İçindekiler Ön Söz ............................................................................................... 7 Sözlük Hakkında ........................................................................... 11 Semboller ...................................................................................... 22 Kısaltmalar .................................................................................... 23 A ................................................................................................................ 25 B ................................................................................................................ 55 C ................................................................................................................ 83 Ç ................................................................................................................ 97 D .............................................................................................................. 105 E .............................................................................................................. 127 F .............................................................................................................. 149 G .............................................................................................................. 171 H .............................................................................................................. 187 I ............................................................................................................... 231 İ ............................................................................................................... 235 J ............................................................................................................... 269 K .............................................................................................................. 273 L .............................................................................................................. 325 M ............................................................................................................. 339 N .............................................................................................................. 431 O .............................................................................................................. 459 Ö .............................................................................................................. 465 P .............................................................................................................. 469 R .............................................................................................................. 489 S .............................................................................................................. 509 Ş .............................................................................................................. 553 T .............................................................................................................. 573 U .............................................................................................................. 631 Ü .............................................................................................................. 637 V .............................................................................................................. 641 Y .............................................................................................................. 657 Z .............................................................................................................. 669 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................... 685 Ön Söz Türkçe, dünyadaki en eski ve gelişmiş dillerden biri olarak aynı zamanda parlak bir medeniyetler zincirinin de en değerli halkası konumundadır. Türk kültür ve medeniyetinin en belirgin sembollerinden biri şüphesiz ki Türk dilidir. Türkçe söyleyiş, geçmişte ve günümüzde olduğu gibi gelecekte de Türk kültür ve hayatının en önemli unsurlarından biri olmayı sürdürecektir. Elbette başka dillerde olduğu gibi, Türkçenin de yüzyıllar içinde yaşadığı olumlu veya olumsuz her türlü değişim dilin doğal seyri içinde değerlendirilmeye alınmalı ve bugün yeryüzünde 250 milyona yakın insanın farklı lehçe ve şiveleriyle Türkçe konuştuğu unutulmamalıdır. Bu, hiç de küçümsenecek bir sayı değildir. Umudumuz bu sayının gün geçtikçe artması, Türk diline gösterilen ilgi ve saygının daha ileri bir seviyeye ulaşmasıdır. Türkçenin doğru söylenişinin toplumda önemsenmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla hazırladığımız bu sözlüğün, öncelikle medya ve iletişim alanında çalışanlar olmak üzere kendi ana dilini özenli bir şekilde kullanmak isteyen herkese yönelik olduğunu vurgulamalıyım. Her ne kadar televizyon, radyo vb. medya organlarında kamuya dönük işlerle meşgul olanlar göz önünde yer alsa da aslında toplumun bütün bireyleri konuşmasıyla diğerlerine iyi veya kötü anlamda örnek oluşturmaktadır. Öğretmen, öğrenci, bankacı, akademisyen, milletvekili veya şarkıcı; hangi mesleği icra edersek edelim, konuştuğumuz dil çevremizin bizimle ilgili kanaatlerini belirlemekle kalmaz, Türkçenin yozlaşmasına veya yücelmesine de zemin hazırlar. Bu sebeple hiçbirimizin bilinçsizlik veya umursamazlıkla Türkçeyi bozmaya hakkı olmadığı gibi, tersine bu yöndeki gayretimizi de en üst seviyeye çıkarmamız gerekmektedir. Doğru ve güzel konuşmak elbette ki ustalık ister. Bunun yolu ise önceki ustalara kulak vermek, onların bilgi ve tecrübelerinden olabildiğince istifade etmektir. Ne şereftir ki benim böyle ustalarım oldu. Sevgi, saygı ve rahmetle andığım, ülkemizin ilk kültür bakanı, yurt içi ve yurt dışında öğretim üyeliği ve dekanlık yapmış şair ve edebiyatçı Prof. Dr. Talat Sait Halman, zarafetinin ayrılmaz bir parçası olan güzel Türkçesiyle benim için daima bir rehber olmuştur. Üniversite yıllarımda derslerine katılarak TRT dil ve seslendirme kültürüne aşina olmamı sağlayan saygıdeğer hocalarım Başak Doğru ve Adnan Advan da ismini anmadan geçemeyeceğim diğer ustalardandır. Türkçe Telaffuz Sözlüğü her ne kadar bir kişinin elinden çıkmış gibi gözükse de aslında özverili ve inançlı bir grubun ortak eseridir. Elinizdeki çalışmanın planlanması ve yazım aşamasındaki her türlü teşvik ve destekleri için değerli yayıncım İsmail Aydın’a, Türkçeyi örnek bir zarafetle konuşan ve bu sözlükteki kelimelerin seslendirme işini de ustalıkla ifa eden iki değerli eğitimci Cihat Zafer ve Zuhal Erol’a minnettarlığımı ifade etmek isterim. Uzun çalışma günlerimin en yakın şahidi ve koşulsuz destekçisi, sevgili eşim Nalan Demirel’e ne kadar teşekkür etsem azdır. Ayrıca ders dışı zamanlarından fedakârlık ederek bana yardıma koşan vefalı öğrencilerim