P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz STOCZEK ŁUKOWSKI (600) Warszawa 2010 r. Autorzy: Marta Chwistek*, Barbara Radwanek-Bąk*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Gra Ŝyna Hrybowicz** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2010 Spis tre ści I. Wst ęp ( M. Chwistek )......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza ( M. Chwistek ) ............................................ 4 III. Budowa geologiczna ( M. Chwistek, B. Radwanek-Bąk)................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin ( M. Chwistek, B. Radwanek-Bąk) .............................................................. 9 1. Zło Ŝa piasków .......................................................................................................... 9 2. Zło Ŝe kopalin ilastych ............................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin ( M. Chwistek ) .......................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin ( M. Chwistek, B. Radwanek-Bąk)....... 13 VII. Warunki wodne ( M. Chwistek )........................................................................................ 14 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 14 2. Wody podziemne.................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 17 1. Gleby ( P. Kwecko) ................................................................................................. 17 2. Pierwiastki promieniotwórcze ( H. Tomassi-Morawiec ) ........................................ 19 IX. Składowanie odpadów ( G. Hrybowicz )........................................................................... 21 X. Warunki podło Ŝa budowlanego ( M. Chwistek ) ............................................................... 28 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu ( M. Chwistek )................................................................ 30 XII. Zabytki kultury ( M. Chwistek ) ........................................................................................ 34 XIII. Podsumowanie ( M. Chwistek, G. Hrybowicz )................................................................. 35 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 37 I. Wst ęp Arkusz Stoczek Łukowski Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowa- no w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym (plansza A i plansza B – geochemia środowiska) i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „POLGEOL” SA w Warszawie (plansza B – składowa- nie odpadów) w 2009 roku, zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Pol- ski w skali 1:50 000” (2005). W czasie opracowywania wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Stoczek Łukowski (Pra Ŝak i in., 2004), wykonanym w Przedsi ębiorstwie Geologicznym w Kielcach. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz. Plansza A zawiera informacje doty- cz ące wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów: hydro- geologii, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Plan- sza B zawiera nowe tre ści zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona powierzchni Ziemi”, w skład której wchodz ą informacje dotycz ące geochemii środowiska oraz składowania odpa- dów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Informacje środowiskowe przedstawione na mapie stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w mapie tre ści mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów za- gospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mog ą stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpa- dach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Materiały archiwalne wykorzystane do opracowania mapy zebrane zostały mi ędzy in- nymi w instytucjach, urz ędach administracji gminnej, powiatowej, wojewódzkiej i urz ędzie marszałkowskim w Warszawie i Lublinie, na terenie województwa mazowieckiego i lubel- skiego oraz w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Zgromadzone materiały sprawdzono i uzupełniono w terenie. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa wykonywana jest w wersji cyfrowej, a dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Stoczek Łukowski poło Ŝony jest mi ędzy 21°45’–22°00’ długo ści geo- graficznej wschodniej oraz 51 °50’–52 °00’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym znajduje si ę na pograniczu województw mazowieckiego i lubelskiego. W granicach województwa mazowieckiego obejmuje fragmenty powiatów: garwoli ńskiego (gminy: Borowie, Miastków Ko ścielny, Górzno i śelechów), cz ęściowo mi ńskiego (gmina Latowicz) i siedleckiego (gmina Wodynie). Natomiast w obr ębie województwa lubelskiego obejmuje fragment powiatu łukowskiego (gminy Stoczek Łukowski i Wola Mysłowska). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym J. Kondrackiego (Kondracki, 2002) oma- wiany obszar w wi ększo ści nale Ŝy do makroregionu Nizina Południowopodlaska, mezoregio- nu Wy Ŝyna śelechowska, a jego północno-zachodnia cz ęść do makroregionu Nizina Środko- womazowiecka, mezoregionu Równina Garwoli ńska (fig.1). Niemal cały teren arkusza zajmuje Wysoczyzna śelechowska, będąca falistą równiną z osta ńcowymi wzniesieniami. Jest ona odwadniana do środkowej Wisły przez rzeki Wilg ę i Świder. Północno-zachodni fragment nale Ŝy do równiny Garwoli ńskiej. Jest to piaszczysto- gliniasta równina denudacyjna, przeci ęta w poprzek dolinami dopływów Wisły. Cały teren jest generalnie nachylony jest w kierunku zachodnim ku Kotlinie Kozienic- kiej. Mi ędzy dolinami rzek znajduje si ę obszar wysoczyzny o maksymalnym wzniesieniu 201 m n.p.m. Najni Ŝej poło Ŝonym punktem na omawianym obszarze jest dno doliny Wilgi na zachodzie, około 140 m n.p.m. Deniwelacje terenu wynosz ą około 60 m. Omawiany teren znajduje si ę w strefie klimatu kontynentalnego i morskiego. Przewa Ŝa tu zachodnia cyrkulacja powietrza. Amplitudy temperatur s ą wi ększe od przeci ętnych w Pol- sce, lato jest długie i wczesne, zimy za ś chłodniejsze i dłu Ŝsze. Średnia roczna amplituda temperatury wynosi około 7,2°C. Opady przewa Ŝaj ą w półroczu letnim. Suma średnich rocz- nych opadów z wielolecia wynosi 550 mm. Okres wegetacyjny trwa od ko ńca marca do ko ń- ca września i wynosi około 210 dni, a temperatura w tym okresie 14°C (Lorenc, 2005). Na obszarze arkusza Stoczek Łukowski wyst ępuj ą gleby III i IVa klasy bonitacyjnej; przede wszystkim gleby bielicowe i pseudobielicowe oraz gleby brunatne, a tak Ŝe zalegaj ące w dolinach rzecznych gleby torfowe i murszowe. Na wysoczyznach dominuj ą gleby kom- pleksu Ŝytniego bardzo dobrego, które obejmuj ą około 75% powierzchni gruntów ornych, gleby kompleksu pszennego dobrego i Ŝytniego dobrego zajmują 10%, a 5% zajmuj ą gleby kompleksu zbo Ŝowo-pastewnego mocnego. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Stoczek Łukowski na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002). 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej (318.7): 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.79 – Równina Garwoli ńska Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej (318.9): 318.92 – Wysoczyzna Kałuszy ńska, 318.93 – ObniŜenie Węgrowskie, 318.94 – Wysoczyzna Siedlecka, 318.95 – Wysoczyzna śelechowska, 318.96 – Równina Łukowska Lasy zajmuj ą tylko 10% obszaru arkusza. S ą to lasy sosnowe z domieszk ą d ębu, buku i olszy. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą na północ i wschód od Stoczka Łukowskiego, na północ od Budziska, na zachód od Miastkowa Ko ścielnego i w okolicach Mysłowa. Obszar opracowywanego arkusza charakteryzuje si ę wył ącznie wiejski typem osadnic- twa. W indywidualnych gospodarstwach uprawia si ę: Ŝyto, owies oraz ziemniaki. W produk- cji zwierz ęcej dominuje hodowla bydła i trzody chlewnej. Na terenie obj ętym arkuszem, jedynym du Ŝym miastem jest Stoczek Łukowski. Miasto zlokalizowane jest na lewym brzegu rzeki Świder w odległo ści około 84 km od uj ścia do Wi- 5 sły. Dzi ęki swemu poło Ŝeniu posiada dogodn ą pozycj ę pod wzgl ędem odległo ści do najwi ęk- szych miast tego regionu oraz do